نام ژنریک:

• بتامتازون

نام لاتین:

• Betamethazone

نام تجاری:

• ®Celestone
• ®Valison

گروه دارویی- درمانی:

• گلوکورتیکوئید صناعی
• ضد التهاب استروئیدی

طبقه بندی در بارداری:

• گروه C

اشکال دارویی:

•  قرص: 0.5 میلی گرم
• تزریقی: 4 میلی گرم بر میلی لیتر
• تزریقی ال آ: 3 میلی گرم  بر میلی لیتر بتامتازون استات+ 3 میلی گرم بر میلی لیتر بتامتازون دی سدیم فسفات
• لوسیون: 0.1%
• کرم موضعی: 0.1%
• پماد موضعی: 0.1%
• پماد چشمی: 0.1%
• قطره استریل چشم/گوش/بینی: 0.1%

موارد مصرف، روش و دوزاژ:

• قرص بتامتازون و آمپول بتامتازون در نارسایی کورتکس آدرنال مورد استفاده قرار می گیرند:

بالغین: روزانه 0.6 تا 7.2 میلی گرم به صورت خوراکی در دوز واحد یا منقسم و یا 0.5 تا 9 میلی گرم وریدی یا عضلانی.

کودکان: روزانه 17.5 میکروگرم بر کیلوگرم به صورت خوراکی در دوز واحد یا منقسم و یا 0.5 تا 9 میلی گرم وریدی یا عضلانی.

• قرص بتامتازون و آمپول بتامتازون یا بتامتازون ال ا در درمان التهاب شدید و تضعیف سیستم ایمنی بدن تجویز می شوند:

بالغین: روزانه 0.6 تا 7.2 میلی گرم به صورت خوراکی و تک دوز یا دوزهای منقسم قرص بتامتازون و یا 0.5 تا 9 میلی گرم آمپول بتامتازون به فرم تزریق وریدی عضلانی، داخل مفصلی یا داخل نسوج نرم.

1.5 تا 12 میلی گرم مصرف بتامتازون ال آ به صورت داخل مفصلی، در استئوآرتریت مفاصل خیلی بزرگ 1 تا 2 میلی لیتر، مفاصل بزرگ 1 میلی لیتر، مفاصل متوسط 0.5 تا 1 میلی لیتر و مفاصل کوچک 0.25 تا 0.5 میلی لیتر.

• بتامتازون موضعی در درمان درماتوزهای حساس به کورتیکواستروئید، ویتیلیگو، ماستوسیتوز جلدی، لیکن اسکلروزیس مصرف می شود.

بالغین: روزانه یک تا دو بار لوسیون بتامتازون و یا یک تا سه بار کرم بتامتازون روی ضایعات مالیده شود.

کودکان: روزانه یک بار لوسیون یا کرم یا پماد بتامتازون روی ضایعات مالیده شود.

• بتامتازون چشمی در درمان وضعیت های التهابی پاسخ دهنده به استروئید در ملتحمه پلکی و بولبر، قرنیه و قسمت قدامی گلوب نظیر کنژکتیویت آلرژیک، کراتیت منقوط سطحی، کراتیت هرپس زوستر، روزاسه چشمی، آسیب قرنیه ناشی از سوختگی های شیمیایی حرارتی، نفوذ جسم خارجی و کاهش ادم پس از جراحی کاربرد دارد:

بالغین و کودکان: ابتدا یک تا دو قطره بتامتازون چشمی هر یک تا دو ساعت داخل کیسه ملتحمه (بسته به شدت بیمار) و کاهش تدریجی مصرف بتامتازون در صورت تخفیف التهاب. قرار دادن 0.5 تا 1 سانتی متر از پماد چشمی بتامتازون دو تا سه بار در روز یا هنگام خواب، داخل پلک.  

• قطره بتامتازون برای درمان التهاب کانال خارجی گوش استفاده می شود:

بالغین و کودکان: چکاندن دو تا سه قطره استریل بتامتازون 0.1% هر دو تا سه ساعت به داخل کانال گوش و کاهش تدریجی دوز در صورت تخفیف التهاب.

