اختلال پیش از قاعدگی چیست؟
بیشتر زنان هر ماه چند روز قبل از شروع قاعدگی علائم روحی و فیزیکی خاصی را تجربه می کنند. حدود 5% زنان در سنین باروری علائم اختلال پیش از قاعدگی را تجربه می کنند که آنقدر شدید است که می تواند منجر به افسردگی های قابل توجه شده و در فعالیت های روزمره آنها اختلال ایجاد کند. 18 تا 35% زنان از علائمی رنج می برند که شدت آن کمتر است اما این علائم نیز دردسر و مشکلات خاص خودش را دارد.
تشخیص PMDD یا اختلال پیش از قاعدگی
مناطقی در مغز وجود دارد که رفتار و احساسات را با توجه به رسپتورهای استروژن، پروژسترون و سایر هورمون های جنسی تنظیم می کند. این هورمون ها بر عملکرد سیستم انتقال دهنده های عصبی اثر می گذارد که بر خلق و خو و تفکر موثرند، به همین دلیل ممکن است PMDD یا همان اختلال خلقی پیش از قاعدگی اتفاق بیافتد. اما مشخص نیست که چرا برخی از زنان نسبت به بقیه به این تغییرات حساس ترند. ممکن است زمینه ژنتیکی موثر باشد. سایر فاکتورهای مربوط به ایجاد PMDD شامل استرس، افزایش وزن یا چاقی و همچنین سابقه تروما (شوک ناگهانی) یا آزار جنسی است.
چالش کلیدی در تشخیص شدت علائم است، مثلا ممکن است علائم آزار دهنده باشد اما به حدی شدید نباشد که فرد را عاجز کند و برخی اوقات این علائم به قدری شدید است که با زندگی روزمره فرد تداخل دارد و تقریبا به همین دلیل است که عنوان می شود شرایط تعریف شده در مورد PMDD نیاز به بررسی و مطالعه بیشتری دارد.
این نکته حائز اهمیت است که بتوان علائم PMDD را از سایر موارد مشابه مانند افسردگی، تغییرات خلقی (dysthymia)، اضطراب و هایپوتیروئیدیسم تشخیص دهیم.
علائم PMDD یا اختلال پیش از قاعدگی
pmdd چیست؟
در بیشتر قاعدگی ها وجود برخی از علائم زیر (که حداقل یک مورد مربوط به تغییرات خلقی است) ثبت شده است:
- افسردگی (افسردگی پیش از قاعدگی)
- اضطراب یا تنش
- تغییرات ناگهانی در خلق (اختلال خلقی پیش از قاعدگی)
- کج خلقی
- از دست دادن علاقه و انگیزه برای کارهای روز مره
- مشکل در تمرکز
- کاهش انرژی
- عطش غذایی و تغییراتی در اشتها
- بی خوابی یا خواب آلودگی
- علائم فیزیکی مانند تحریک پذیری پستان ها یا پف کردن
- علائمی که با فعالیت های روزمره اعم از کار، مدرسه یا روابط تداخل دارد.
- سایر علائمی که به دلیل تشدید اختلالات یا بیماری های دیگر به وجود نیامده باشد.
- ارائه گزارشی که شامل رتبه بندی علائم روزانه ای باشد که حداقل مربوط به دو چرخه قاعدگی پیاپی باشد.
درمان اختلالات پیش از قاعدگی یا PMDD، نکات کلیدی و قابل توجه در درمان
- داروهای ضد افسردگی که سرعت برداشتن سروتونین را کاهش می دهد، درمان موثری برای PMDD است. این داروها PMDD را سریع تر از افسردگی تخفیف می دهد و بدان معناست که لزومی ندارد خانم این داروها را هر روز مصرف کند.
- درمان های هورمونی گزینه دیگری است اما عموما در خط دوم درمان قرار دارد.
- تغییر در رژیم غذایی و سبک زندگی می تواند به تخفیف علائم کمک کند.
