آنمی چیست؟
آنمی وقتی اتفاق می افتد که تعداد گلبول های قرمز خون پایین تر از حد نرمال باشد و یا وقتی که سلول های قرمز خون به مقدار کافی هموگلوبین نداشته باشند. هموگلوبین نوعی پروتئین است که سبب رنگ قرمز خون می شود و وظیفه اصلی آن حمل اکسیژن از ریه ها به تمام بخش های بدن است. اگر فرد به آنمی دچار باشد، این بدان معناست که خون به مقدار کافی به تمام بخش های بدن اکسیژن رسانی نمی کند. بدون اکسیژن، ارگان ها و بافت ها نمی توانند به وظایف شان عمل کنند. بیش از 3 میلیون نفر در ایالات متحده آمریکا به آنمی دچارند. خانم های مبتلا به بیماری های مزمن بیشتر در خطر ابتلا به آنمی قرار دارند.
انواع و علت بروز آنمی چیست؟
آنمی زمانی اتفاق می افتد که:
- بدن مقدار زیادی خون از دست دهد (مانند پریودهای ماهانه، برخی بیماری ها و یا تروما).
- بدن در ساخت گلبول های قرمز خونی مشکلی داشته باشد.
- سلول های قرمز خونی سریعتر از آن چیزی که تولید می شوند، تجزیه شده و از بین می روند.
بیش از یک مورد از این مشکلات همزمان اتفاق می افتد.
انواع آنمی با دلایل متفاوت عبارت است از:
- آنمی ناشی از فقر آهن یا Iron deficiency anemia یا IDA شایع ترین نوع آنمی است. IDA وقتی اتفاق می افتد که آهن کافی در بدن وجود ندارد. بدن برای ساخت هموگلوبین به آهن نیاز دارد. افرادی که به این نوع از آنمی دچارند گفته می شود دچار فقر آهن هستند، به این بیماری هم چنین خون خسته یاtired blood نیز گفته می شود.
شخص ممکن است به دلیل از دست دادن خون دچار فقر آهن شود. در خانم ها آهن و گلبول های قرمز در اثر پریودهای سنگین و طولانی مدت از دست می رود هم چنین در اثر زایمان نیز ممکن است فقر آهن اتفاق بیفتد. در اثر برخی بیماری ها مانند فیبروئید رحم نیز خانم ها ممکن است دچار فقرآهن و فقر سلول های قرمز شوند زیرا در اثر این بیماری خونریزی آهسته ای در بدن اتفاق می افتد. برخی موارد دیگر که منجر به از دست رفتن سلول های خونی می شود عبارت است از:
- زخم ها، پولیپ های کولون یا سرطان کولون
- استفاده مکرر از آسپرین و یا سایر داروهای ضددرد
- عفونت ها
- آسیب شدید
- جراحی
خوردن غذاهایی که مقدار کمی آهن دارند نیز می تواند منجر به IDA شود. گوشت، مرغ، ماهی، تخم مرغ، محصولات لبنی یا غذاهای فرآوری شده با آهن منابع خوبی برای تامین آهن از طریق غذا محسوب می شوند. بارداری می تواند سبب IDA شود، اگر خانم بارداری به مقدار کافی آهن برای خودش و جنین متولد شده اش مصرف نکند می تواند به IDA دچار شود.
برخی خانم ها در رژیم غذایی خود مقدار کافی آهن دریافت می کنند اما به دلیل وجود برخی بیماری ها مانند بیماری Crohn یا Celiac یا برخی داروهای مصرفی نمی توانند آهن کافی جذب کند.
- آنمی ناشی از فقر ویتامین (یا آنمی مگالوبلاستیک): به میزان کم ویتامین بی 12 یا فولات اشاره دارد که شایع ترین علت آنمی می باشد.
این نوع از آنمی وقتی اتفاق می افتد که ویتامین بی 12 کمی در بدن وجود داشته باشد. بدن برای ساخت سلول های قرمز خونی به این ویتامین نیاز دارد و به این ترتیب سیستم عصبی نیز عملکرد نرمال خود را حفظ خواهد کرد. این نوع از آنمی اغلب در افرادی اتفاق می افتد که نمی توانند ویتامین بی 12 را از غذاها جذب کنند و علت آن معمولا به وجود یک اختلال خود ایمنی مربوط است. هم چنین ممکن است مشکلاتی در روده وجود داشته باشد.