مکانیسم اثر:

• بتامتازون با تحریک تولید آنزیم های مورد نیاز برای تضعیف واکنش های التهابی، اثر ضد التهابی خود را اعمال می کند.
• بتامتازون هم چنین سنتز DNA را سرکوب کرده و از تقسیم سلول های لنفوئید بافت های مختلف جلوگیری می نماید.
• بتامتازون همانند سایر گلوکوکورتیکوئیدها بر تمام بافت های بدن تاثیر گذارده و موجب آنابولیسم یا کاتابولیسم پروتئین ها می شود. ضمن حفظ کربوهیدرات ها به شکل گلیکوژن، از پروتئین ها و چربی ها به عنوان سوخت بدن استفاده می کند. 
• فرم موضعی بتامتازون از سنتز کلاژن و تشکیل کلوئید جلوگیری می کند.

فارماکوکینتیک:

• بتامتازون سیستمیک در کبد متابولیزه شده و از راه کلیوی دفع می گردد.
• نیمه عمر بتامتازون در پلاسما 3 تا 5 ساعت است.
• متابولیسم ابتدایی فرم موضعی بتامتازون در پوست و در صورت جذب سیستمیک در کبد.
• قطره بتامتازون و پماد چشمی بتامتازون از زلالیه، قرنیه، عنبیه، مشیمیه، اجسام مژگانی و شبکیه جذب می شود.
• امکان جذب سیستمیک پماد یا قطره چشمی بتامتازون تنها در مصرف دوزهای بالا و در اطفال ممکن می باشد.

نکات با اهمیت:

• بتامتازون ال آ یا بتامتازون LA ترکیب بتامتازون استات و بتامتازون دی سدیم فسفات است و LA مخفف Long action به معنی طولانی اثر می باشد.
• برای درمان لیکن پلان زخمی ابتدا ناحیه ضایعات را کاملا خشک کرده و سپس از پماد یا لوسیون موضعی بتامتازون استفاده کنید.
• واکنش درمانی مناسب با پماد بتامتازون، کرم یا لوسیون موضعی بتامتازون بر اساس رفع خارش و پوسته ریزی مشخص می شود.
• واکنش درمانی مناسب با فرم تزریقی یا آمپول بتامتازون به صورت کاهش التهاب و بهبود وضعیت تنفسی مشخص می شود. از این رو برای این پاسخ درمانی و کاهش التهابات دستگاه تنفس از آمپول بتامتازون در سرماخوردگی با عوارض تنفسی حاد استفاده می شود.
• در نواحی ملتهب جذب بتامتازون موضعی بیشتر است.
• بتامتازون یک داروی ضد التهاب است که می تواند با کاهش التهاب، قرمزی و دیگر نشانه های التهاب را تخفیف دهد بنابراین در مواردی از پماد بتامتازون برای جوش استفاده می شود تا التهابات و قرمزی ناشی از جوش صورت کاهش یابد. اما باید توجه داشت که از این دارو روی پوست سالم یا بصورت خودسرانه نباید استفاده کرد.

موارد منع مصرف:

• حساسیت شدید به دارو
• بروز عفونت های قارچی سیستمیک
• ابتلا به سل
• در صورت جراحی ترمیمی مفصل، اختلالات انعقادی خون، شکستگی داخل مفصلی، وجود عفونت در اطراف مفصل، یا سابقه ابتلا به آن، پوکی استخوان اطراف مفصل به دلایلی غیر از آرتریت و مفصل ناپایدار، بتامتازون تزریقی منع مصرف داخل مفصلی دارد.

موارد احتیاط:

• در اثر مصرف طولانی مدت پماد یا لوسیون چشمی بتامتازون امکان ایجاد گلوکوم، آسیب عصب بینایی، بالا رفتن فشار داخل چشم، اشکال در حوزه دید، آب مروارید خلفی ساب کپسولار وجود دارد.
• مصرف بتامتازون سیستمیک در اختلالات شدید گوارشی، کبدی، کلیوی، دیابت، هایپرتنشن، زخم های گوارشی، سندرم کوشینگ، کاتاراکت، گلوکوم و وقایع ترومبوآمبولیک باید با احتیاط باشد.

تداخلات دارویی:

• در حین مصرف بتامتازون سیستمیک نیاز به انسولین و داروهای کاهنده قند خون افزایش می یابد.
• مصرف همزمان بتامتازون سیستمیک با داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی خطر زخم های گوارشی و خونریزی را بالا می برد.
• استروژن و کتوکونازول اثرات بتامتازون سیستمیک را افزایش می دهد.
• بتامتازون سیستمیک سطح خونی سالیسیلات ها و ایزونیازید را کاهش می دهد.
• درصورت بروز هایپوکالمی دز اثر مصرف بتامتازون سیستمیک احتمال مسمومیت با گلیکوزیدهای قلبی افزایش می یابد.

