برداشتن تخمدان روشی برای پیشگیری از سرطان
اصطلاح پزشکی برداشتن تخمدان اوفورکتومی می باشد و اصطلاح برداشتن تخمدان به منظور پیشگیری از ابتلا به سرطان، اوفورکتومی پیشگیرانه نام دارد. درآوردن تخمدان می تواند در برخی افراد که در خطر ابتلا به سرطان تخمدان قرار دارند گزینه موثری باشد. برداشتن تخمدان ها برای پیشگیری از سرطان معایب و مزایایی در پی دارد که در این مقاله بدان خواهیم پرداخت.
اوفورکتومی چیست؟ قصد جراح و متخصص زنان از انجام اوفورکتومی برداشتن تخمدان می باشد. تخمدان اندامی شبیه به بادام می باشد که در طرفین رحم قرار دارد. تخمدان ها در تخمک گذاری و ترشح هورمون هایی نقش دارند که در کنترل چرخه باروری موثر می باشند. اگر فرد به دوران یائسگی وارد نشده باشد برداشتن تخمدان سبب افت مقدار استروژن و پروژسترون در بدن می گردد. با برداشتن تخمدان توده های سرطانی که برای رشد به هورمون ها نیاز دارند با تاخیر در رشد مواجه می شوند.
خانم های مبتلا به جهش های ژنی BRCA همزمان با برداشتن تخمدان، لوله های فالوپ را نیز خارج می سازند که این جراحی سالپنگو اوفورکتومی دو طرفه نام دارد. افراد دارای چنین جهشی در خطر ابتلا به سرطان لوله فالوپ نیز قرار دارند.
برداشتن تخمدان برای پیشگیری از سرطان چه زمان به عنوان یک گزینه در نظر گرفته می شود؟
برداشتن تخمدان در زنان برای پیشگیری از سرطان در افراد زیر توصیه می شود:
- افراد دارای جهش های ژنتیک: افراد مبتلا به جهش های شناخته شده BRCA1 و BRCA2 در خطر ابتلا به سرطان تخمدان و سینه قرار دارند.
- سابقه خانوادگی قوی در ابتلا به سرطان: برداشتن تخمدان برای پیشگیری از سرطان در افرادی در نظر گرفته می شود که سابقه ابتلا به سرطان سینه و سرطان تخمدان در خانواده آن ها قوی می باشد اما جهش ژنتیکی شناخته شده ای در آن ها به دست نیامده است.
برداشتن تخمدان ها تا چه حد در پیشگیری از ابتلا به سرطان موثر است؟
در صورتی که به جهش BRCA دچار باشید برداشتن تخمدان ها منافع زیر را برای شما در پی خواهد داشت:
- کاهش ریسک ابتلا به سرطان سینه تا 50 درصد: در خانم هایی که در دوران قبل از یائسگی قرار دارند، به این ترتیب اگر احتمال ابتلا به سرطان سینه در خانمی با جهش ژنتیکی 60 درصد باشد با برداشتن تخمدان ها این احتمال به 30 درصد کاهش می یابد. به طریقی دیگر می توان اینگونه تحلیل نمود که در مورد هر 100 خانم با چنین شرایطی، می توان انتظار داشت 60 نفر بدون برداشتن تخمدان به سرطان سینه دچار خواهند شد اما تشخیص سرطان سینه بعد از برداشتن تخمدان ها در 30 نفر انجام می شود.
- کاهش ریسک سرطان تخمدان بین 80 تا 90 درصد: به این ترتیب اگر یک خانم 30 درصد در خطر تشخیص سرطان تخمدان قرار داشته باشد، با در نظر گرفتن کاهش 80 درصدی این ریسک به 6 درصد خواهد رسید. به عبارتی در مورد هر 100 خانم با شرایط مشابه، انتظار تشخیص سرطان تخمدان در 30 نفر بدون برداشتن تخمدان تخمین زده می شود. همچنین انتظار می رود بعد از برداشتن تخمدان ها در 6 نفر تشخیص سرطان تخمدان داده شود.
در تحقیقات انجام شده احتمال ابتلا به سرطان سینه و تخمدان بر اساس جهش های ژنتیکی افراد متفاوت می باشد. همچنین ریسک ابتلا به سرطان سینه و تخمدان در زنان به فاکتورهای دیگری مانند سن، سابقه خانوادگی و شیوه زندگی آن ها نیز بستگی دارد. در برخی افراد برداشتن تخمدان می تواند در کاهش ابتلا به سرطان نقش موثری داشته باشد در برخی دیگر ریسک ناشی از جراحی به منظور برداشتن تخمدان ها به اندازه ای زیاد است که با ارزش کاهش ریسک ابتلا به سرطان برابری نمی کند. منظور عوارض ناشی از افت ناگهانی هورمون ها در بدن است.
