زخم معده علائم، علل، تشخیص و درمان

زخم معده زخم های بازی هستند که در دیواره داخلی معده و بخش بالایی روده کوچک ایجاد می شوند. شایع ترین علامت زخم معده درد معده می باشد. شایع ترین علت زخم معده عفونت ناشی از هلیکوباکتر یا اچ پیلوری، استفاده طولانی مدت از آسپرین و سایر مسکن هایی مانند ایبوپروفن و ناپروکسن سدیم می باشد. استرس و استفاده از غذاهای تند سبب ایجاد زخم معده نمی شود، اما می تواند علائم آن را تشدید سازد.

علائم بیماری زخم معده

علائم زخم معده عبار است از:

سوزش و درد معده
احساس پری و نفخ و یا آروغ زدن
عدم تحمل غذاهای چرب
سوزش سر معده
تهوع

شایع ترین علامت بیماری زخم معده سوزش معده می باشد. اسید معده سبب تشدید درد ناشی از زخم معده می شود. به همین دلیل زمانی که معده خالی است درد ناشی از زخم معده تشدید می شود. درد اغلب با خوردن غذاهایی که اسید معده را خنثی می سازد یا با مصرف داروهایی که اسید معده را کاهش می دهد تخفیف می یابد اما دوباره عود خواهد کرد. بین وعده های غذایی و شب هنگام درد معده تشدید می شود. نزدیک به سه چهارم افراد مبتلا به زخم معده علائم بالینی نشان نمی دهند. در برخی موارد نیز زخم معده می تواند علائم بسیار شدیدی را به دنبال داشته باشد:

استفراغ و بالا آوردن خون که می تواند ظاهری قرمز و یا تیره داشته باشد
وجود خون تیره در مدفوع و یا مدفوعی که بسیار تیره و قیری رنگ باشد
دشواری در تنفس
احساس غش و ضعف
تهوع و استفراغ
کاهش وزن غیر قابل توضیح
تغییراتی در اشتها

چه زمان باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر علائم مذکور را تجربه می کنید باید فورا به متخصص گوارش مراجعه کنید. اگر استفاده از ترکیبات ضد اسید سبب تسکین درد معده شما می شود اما این درد دوباره عود می کند نیز باید مراجعه به متخصص را در ذهن داشته باشید.

تظاهرات بیمار مبتلا به زخم معده به هنگام مراجعه به پزشک عبارت است از:

سوء هاضمه (درد سر دل به صورت سوزش یا سایش) که در 80 تا 90 درصد بیماران روی می دهد.
همراه با غذا شیر یا داروهای ضد اسید درد بیمار فروکش می کند.
درد ناشی از زخم معده شب هنگام تشدید می شود.
حساسیت به هنگام لمس در ناحیه اپیگاستر
ممکن است تهوع، درد قفسه سینه یا پشت و آروغ زدن وجود داشته باشد.
ممکن است انسداد خروجی معده رخ دهد که علت آن التهاب اطراف دریچه پیلور می باشد.
در صورتیکه زخم معده همراه با سوراخ شدگی باشد ممکن است علائم صفاقی نیز وجود داشته باشد.
ممکن است جهت سوراخ شدگی به نحوی باشد که سبب افزایش آمیلاز یا لیپاز موجود در سرم خون شود.

انواع زخم معده

انواع زخم معده عبارت است از:

زخم هایی که در داخل معده روی می دهد.
زخم هایی که در ناحیه دئودنوم روی می دهد. دئودنوم بخش بالایی روده کوچک را تشکیل می دهد.

علت زخم معده

در توضیح علت زخم معده باید توجه داشت زخم معده زمانی روی می دهد که اسید معده در مسیر گوارشی سبب فرسایش سطح داخلی معده یا روده کوچک شود. اسید معده می تواند زخم های باز دردناکی را ایجاد کند که خونریزی را به دنبال داشته باشد. مسیر گوارشی به طور طبیعی با لایه مخاطی پوشیده شده است که آن را از اسید معده محافظت می کند. اما اگر مقدار اسید افزایش یابد و یا مقدار مخاط کاهش یابد بستر ایجاد زخم معده فراهم می شود. در توضیح علت زخم معده می توان به موارد زیر توجه نمود:

باکتری: هلیکو باکتر یا اچ پیلوری عمدتا در لایه مخاطی زندگی می کند که بخش داخلی معده و روده کوچک را می پوشاند. در اغلب موارد اچ پیلوری سبب بروز مشکل نمی شود اما می تواند منجر به التهاب لایه داخلی معده و ایجاد زخم معده شود. بنابراین در برخی موارد باکتری اچ پیلوری در علت زخم معده نقش مهمی ایفا می کند. انتقال باکتری اچ پیلوری چندان مشخص نیست. این احتمال وجود دارد که باکتری اچ پیلوری از طریق تماس (برای مثال بوسیدن) منتقل شود. افراد همچنین از طریق مصرف آب و غذای آلوده نیز به اچ پیلوری دچار می شوند.
استفاده مکرر از مسکن های ضد درد: مصرف آسپرین و دسته ای از داروهای ضد درد که با عنوان داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی شناخته می شوند سبب ایجاد التهاب در دیواره داخلی معده و روده کوچک می گردند. ایبوپروفن و ناپروکسن سدیم در دسته داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی قرار دارند ولی استامینوفن در این دسته از مسکن ها جای نمی گیرد. زخم معده در افراد بالغی که به طور مکرر از مسکن ها استفاده می کنند و یا در افرادی که به دلیل استئوآرتریت از این داروها استفاده می کنند شایع می باشد.
سایر داروها: مصرف سایر داروها همراه با ترکیبات ضد التهاب غیر استروئیدی مانند استروئیدها، ترکیبات ضد انعقادی، دوز اندک آسپرین، مهار کننده های انتخابی بازجذب سروتونین، آلندرونیت و ریسدرونیت به طور تدریجی احتمال بروز زخم معده را در پی دارند.

فاکتورهای خطر زخم معده

علاوه بر مصرف داروهای ضد درد از جمله آسپرین فاکتورهای دیگری نیز وجود دارند که خطر ایجاد زخم معده را به دنبال دارند:

سیگار کشیدن: مصرف سیگار ریسک ایجاد زخم معده را در افراد مبتلا به عفونت اچ پیلوری افزایش می دهد.
نوشیدن الکل: الکل در تحریک لایه مخاطی معده نقش دارد و سبب افزایش تولید اسید معده می شود.
استرس درمان نشده
مصرف غذاهای تند

لازم به ذکر است فاکتورهای مذکور به تنهایی در ایجاد زخم معده دخالت ندارند اما این عوامل در تشدید علائم زخم معده و تاخیر در بهبود زخم معده دخالت دارند.

عوارض زخم معده

عوارض زخم معده در صورت عدم درمان عبارت است از:

خونریزی داخلی: خونریزی ممکن است به آهستگی روی دهد و مشکلاتی مانند آنمی را به دنبال داشته باشد. در برخی موارد نیز خونریزی به قدری شدید است که نیاز به بستری شدن در بیمارستان و تزریق خون وجود خواهد داشت. خونریزی شدید مدفوع خونی یا سیاه رنگ و یا استفراغ خونی را به دنبال دارد.
عفونت: زخم معده می تواند سوراخی را در دیواره معده و روده کوچک ایجاد کند. ایجاد سوراخ احتمال ایجاد عفونت داخل حفره شکمی را افزایش می دهد (پریتونیت).
انسداد: زخم معده تورم، التهاب و یا اسکار را به همراه دارد که نتیجه آن انسداد در مسیر گوارشی می باشد. انسداد سبب می شود بیمار دچار استفراغ و کاهش وزن شود.