عوارض جانبی:

هر دارو به موازات ایجاد اثرات درمانی مورد نظر، ممکن است سبب بروز عوارض ناخواسته نیز بشود. اگرچه کلیه این عوارض در یک فرد مشاهده نمی شود ولی در صورت بروز هر یک از عوارض زیر با پزشک معالج مشورت نمایید.

• GI: تحریک گوارشی، افزایش اشتها، زخم پپتیک
• CNS: سردرد و سر گیجه، افزایش ICP، بی قراری و عصبیت، سنکوپ و تشنج
• Derm: آکنه، هیرسوتیسم، شکنندگی پوست، ضایعات شبه لوپوس، استریا
• Other: احتباس مایعات و سدیم، پوکی استخوان، ضعف و خستگی،تضعیف ایمنی، هایپوکالمی

مصرف در بارداری و شیردهی:

• بتامتازون در سه ماهه اول بارداری جز گروه D و در باقی دوران جز گروه C می باشد. بنابراین آمپول بتامتازون در بارداری توصیه نمی شود.
• مصرف کرم، لوسیون و پماد بتامتازون در بارداری و شیردهی باید با احتیاط باشد.
• استفاده طولانی مدت از کورتون ها مانند بتامتازون در اوایل بارداری باعث بروز شکاف کام در یک درصد نوزادان می شود.
• همچنین کورتون ها مانند بتامتازون به شیر مادر وارد می شوند و ممکن است در شیرخوار کاهش رشد، اختلال در تولید کورتیکواستروئیدهای اندروژن یا عوارض دیگر را باعث شود.
• بنابراین مصرف بتامتازون در شیردهی توصیه نمی شود و مادرانی که از داروهای کورتون مانند بتامتازون استفاده می کنند نباید به نوزاد خود شیر دهند.

توجهات پزشکی - پرستاری:

• قطع ناگهانی بتامتازون سیستمیک سبب سندرم محرومیت از دارو و تشدید نشانه های التهابی می شود.
• بتامتازون سیستمیک خطر زخم های پپتیک و فعال شدن زخم های  قبلی را افزایش می دهد.
• در حین درمان طولانی با بتامتازون سیستمیک، k، BS، گلوکز ادرار، وزن روزانه، CBC و سطح کورتیزول پلاسما مرتبا چک شود.
• در درمان با بتامتازون سیستمیک هر چهار ساعت نبض و فشار خون را چک کرده و درد قفسه سینه را به پزشک گزارش کنید.
• مراقب علائم عفونت باشید: تب، لکوسیتوز و سایر نشانه های پنهان عفونت.
• علائم هایپوکالمی را مورد توجه قرار دهید: خستگی مفرط، تهوع، استفراغ، ضعف، پارستزی، افسردگی و دیس ریتمی قلب.
• در مصرف بتامتازون سیستمیک باید به افزایش وزن و ادم توجه کرد.
• برای کاهش نشانه های گوارشی می توان از قرص بتامتازون استفاده کرد.
• نحوه تزریق بتامتازون: برای تزریق عضلاتی آمپول بتامتازون از عضلات بزرگ و سوزن 21 استفاده کنید.
• تزریق وریدی بتامتازون حداقل باید یک دقیقه به طول انجامد.
• در مصرف بتامتازون موضعی علائم جذب سیستمیک دارو اعم از افزایش درجه حرارت، التهاب و تحریک ناحیه مبتلا را در نظر داشته باشید.
• از بتامتازون موضعی مانند پماد بتامتازون فقط روی نواحی مبتلا استفاده کنید. از تماس بتامتازون موضعی با چشم ها بپرهیزید.
• قبل از مصرف بتامتازون موضعی موضع مصرف را تمیز کنید.
• قطع مصرف بتامتازون چشمی در صورت بروز درد، قرمزی، خارش یا تورم چشم.

توجهات بیمار - خانواده:

• به دلیل بروز بحران آدرنال از قطع ناگهانی بتامتازون جلوگیری کنید.
• نشانه های نارسایی آدرنال را بشناسید: تهوع، استفراغ، بی اشتهایی، ضعف، خستگی مفرط، تنگی نفس، درد مفاصل.
• در صورت کاهش واکنش درمانی به پزشک اطلاع دهید.
• حداکثر دوره درمان با بتامتازون موضعی 14 روز می باشد.
• از مالیدن بتامتازون موضعی روی نواحی سالم اجتناب کنید.

شرایط نگهداری دارو:

• بتامتازون باید در دمای اتاق نگهداری شود و باید از یخ زدگی محافظت گردد.