درمان PMDD، داروهای مهار کننده بازجذب سروتونین
داروهای ضد افسردگی که روند بازجذب سروتونین را کاهش می دهند برای درمان اختلالات پیش از قاعدگی در بسیاری از خانم ها مناسب است. برخی از مهارکننده های انتخابی سروتونین (SSRIs) مانند سیتالوپرام و فلوکستین، داروهای مهار کننده های بازجذب نوراپی نفرین و سروتونین (SNRI) مانند ونلافکسین، داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای که اثر قوی بر سروتونین دارند مانند کلومیپرامین برای درمان PMDD تجویز می شوند. مطالعات نشان می دهد که 60 تا 90 درصد زنان مبتلا به اختلال پیش از قاعدگی در مقایسه با 30 تا 40 درصد گروه پلاسبو، به درمان با داروهایی که بازجذب سروتونین را بلاک می کنند، پاسخ می دهند.
سایر داروهای ضد افسردگی که انتقال دهنده های عصبی غیر از سروتونین را هدف گیری می کنند در درمان PMDD موثر شناخته نشده اند. این نشان میدهد که مهارکننده های بازجذب سروتونین عملکردی متفاوت از عملکرد ضد افسردگی معمول خود دارند. اما مکانیسم عمل آن ها در مورد PMDD شناخته شده نیست. این داروها علائم PMDD را سریعتر از افسردگی تخفیف می دهند و بدان معنی است که برای درمان علائم اختلال پیش از قاعدگی لازم نیست که هر روز از این دارو ها مصرف نمود. زنان می توانند این داروها را به صورت دوره ای و در فاز لوتئال چرخه قاعدگی مصرف کنند زیرا این دوره همزمان با روز چهاردهم و بعد از تخمک گذاری است و پایان این دوره مصادف با شروع قاعدگی یا پریود است.
تصمیم گیری در مورد این که آیا مصرف روزانه این داروها لازم است یا بهتر است دوره ای مصرف شود، بستگی به نوع علائم دارد و این که آیا علائم PMDD با افسردگی مداوم تطابق دارد یا خیر. دوز متناوب این داروها برای درمان تغییرات خلقی کافی است اما مصرف روزانه این داروها می تواند برای کنترل علائم سوماتیک مانند خستگی، ضعف و ناراحتی های فیزیکی مناسب باشد.
عوارض جانبی داروهای مهارکننده های بازجذب سروتونین نسبتا خفیف و موقتی است. عوارض جانبی این نوع داروهای ضد افسردگی مانند تهوع چند روز بعد از مصرف نخستین دوز دارو از بین می رود و حتی وقتی که مصرف دارو به صورت دوره ای باشد احتمال بازگشت دوباره مشکل وجود ندارد.
اگر اضطراب یا بی خوابی مشکل شایعی در خانم مبتلا به اختلال پیش از قاعدگی باشد، پزشک متخصص زنان داروهای بنزودیازپین مانند آلپرازولام (زاناکس) را علاوه بر داروهای ضد افسردگی SSRI یاSNRI تجویز می کند. به یاد داشته باشید که بنزودیازپین ها می توانند وابستگی ایجاد کنند. این مشکل می تواند با کنترل در مصرف دارو حل شود. در مواردی که بیمار سابقه استفاده از مواد مخدر دارد، باید در مورد ریسک های مصرف این دسته دارویی با پزشک مشورت شود.
درمان PMDD، هورمون درمانی
یکی از رایج ترین درمان ها برای PMDD، استفاده از پروژسترون است. اما مطالعات شواهد مبنی بر کمبود این هورمون در اختلال پیش از قاعدگی را نشان نداده اند.
به نظر می رسد هورمون درمانی در PMDD موثر باشد نه فقط به دلیل دخالت در اختلالات هورمونی بلکه به دلیل دخالت در سیگنال های نابجایی که در توالی هیپوتالاموس-هیپوفیز-گنادال اتفاق می افتد و مغز و تخمدان را به هم مرتبط می کند و چرخه تولید مثل را تنظیم می کند. اما به دلیل عوارض جانبی که هورمون درمانی دارد این روش در خط دوم درمان PMDD قرار دارد.