تشخیص زخم معده

به منظور تشخیص زخم معده پزشک متخصص بیماری های گوارشی ابتدا سابقه پزشکی بیمار را بررسی کرده و سپس معاینه فیزیکی انجام خواهد داد. برخی تست ها که در تشخیص زخم معده مفید می باشند عبارتند از:

آزمایش برای تشخیص اچ پیلوری: آزمایش برای تشخیص اچ پیلوری ممکن است به نوعی آزمایش زخم معده در نظر گرفته شود. پزشک برای تشخیص اینکه فرد به اچ پیلوری مبتلا است یا خیر می تواند از آزمایش خون، مدفوع یا تست تنفسی استفاده کند. تست تنفسی دقیق ترین تستی است که برای تشخیص اچ پیلوری استفاده می شود. آزمایش خون معمولا دقت لازم را برای تشخیص اچ پیلوری ندارد و عموما برای تشخیص اچ پیلوری آزمایش خون انجام نمی شود. در طول انجام تست تنفسی شما ماده ای حاوی کربن رادیواکتیو را نوشیده و یا می خورید. اچ پیلوری می تواند این ماده را در معده تجزیه کند. سپس شما در کیسه ای تنفس خواهید کرد، اگر به عفونت اچ پیلوری آلوده باشید در آن صورت نمونه تنفسی شما حاوی کربن رادیواکتیو به فرم کربن دی اکسید خواهد بود. اگر قبل از انجام آزمایش تشخیصی برای اچ پیلوری از آنتی اسید استفاده کرده اید پزشک خود را در جریان قرار دهید. بسته به نوع تست در برخی موارد ضروری است که برای دوره ای مصرف دارو قطع شود زیرا مصرف آنتی اسیدها سبب می شود نتایج منفی کاذب ایجاد شود.
آندوسکوپی: آندوسکوپی روش موثری است که در تشخیص زخم معده کاربرد دارد. پزشک با استفاده از اسکوپ بخش بالایی سیستم گوارشی را معاینه خواهد کرد. در طول انجام آندوسکوپی پزشک از لوله ای توخالی و مجهز به لنز (آندوسکوپ) برای بررسی مری، معده و روده کوچک استفاده خواهد کرد. استفاده از آندوسکوپ به پزشک امکان بررسی زخم ها را خواهد داد. اگر زخم معده مشخص شود پزشک بخشی از بافت زخمی را برای بررسی بیشتر نمونه برداری خواهد کرد. بیوپسی نشان می دهد آیا اچ پیلوری در دیواره داخلی معده وجود دارد یا خیر. معمولا انجام آندوسکوپی در افراد مسن توصیه می شود که علائمی مانند خونریزی، کاهش وزن شدید و یا دشواری در غذا خوردن را نشان می دهند. اگر آندوسکوپی زخم معده را تایید کند در آن صورت بعد از درمان و حتی با وجود بهبود علائم، برای بررسی بهبود زخم معده باید آندوسکوپی دیگری انجام شود.
عکس برداری از مری، معده و روده کوچک: مجموعی از تصاویر حاصل از اشعه ایکس از بخش های فوقانی مسیر گوارشی می تواند به تشخیص زخم معده کمک کند. برای چنین تصیر برداری ابتدا مایع سفید رنگ حاوی باریم توسط بیمار مصرف می شود تا زخم های موجود در مسیر گوارشی مشخص گردد.

موارد تشخیص افتراقی زخم معده عبارت است از:

گاستریت حاد
سرطان معده
التهب پانکراس
التهاب مری
بیماری برگشت محتویات معده به مری
اختلال حرکتی مری
سوء هاضمه بدون زخم
کولیت صفراوی یا کوله سیستیت
هپاتیت
دیسکسیون آئورت
آنوریسم آئورت شکمی
سندرم های حاد کرونری
ذات الریه
ایسکمی مانتر
انسداد روده باریک

آمادگی برای ملاقات با پزشک

در پیگیری درمان زخم معده به متخصص بیماری های گوارشی ارجاع داده خواهید شد. بهتر است قبل از ملاقات با پزشک آمادگی های لازم را داشته باشید. توجه به نکات زیر شما را برای ملاقات با پزشک آماده خواهد کرد:

لیستی از داروهایی آماده نمایید که درد ناشی از زخم معده را در شما تشدید می کند. به این ترتیب پزشک می تواند در صورت لزوم جایگزین بهتری را به شما پیشنهاد کند.
علائمی که تجربه می کنید، حتی علائم به ظاهر بی ربط را قبل از ملاقات با پزشک لیست نمایید. همچنین لیستی از غذاهای مصرفی خود نیز تهیه بفرمایید. افراد مبتلا به زخم معده در صورت خالی ماندن معده درد شدیدی را تجربه می کنند.
سایر بیماری ها و استرس هایی که اخیرا در زندگی تجربه کرده اید را لیست کنید.
لیستی از داروها، ویتامین ها و مکمل ها مصرفی همچنین دفعات و دوز مصرفی آن تهیه بفرمایید. مخصوصا توجه خاصی به مسکن های مصرفی خود داشته باشید.
سوالات احتمالی که در ذهن دارید را لیست بفرمایید. برخی سوالات پایه ای در مورد زخم معده عبارت است از:
علت احتمالی علائم من چیست؟
چه تست ها یا آزمایشاتی را برای تشخیص نهایی باید انجام دهم؟ انجام این تست ها به آمادگی خاصی نیاز خواهد داشت؟
آیا این شرایط موقتی است یا به طور مزمن ادامه خواهد داشت؟
عوارض ناشی از زخم معده چیست؟ آیا من در خطر تجربه این عوارض قرار دارم؟
چه درمانی را برای زخم معده توصیه می کنید؟
اگر درمان اولیه به درستی عمل نکند چه درمان دیگری را توصیه خواهید کرد؟
آیا باید محدودیت خاصی را در رژیم غذایی ام دنبال کنم؟
من به بیماری دیگری نیز مبتلا هستم، چگونه می توانم این شرایط را با هم کنترل کنم؟

به خاطر داشته باشید پزشک نیز سوالاتی را از شما خواهد پرسید. آمادگی پاسخ دهی به پرسش های پزشک را داشته باشید. برخی سوالات احتمالی پزشک در ارتباط با زخم معده عبارت است از:

علائم چه زمانی برای اولین بار در شما آغاز گردید؟
آیا این علائم در شما موقتی بوده و یا به طور مستمر ادامه داشته است؟
شدت علائمی که تجربه می کنید چقدر است؟
آیا علائم شما به هنگام گرسنگی تشدید می شود؟
در صورت مصرف مسکن آیا علائم شما تشدید می شود؟
آیا عاملی وجود دارد که سبب بهبود علائم شما می گردد؟
آیا فاکتوری وجود دارد که سبب تشدید علائم در شما می شود؟
آیا از آسپرین و مسکن های ضد درد استفاده می کنید؟
آیا احساس تهوع دارید، آیا دچار استفراغ می شوید؟
آیا تا به حال در استفراغ خون یا ماده ای سیاه رنگ وجود داشته است؟
آیا متوجه خون در مدفوع خود شده اید؟ آیا مدفوع شما تیره رنگ بوده است؟

درمان بیماری زخم معده

راه های درمان زخم معده به علت زخم معده بستگی خواهد داشت. اگر علت زخم معده ایجاد عفونت اچ پیلوری باشد در آن صورت از بین بردن این عفونت به عنوان درمان زخم معده در نظر گرفته می شود.حذف و یا کاهش استفاده از آسپرین و ضد دردهای مشابه نیز می تواند به عنوان راه های درمان زخم معده در نظر گرفته شود.

داروهای به کار رفته در درمان زخم معده عبارت است از:

داروهای آنتی بیوتیک برای از بین بردن اچ پیلوری موجود در مسیر گوارشی. پزشک در این شرایط ترکیبی از آنتی بیوتیک ها را برای از بین بردن باکتری توصیه خواهد کرد. از جمله آنتی بیوتیک های به کار رفته در درمان اچ پیلوری عبارت است از : آموکسی سیلین، کلاریترومایسین، مترونیدازول، تینیدازول، تتراسایکلین و لووفلوکساسین. نوع آنتی بیوتیک بر اساس نرخ مقاومت آنتی بیوتیکی در منطقه سکونت بیمار تعیین خواهد شد. استفاده از آنتی بیوتیک به مدت دو هفته ادامه خواهد داشت. علاوه بر آنتی بیوتیک به استفاده از داروهای دیگری برای کاهش اسید معده نیاز دارید. از جمله این داروها می توان به مهار کننده های پمپ پروتونی و احتمالا بیسموت ساب سالیسیلات اشاره کرد.
داروهای مهار کننده تولید اسید و بهبود زخم ها: مهار کننده های پمپ پروتونی با انسداد عملکرد بخشی از سلول ها که در تولید اسید معده دخالت دارند به کاهش اسید معده کمک می کنند. این داروها به صورت نسخه ای و غیر نسخه ای وجود دارد. داروهای موجود در دسته مهار کننده پمپ پروتونی عبارت است از امپرازول، لنزوپرازول، رابپرازول، اسومپرازول و پنتوپرازول. استفاده طولانی مدت از مهار کننده پمپ پروتونی مخصوصا در دوز بالا ریسک ایجاد شکستگی مچ دست، مفصل ران و ستون فقرات را کاهش می دهد. در مورد استفاده از مصرف مکمل کلسیم به منظور کاهش ریسک شکستگی از پزشک خود راهنمایی بخواهید.
داروهایی برای کاهش تولید اسید: بلاک کننده های اسید که با عنوان بلاکرهای هیستامینی ( H2) شناخته می شوند مقدار اسید آزاد شده در معده را کاهش می دهند و به این ترتیب در کاهش درد ناشی از زخم معده دخالت دارند. بلاک کننده های اسید به صورت نسخه ای و غیر نسخه ای در داروخانه ها وجود دارند. داروهای موجود در این دسته عبارت است از: رانیتیدین، فاموتیدین، سایمتیدین و نیزاتیدین.
آنتی اسیدها و خنثی کننده های اسید معده: ممکن است برای درمان زخم معده آنتی اسیدی را در رژیم غذایی خود داشته باشید. آنتی اسیدها اسید معده را خنثی می کنند و مسکن سریعی برای درد ناشی از زخم معده محسوب می شوند. تاثیرات جانبی ناشی از آنتی اسیدها شامل یبوست و اسهال می باشد که وقوع هر یک از این عوارض بستگی به ماده موثره آن دارد. آنتی اسیدها درد ناشی از زخم معده را تخفیف می دهند اما معمولا برای درمان زخم معده کاربردی ندارند.
داروهایی که لایه داخلی معده و روده کوچک را محافظت می کند: در برخی موارد پزشک داروهایی به نام عوامل سیتوپروتکتیو را برای درمان زخم معده در نظر خواهد داشت که بافت معده و روده کوچک را محافظت می کند. سوکرالفیت و میزوپروستول از جمله این داروها هستند که تنها به صورت نسخه ای قابل تهیه می باشند.

درمان زخم معده معمولا موفقیت آمیز می باشد و بهبود زخم معده را به دنبال خواهد داشت. اما اگر علائم زخم معده شدت یابد و یا اگر با وجود درمان علائم زخم معده همچنان وجود داشته باشد، پزشک انجام آندوسکوپی را توصیه خواهد کرد تا سایر علل احتمالی نیز بررسی شود. اگر در طول آندوسکوپی زخمی رویت شود پزشک بعد از درمان دوباره آندوسکوپی را تکرار خواهد کرد تا از بهبود زخم اطمینان یابد.

زخم معده که به درمان پاسخ ندهد جز زخم های مقاوم در نظر گرفته می شود. دلایل متعددی در مقاوم شدن زخم معده دخالت دارد که از جمله آن عبارت است از:

عدم استفاده درست از داروها بر اساس دستور پزشک
مقاوم بودن برخی انواع اچ پیلوری به درمان آنتی بیوتیکی
استفاده مکرر از تنباکو
استفاده مکرر از مسکن هایی مانند آسپرین، ایبوپروفن و ناپروکسن سدیم

در برخی موارد نیز زخم های مقاوم در نتیجه عوامل زیر ایجاد می گردد:

تولید بیش از حد اسید معده مانند سندرم زولینجر-الیسون
عفونتی غیر از اچ پیلوری
سرطان معده
سایر بیماری هایی که زخم های شبیه به زخم معده را به دنبال دارند مانند بیماری کرون

درمان زخم معده مقاوم عموما مبتنی بر حذف فاکتوری است که در روند ایجاد بهبود زخم دخالت داشته است. همچنین می توان از آنتی بیوتیک های متفاوتی نیز استفاده کرد. در صورتی که عوارضی مانند خونریزی حاد و یا سوراخ شدگی ایجاد شود در آن صورت نیاز به انجام جراحی وجود خواهد داشت. اما از آنجاییکه درمان های امروزی اغلب موثر واقع می شود نیاز به انجام جراحی بسیار اندک است.