اگر غذای مصرفی مقدار کافی ویتامین بی 12 نداشته باشد، ابتلا به این آنمی امکان پذیر می باشد. ویتامین بی 12 در غذاهای حیوانی یافت می شود. غلات صبحانه غنی شده ویتامین بی 12 دارد. مکمل های فولیک اسید نیز می تواند این نوع آنمی را درمان کند. اما فولیک اسید نمی تواند آسیب عصبی ناشی از فقر ویتامین بی 12 را جبران کند.
با این نوع آنمی، پزشک ممکن است متوجه نشود که شما ویتامین بی 12 کافی ندارید. فقدان ویتامین بی 12 می تواند سبب بی حسی در پاها شود، مشکلاتی را در راه رفتن ایجاد کند، حافظه را مختل کند و مشکلاتی در بینایی ایجاد کند. درمان بستگی به علت بیماری دارد. اما فرد باید شات های ویتامین بی 12 را دریافت کرده و یا قرص های ویتامین بی 12 را مصرف کند.
- آنمی ناشی از فقر فولات: فولات که به آن فولیک اسید نیز گفته می شود در ساخت سلول های قرمز خونی دخالت دارد. این نوع آنمی زمانی اتفاق می افتد که مقدار کافی فولات مصرف نشود یا این که فرد در جذب ویتامین ها مشکل داشته باشد. این نوع آنمی می تواند در طول سه ماهه سوم بارداری اتفاق بیفتد، زمانی که بدن به فولات بیشتری نیاز دارد. فولات همان ویتامین بی است که در سبزیجاتی با برگ سبز و حبوبات یافت می شود. فولیک اسید نیز در نان های فرآوری شده، پاستاها و غلات غنی شده یافت می شود.
- آنمی ناشی از برخی بیماری ها: برخی بیماری ها می تواند توانایی بدن را در ایجاد سلول های قرمز خونی مختل کند. برای مثال، آنمی در افراد مبتلا به بیماری های کلیوی شایع است. کلیه آن ها نمی تواند مقدار کافی از هورمون هایی را تولید کند که بدن را در ساخت سلول های قرمز خونی هدایت می کند. هم چنین آهن در اثر دیالیز از دست می رود.
- آنمی ناشی از بیماری های وراثتی خونی: اگر سابقه خانوادگی در ابتلا به بیماری های خونی وجود داشته باشد، فرد در خطر ابتلا به آنمی قرار دارد. در این جا برخی از انواع این بیماری ها لیست شده است:
- آنمی سلول داسی شکل: سلول های قرمز خونی در این افراد شکل متفاوتی دارد، این سلول ها به دیواره عروق خونی کوچک گیر کرده و جریان خون رسانی به ارگان ها و اندام های تحتانی را مسدود می کند. بدن به سرعت این گلبول های داسی شکل را از بین می برد. اما با سرعت کافی نمی تواند سلول های قرمز جدید ایجاد کند. این عوامل سبب بروز آنمی می شود.
- تالاسمی: افراد مبتلا به تالاسمی هموگلوبین کمتری می سازند و تعداد سلول های قرمز خونی شان کمتر از حد نرمال است. این عوامل سبب بروز آنمی متوسط تا شدید می شود. یکی از شدیدترین فرم این شرایط آنمی Cooley نام دارد.