عوارض اوفورکتومی یا برداشتن تخمدان چیست؟
برداشتن تخمدان جراحی نسبتا بی خطری است که عوارضی مانند عفونت، انسداد روده و آسیب به سایر ارگان های داخلی را به همراه دارد. ریسک عوارض اوفورکتومی بستگی به نحوه انجام عمل برداشتن تخمدان دارد. نکته نگران کننده ناشی از برداشتن تخمدان از دست رفتن منبع تولید هورمون های حاصل از تخمک می باشد. ایجاد یائسگی از عوارض اوفورکتومی محسوب می شود. عوارض برداشتن تخمدان در زنان شامل یائسگی زودرس می باشد. یائسگی زودرس پیامدهای زیر را به دنبال دارد:
- پوکی استخوان: برداشتن تخمدان مقدار هورمون استروژن در بدن را کاهش می دهد. با توجه به نقش استروژن در ساخت استخوان ها کاهش مقدار استروژن می تواند ریسک شکستگی استخوان را افزایش دهد.
- ناراحتی ناشی از عوارض یائسگی: گرگرفتگی، خشکی واژن، مشکلاتی در مقاربت جنسی، اختلال در خواب و بعضا تغییرات خلقی می تواند در اثر یائسگی ایجاد شود. با برداشتن تخمدان علائم یائسگی زودتر از حد معمول در شما بروز خواهد کرد.
- افزایش ریسک ابتلا به بیماری های قلبی: برداشتن تخمدان افزایش احتمال ایجاد بیماری های قلبی را به دنبال خواهد داشت.
- احتمال ابتلا به برخی انواع سرطان ها بعد از برداشتن تخمدان ها و لوله های فالوپ مثل سرطان اولیه در لایه پوشاننده کف لگن وجود دارد.
به طور کلی برداشتن تخمدان ها اگر چه اضطراب ناشی از ایجاد سرطان را در شما کاهش می دهد اما برداشتن تخمدان می تواند مشکلات عاطفی دیگری را برای شما به همراه داشته باشد. با برداشتن تخمدان ها شما قدرت باروری خود را از دست خواهید داد و این ممکن است برای شما نگرانی هایی را به دنبال داشته باشد.
آیا بعد از برداشتن تخمدان ها نیاز به انجام هورمون درمانی بعد از یائسگی وجود دارد؟
استفاده از دوز اندک هورمون ها بعد از برداشتن تخمدان از مواردی است که همچنان مورد بحث قرار دارد. خانم هایی که عمل برداشتن تخمدان ها را قبل از سن 45 سالگی انجام داده و هورمونی درمانی انجام نمی دهند بیشتر در خطر مرگ زودرس، ابتلا به بیماری های قلبی و عصبی قرار دارند. به همین دلیل متخصصین زنان معمولا توصیه می کنند خانم های جوانی که دچار یائسگی زودرس شده اند استفاده از دوز اندک هورمون ها را برای بازه ای کوتاه مدت در نظر داشته باشند. تحقیقات نشان داده است استفاده کوتاه مدت از هورمون ها ریسک ابتلا به سرطان سینه را در افراد مبتلا به جهش BRCA که عمل برداشتن تخمدان را انجام داده اند افزایش نمی دهد. اگر قصد دارید که از دوز اندک استروژن استفاده کنید باید درمان با استروژن را در حدود 51 سالگی قطع کنید.
اگر در طول عمل برداشتن تخمدان ها رحم خود را نیز خارج سازید، در این صورت نوعی از هورمون درمانی می تواند در افرادی که در خطر ابتلا به سرطان سینه قرار دارند موثرتر باشد. به طور کلی در مورد معایب و مزایایی هیسترکتومی باید با متخصص زنان خود و مشاوره ژنتیک مشورت کنید. در ارتباط با سرطان پستان وقتی رحم وجود دارد هورمون درمانی با ترکیبی از استروژن و پروژسترون انجام می شود که به مراتب خطر بیشتری نسبت به استروژن به تنهایی دارد که در صورت خارج کردن رحم داده می شود.
آیا در ایران امکان بررسی جهش های ژنتیکی BRCA وجود دارد؟
دکتر ژاله فاضل جراح و متخصص زنان، زایمان و نازایی در پاسخ عنوان می دارند بله، هم اکنون خدمات تخصصی توالی یابی ژنتیکی NGS در ایران در بسیاری از مراکز آزمایشگاهی صورت می گیرد منجمله:
- Whole Genome Sequencing
- Whole Exome Sequencing
- Targeted Sequencing