درمان های خانگی بیماری زخم معده

توجه به نکات زیر می تواند در کاهش زخم معده موثر واقع گردد:

داشتن رژیم غذایی سالم: انتخاب رژیم غذایی سالم حاوی میوه ها و مخصوصا میوه های حاوی ویتامین آ و ث، سبزیجات همچنین غلات می تواند در درمان زخم معده موثر واقع شود. عدم مصرف غذاهای غنی از ویتامین بدن را در بهبود زخم معده با دشواری رو به رو می سازد.
در نظر داشتن غذاهای حاوی پروبیوتیک: از جمله این غذاها می توان به ماست و پنیر اشاره کرد.
حذف شیر: برخی اوقات نوشیدن شیر می تواند به بهتر شدن درد ناشی از زخم معده کمک کند اما در ادامه افزایش اسید معده را به دنبال خواهد داشت. بنابراین در مورد نوشیدن شیر باید با متخصص خود مشورت کنید.
تعویض مسکن های مصرفی: اگر شما به طور مکرر از مسکن ها استفاده می کنید با پزشک خود مشورت کنید آیا جایگزین کردن استامینوفن می تواند گزینه مناسبی برای شما باشد یا خیر.
کنترل استرس: استرس می تواند علائم ناشی از زخم معده را تشدید کند. برای کاهش استرس و بررسی علت آن گزینه هایی را در نظر داشته باشید و راههای مقابله با استرس را بیاموزید.
عدم مصرف سیگار: سیگار کشیدن در لایه محافظتی معده اختلال ایجاد کرده و معده را مستعد ابتلا به زخم معده می کند. سیگار کشیدن اسید معده را افزایش می دهد.
اجتناب از مصرف الکل یا محدود کردن آن: افزایش استفاده از الکل با التهاب و خونریزی همراه خواهد بود.
خواب کافی: خوابیدن می تواند به سیستم ایمنی کمک کرده و استرس را بهبود بخشد. همچنین قبل از خواب از مصرف وعده غذایی پرهیز کنید.
استفاده از ترکیبات غیر نسخه ای حاوی کلسیم کربنات می تواند در درمان زخم معده موثر باشد اما نباید در خط اول درمان در نظر گرفته شود. شواهدی نیز در دست است که نشان می دهد زینک می تواند در بهبود زخم معده موثر واقع شود.
در درمان گیاهی زخم معده ترکیباتی مانند زرد چوبه و شیرین بیان ممکن است به عنوان گزینه مکمل توصیه شوند.

پیشگیری از زخم معده

با برخی اقدامات ساده می توان احتمال ایجاد زخم معده را کاهش داد و در راستای پیشگیری از زخم معده گام برداشت:

محافظت در برابر عفونت: مشخص نیست عفونت اچ پیلوری چطور منتشر می شود اما برخی شواهد نشان می دهد اچ پیلوری می تواند از طریق تماس با افراد، غذا و یا آب آلوده منتشر شود. بنابراین شستشوی مرتب دست ها با آب و صابون همچنین مصرف غذاهایی که کاملا پخته شده است در راستای پیشگیری از ابتلا به عفونت اچ پیلوری و پیشگیری از زخم معده اقدام موثری محسوب می شود.
استفاده محتاطانه از مسکن ها: اگر شما به طور منظم از مسکن های ضد درد استفاده می کنید در خطر ابتلا به زخم معده قرار خواهید داشت. برای کاهش ریسک ابتلا به بیماری های گوارشی بهتر است مسکن را همراه با وعده غذایی استفاده کنید. برای یافتن کمترین دوز موثر مسکن با پزشک خود مشورت کنید. از مصرف الکل همراه با داروها اجتناب کنید زیرا ترکیب این دو در ایجاد درد معده دخالت دارد. برای کاهش درد ناشی از زخم معده به ترکیباتی مانند آنتی اسید و مهار کننده های پمپ پروتونی نیاز خواهید داشت.

منبع: وبسایت http://www.mayoclinic.org