تجویز قرص های کنتراسپتیو یا قرص ضدبارداری خوراکی برای اختلال پیش از قاعدگی به این دلیل است که این داروها قادر به تنظیم و تثبیت هورمون های چرخه تولید مثل هستند. مطالعه درباره کنتراسپتیوها برای درمان PMDD کمتر انجام شده است و هنوز کاملا مشخص نیست که آیا درمان مناسبی برای PMDD هست یا خیر. قرص ضد بارداری یاز YAZ، کنتراسپتیو استثنایی است که در سال 2006 توسط FDA تایید شد، این دارو ترکیب اتینیل استرادیول (نوعی استروژن) همراه با دروسپیرنون (drospirenone) است، مطالعات بالینی نشان داد که قرص ضد بارداری یاز می تواند برای درمان PMDD موثر باشد.
استروژن انتخاب درمانی دیگری برای درمان اختلال پیش از قاعدگی است که تخمک گذاری را مهار می کند. استروژن می تواند به صورت پچ پوستی یا به صورت زیرجلدی مصرف شود. دوز تجویزی استروژن برای هورمون درمانی در دوران یائسگی بیشتر است اما در سنین باروری دوز کمتری از آن نسخه می شود. اگر استروژن نسخه می شود باید همراه با آن پروژسترون نیز مصرف شود زیرا ریسک بروز سرطان رحم را کاهش می دهد، مگر این که خانم عمل هیسترکتومی را انجام داده باشد.
داروهای آگونیست های GnRH هورمون آزاد کننده گنادوتروپین معمولا برای ناباروری و آندومتریوز نسخه می شود و چرخه هورمونی را متوقف می کنند، این داروها ممکن است در مورد خانم های مبتلا به اختلال پیش از قاعدگی که به سایر داروها پاسخ نمی دهند نیز مفید باشد. مثال هایی از این دسته، شامل بوسرلین و گوسرلین باشد. اما این داروها می تواند حالتی از یائسگی را القا کند و منجر به ایجاد گرگرفتگی شود همچنین ریسک استئوپورز یا پوکی استخوان را نیز افزایش می دهد. بنابراین معمولا استفاده از این داروها به همراه استروژن و پروژسترون صورت می گیرد و ممکن است علائم PMDD را در برخی از زنان دوباره القا کند.
درمان PMDD، تغییر در سبک زندگی
تغییر در سبک زندگی و روان درمانی در درمان PMDD به خوبی شناخته شده است.
- رژیم غذایی: توصیه های غذایی خاصی در مورد زنان مبتلا به اختلال پیش از قاعدگی مفید است. مصرف کمتر کافئین، شکر یا الکل، کمتر خوردن و بیشتر کردن تعداد وعده های غذایی و همچنین شواهد اولیه نشان می دهد که مصرف بیش از حد غذاهایی که پروتئین زیاد و یا کربوهیدرات های پیچیده دارند میزان ترپتوفان را افزایش می دهد، تریپتوفان پیش ساز سروتونین و سایر انتقال دهنده های عصبی است.
- ورزش ایروبیک: اگرچه ارتباط بین ورزش ایروبیک با درمان PMDD به خوبی مورد مطالعه قرار نگرفته است، اما ورزش هایی مانند پیاده روی، شناکردن یا دوچرخه سواری می تواند سطح انرژی را افزایش دهد.
- مکمل ها: ویتامین ب6، کلسیم، منیزیم و برخی داروهای گیاهی در درمان PMDD مورد مطالعه قرار گرفته است، اما هنوز شواهد سازگار و قانع کننده ای در مورد اثربخشی آن ها به دست نیامده است.
دکتر مریم سلیم نژاد
برگرفته از: وبسایت http://www.Health.Harvard.edu
منابع:
- Cunningham J, et al. "Update on Research and Treatment of Premenstrual Dysphoric Disorder," Harvard Review of Psychiatry (April 1, 2009): Vol. 17, No. 2, pp. 120–37.
- Halbreich U, et al. "Clinical Diagnostic Criteria for Premenstrual Syndrome and Guidelines for Their Quantification for Research Studies," Gynecological Endocrinology (March 2007): Vol. 23, No. 3, pp. 123–30.
- Yonkers KA, et al. "Premenstrual Syndrome," Lancet (April 5, 2008): Vol. 371, No. 9619, pp. 1200–10.
- Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fourth Edition (DSM-IV)