- آنمی آپلاستیک: این نوع اختلال خونی نادری است که طی آن بدن تولید سلول های خونی جدید را متوقف می کند. به این ترتیب تولید همه سلول های خونی تازه اعم از قرمز، سفید و پلاکت ها تحت تاثیر قرار می گیرد. با کاهش مقدار پلاکت ها خون نمی تواند به طور طبیعی لخته شود. این شرایط در اثر فاکتورهای زیادی اتفاق می افتد، از جمله:
درمان سرطان (شیمی درمانی و رادیوتراپی)
قرار گرفتن در معرض ترکیبات شیمیایی سمی (مانند آن هایی که در حشره کش ها، رنگ و شوینده های خانگی استفاده می شود)
برخی داروها (مانند داروهایی که در درمان روماتوئید آرتریت استفاده می شود)
بیماری های خود ایمنی (مانند لوپوس)
عفونت های ویروسی
بیماری های خانوادگی که در اثر ژن انتقال می یابد مانند آنمی Fanconi
علائم آنمی چیست؟
بروز آنمی زمان می برد. در ابتدا ممکن است افراد علائمی را نشان ندهند یا این که ممکن است علائم خفیف باشد. اما مادامی که بیماری تشدید می شود، علائم زیر ایجاد می گردد:
- خستگی
- ضعف
- سرگیجه
- سردرد
- بی حسی در دست ها و پاها
- افت دمای بدن
- پوست رنگ پریده
- ضربان قلب سریع یا نامنظم
- تنگی نفس
- درد در ناحیه قفسه سینه
- عصبانی شدن و زودرنجی
- عدم انجام صحیح وظایف روزانه
همه این علائم به این دلیل اتفاق می افتد که قلب برای پمپاژ بیشتر خون غنی از اکسیژن به بدن، ناچار است سخت تر کار کند.
چطور می توان از ابتلا به آنمی آگاه شد؟
با استفاده از آزمایش خون به نام CBC وجود آنمی بررسی می شود. پزشک هم چنین معاینه فیزیکی نیز انجام خواهد داد و از داروها و غذای مصرفی فرد و سابقه خانوادگی او سولاتی را خواهد پرسید. اگر فرد به آنمی دچار باشد، برای درک علت آن تست های بیشتری انجام خواهد شد.
درمان آنمی چیست؟
در درمان آنمی دو هدف درمانی دنبال می شود:
- تعداد سلول های خونی و میزان هموگلوبین به مقدار نرمال برسد و ارگان ها و بافت ها بتوانند مقدار کافی اکسیژن دریافت کنند.
- برطرف کردن علتی که منجر به بروز آنمی شده است.
بسته به علت آنمی درمان تعیین می شود. برای مثال درمان کم خونی داسی شکل متفاوت از درمان آنمی ناشی از فقر آهن و یا فقر فولیک اسید است. روند درمانی شامل تغییر غذاهای مصرفی، استفاده از مکمل ها (مانند قرص آهن و ویتامین)، تغییر داروی مصرفی، یا در برخی فرم های شدید آنمی از انتقال خون یا جراحی استفاده می شود.
چه خواهد شد اگر آنمی درمان نشود؟
برخی از انواع آنمی در صورت عدم تشخیص و درمان می تواند مرگ بار باشد. مقدار کم اکسیژن در بدن می تواند به ارگان ها آسیب برساند. با وجود آنمی، قلب باید سخت تر کار کند تا فقدان سلول های خونی و هموگلوبین را جبران کند. فعالیت بیشتر قلب می تواند به این ارگان آسیب رسانده و منجر به نارسایی شدید قلبی شود.
چطور می توان از بروز آنمی پیشگیری کرد؟
برای پیشگیری از آنمی باید غذاهای غنی از آهن مصرف کرد:
- نان و غلات غنی شده با آهن
- جگر
- عدس و حبوبات
- توفو
- سبزیجاتی با برگ سبز مانند اسفناج
- گوشت قرمز (بدون چربی)
- ماهی
- میوه های خشک شده مانند آلو، زردآلو و کشمش
- صدف خوراکی
باید از غذاها و نوشیدنی هایی مانند آب پرتقال، توت فرنگی، بروکلی و سبزیجات حاوی ویتامین سی استفاده کرد زیرا این ترکیب به جذب آهن کمک می کند.
همراه با غذا از مصرف چای و قهوه باید پرهیز کرد. این نوشیدنی ها جذب آهن را دشوار می سازد. هم چنین همزمان نباید از کلسیم استفاده کرد زیرا کلسیم جذب آهن را مختل می کند. باید از مصرف مقادیر کافی ویتامین بی 12 و فولیک اسید مطمئن شد. ایجاد وعده غذایی متعادل به بدن کمک خواهد کرد تا آهن کافی را جذب کند.
در مورد مصرف مکمل های آهن باید با پزشک مشورت کرد. این مکمل ها را نباید بدون مشورت پزشک استفاده کرد. مکمل های آهن به دو صورت فروس و فریک موجود هستند. فرم فروس بهتر جذب می شود. خوردن مکمل های آهن عوارضی مانند تهوع، استفراغ، یبوست و اسهال را در پی دارد. برای کاهش این اثرات جانبی می توان به نکات زیر توجه داشت:
- مکمل ها ابتدا به صورت نصف مصرف شود و تدریجا دوز کامل مصرف گردد.
- قرص ها را در دو نوبت مصرف کرد. برای مثال اگر مصرف دو قرص در روز تجویز شده باشد می توان یک دوز را همراه با صبحانه و دوز دیگر را بعد از ناهار استفاده کرد.
- قرص ها همراه با غذا میل شود.
- اگر یک نوع از قرص آهن برای فرد مشکلاتی ایجاد کند می توان نوع دیگر با برندی متفاوت را امتحان کرد.
در دوران غیر بارداری و در سنین باروری لازم است خانم ها هر 5 تا 10 سال آزمایش آنمی را انجام دهند. انجام آزمایشات باید از دوران نوجوانی انجام شود.
اگر فرد در دوران غیر بارداری و در سنین باروری باشد هم چنین فاکتورهای خطر مربوط به فقدان آهن را داشته باشد باید سالانه آزمایش دهد، برخی از این فاکتورهای خطر عبارت است از:
- پریودهای سنگین
- مصرف کم آهن
- ابتلا به آنمی در گذشته
باید برای بر طرف کردن علت آنمی از دستورات پزشک پیروی کرد. باید از عود آنمی پیشگیری نمود.
چطور باید نیاز روزانه به آهن را برطرف کرد؟
اغلب افراد با ایجاد انتخاب های غذایی متعادل می توانند نیاز روزانه به آهن را برطرف کنند. اما برخی گروه از افراد در خطر فقر آهن قرار دارند:
- دختران نوجوان، خانم هایی که در سنین باروری قرار دارند (افرادی که در طول پریود خونریزی های سنگینی دارند، خانم هایی که بیش از یک فرزند دارند، یا از دستگاه IUD استفاده می کنند).
- کودکان و نوزدانی که شیر زیادی می نوشند یا آن هایی که جهش رشدی دارند.
- خانم های باردار (نیمی از خانم های باردار دچار فقر آهن هستند).
- ورزشکاران خانمی که ورزش های شدید و منظمی دارند.
این گروه از افراد باید به منظور فقر آهن تحت غربالگری قرار گیرند. اگر تست ها نشان دهد که بدن آهن کافی ندارد مکمل های آهن می تواند نسخه شود. در موارد شدید فقر آهن، پزشک ممکن است تزریق آهن را تجویز کند. خیلی از پزشکان در طول بارداری قرص های آهن را پیشنهاد می کنند زیرا خیلی از خانم های باردار آهن کافی دریافت نمیکنند. وقتی رژیم غذایی نمی تواند به تنهایی میزان آهن خون را به حد نرمال بازگرداند قرص های آهن می تواند کمک کننده باشد.
در صورت بارداری به چه مقدار آهن نیاز خواهید داشت؟
خانم های باردار دو برابر خانم های غیر باردار به مصرف آهن نیاز دارند. اما حدود نیمی از خانم های باردار آهن کافی دریافت نمی کنند. در طول بارداری، بدن به دلیل وجود جنین در حال رشد، افزایش حجم خون و از دست دادن خون حین زایمان به آهن بیشتری نیاز دارد. اگر خانم های بارداری به مقدار کافی آهن دریافت نکنند، احتمال زایمان زودرس افزایش می یابد هم چنین ممکن است وزن فرزند به هنگام تولد بسیار کم باشد. به هنگام بارداری باید توجه داشت:
- روزانه 27 میلی گرم آهن مصرف شود. می توان از مکمل های آهن استفاده کرد.
- در ابتدای بارداری آزمایش مربوط به آنمی را انجام دهید.
- در صورت نیاز 4 تا 6 هفته بعد از زایمان باید وجود آنمی تست شود.
در صورت هورمون درمانی دوران یائسگی (menopausal hormone therapy) یا MHT مقدار آهن چه تغییری می کند؟
در این مورد باید با پزشک مشورت کرد اما اگر فرد حین استفاده از این هورمون ها هنوز پریود می شود در مقایسه با خانم هایی که در دوران بعد از یائسگی قرار دارند و از این هورمون ها استفاده نمی کنند، به مقدار آهن بیشتری نیاز دارند.
آیا استفاده از قرص های ضد بارداری ریسک آنمی را در پی دارد؟
برخی خانم ها که از قرص ضد بارداری استفاده می کنند در طول دوران پریود خونریزی کمتری دارند و همین امر ریسک آنمی را کاهش می دهد. اما خانم هایی که از دستگاه درون رحمی استفاده می کنند (IUD)، ممکن است بیشتر دچار خونریزی شوند و شانس ابتلا به آنمی در آن ها بیشتر است. اما در این مورد باید با پزشک مشورت کرد.
در صورتی که فرد رژیم گیاهی داشته باشد باید چه مواردی را برای دریافت آهن کافی انجام دهد؟
پاسخ این سوال بستگی به انتخاب های غذایی فرد دارد. گوشت، مرغ و غذاهای دریایی بهترین منابع غنی از آهن به حساب می آیند. افراد گیاه خوار باید مقدار آهن روزانه بیشتری را در مقایسه با سایر افراد مصرف کنند. حتما باید همراه با غذاهای حاوی آهن از ترکیبات دارای ویتامین سی نیز استفاده کرد.
اگر بدن آهن بیش از حدی را دریافت کند چه خواهد شد؟
به مقدار بیش از حد آهن در بدن هموکروماتوز hemochromatosis گفته می شود. مقدار آهن اضافی می تواند به ارگان هایی ماند کبد، قلب و پانکراس آسیب بزند. عوامل زیادی می تواند سبب افزایش میزان آهن در بدن شود. اغلب افراد مبتلا به هموکروماتوز زمینه ژنتیکی دارند که از والدین به ارث برده اند و این بیماری شایع ترین بیماری ژنتیکی در آمریکا محسوب می شود. برخی بیماری ها نیز می تواند سبب افزایش مقدار آهن شود. مصرف آهن زیاد و یا تکرار تزریق خون و یا انجام دیالیز برای بیماری های کلیوی می تواند عاملی برای بروز این شرایط باشد.
علائم هموکروماتوز عبارت است از:
- خستگی
- ضعف
- کاهش وزن
- دردهای غیر نرمال
- درد مفاصل
- تکانه هایی در قفسه سینه
- علائم هموکرماتوز پیشرفته عبارت است از:
- آرتریت
- بیماری کبدی از جمله بزرگ شدن کبد، سیروز کبدی، سرطان و نارسایی کبدی
- آسیب به پانکراس و احتمال ایجاد دیابت
- درد شکمی مزمن و مستمر
- خستگی شدید
- ضعف عضلات ماهیچه ای
- نارسایی قلبی
- تغییراتی در رنگ پوست (نوعی زردی و یا برنزگی که در اثر نور خورشید ایجاد نشد است)
درمان به شدت افزایش آهن بستگی دارد. در قدم اول بدن باید از آهن اضافی خلاص شود. اغلب افراد عملی به نام حجامت را انجام می دهند به این ترتیب خون از بدن خارج می گردد. این روشی ساده و بی خطر است. به مدت چندین ماه تا یک سال یک تا دو بار در هفته مقداری خون گرفته می شود. وقتی میزان آهن به حالت نرمال بازگشت، هر دو تا چهار ماه یک بار باید خون داد. افرادی که نمی توانند خون دهند باید از داروهایی استفاده کنند تا آهن اضافی از بدن حذف شود. به این ترتیب مشکل ایجاد کننده هموکروماتوز درمان نمی شود اما به بهبود شرایط کمک خواهد شد. آرتریت تنها مشکلی است که بعد از حذف مقدار آهن اضافی هم چنان باقی مانده و بهبود نمی یابد.