ناباروری بیش از 13 تا 14 درصد زوجین را در سنین باروری تحت تاثیر قرار می دهد. اگر زوجین بعد از یک سال داشتن نزدیکی جنسی محافظت نشده قادر به بچه دار شدن نباشند در آن صورت احتمالات ناباروری مطرح می شود. تشخیص علت ناباروری در برخی از زوجین ساده است. اما در برخی بسیار دشوار می باشد و فاکتورهای متعددی در این میان دخالت دارند. در ارزیابی زوجین معاینه فیزیکی و بررسی سابقه پزشکی و خانوادگی آنها بسیار اهمیت دارد.
برخی مواردی که در این ارزیابی ها برای تشخیص علت ناباروری مورد توجه قرار می گیرد عبارت است از:
- مشکلات پزشکی در گذشته و حال حاضر که بدان مبتلا هستند و تغییرات اخیر در وضعیت سلامت زوجین
- قرار داشتن در معرض مواد شیمیایی سمی در محیط کار و زندگی
- سابقه قبلی در داشتن سقط جنین
- سابقه خانوادگی در ابتلا به برخی اختلالات ژنتیکی
- لیستی از تمام انواع داروهای مصرفی
- سابقه مصرف تنباکو، الکل و مواد مخدر
- دفعات نزدیکی جنسی و اختلال در عملکرد جنسی
- بررسی سابقه ابتلا به بیماری های زنان مانند درد لگن، کرامپ های قاعدگی، طول چرخه های قاعدگی و غیره
در تشخیص ناباروری بررسی سیستم باروری مرد و زن هر دو بسیار اهمیت دارد. معاینات و آزمایشات تشخیصی ناباروری بسیار متعدد می باشند. برای مثال در مردان آنالیزهایی روی اسپرم به لحاظ حجم، غلظت، مورفولوژی و میزان تحرک انجام می شود. در خانم ها نیز مقادیر هورمون محرک فولیکول، استرادیول و هورمون جسم زرد اندازه گیری می شود. هم چنین ساختار آناتومیک لوله های فالوپ نیز می تواند مورد بررسی قرار گیرد. اما با این وجود در برخی موارد علیرغم تست های متعددی که روی زوجین انجام می شود باز هم علت ناباروری بدون توضیح باقی می ماند.
درمان ناباروری، روش های متداول
در ادامه لیستی از روش های متداول که برای درمان ناباوری مورد استفاده قرار می گیرید آماده است و هرکدام از این روش های درمان ناباروری به طور خلاصه توصیح داده شده است.
درمان فاکتور مردانه برای درمان ناباوری
درمان فاکتور مردانه یکی از روش های درمان ناباروری می باشد، اگر تکرار تست آنالیز مایع منی نشان دهنده وجود ناهنجاری در مرد باشد، در آن صورت باید بر روی درمان فاکتور مردانه برای درمان ناباروری تاکید کرد. پارامترهایی که برای مایع منی تعریف می شود تحت تاثیر بیماری و فاکتورهای محیطی قرار دارد. در نتیجه تکرار تست آنالیز مایع منی می تواند دقت بیشتری را در مورد کیفیت اسپرم ایجاد کند. در صورت وجود ناهنجاری و مشکل ناباروری از طرف شوهر، فرد به متخصص اورولوژی ارجاع داده می شود تا علل عفونی، هورمونی، ژنتیکی و آناتومیکی بررسی شود. در این شرایط تلقیح درون رحمی یا intrauterine inseminations می تواند گزینه درمانی خوبی برای درمان ناباروری باشد و شانس بارور شدن تخمک را افزایش می دهد. اما اگر تعداد اسپرم خیلی اندک باشد یا تحرک ضعیفی داشته باشد، در آن صورت تکنیک تزریق درون سیتوپلاسمی اسپرم برای درمان ناباروری مورد توجه قرار می گیرد.
به طور دقیق تر می توان گفت تزریق درون سیتوپلاسمی اسپرم در شرایطی برای درمان ناباروری مورد توجه قرار دارد که مایع منی فاقد اسپرم است یا مقدار غلظت اسپرم در مایع منی بسیار اندک می باشد. در مردانی که آنتی بادی های ضد اسپرم قابل توجهی دارند، تحرک اسپرم در آن ها اندک است و یا به لحاظ بافتی اسپرم های غیرنرمال دارند گزینه تزریق درون سیتوپلاسمی اسپرم در نظر گرفته می شود.
لازم به ذکر است زمانی تزریق درون سیتوپلاسمی برای درمان ناباروری مورد استفاده قرار می گیرد که سایر تکنیک های تلقیح آزمایشگاهی موثر نبوده باشد. زمانی که تعداد اسپرم موجود اندک باشد، برای مثال اسپرم یک مرد قبل از انجام شیمی درمانی ذخیره شده باشد، در آن صورت تزریق درون سیتوپلاسی اسپرم گزینه مناسبی خواهد بود. اسپرم می تواند با استفاده از انزال به دست آید. در برخی موارد نمونه برداری از بیضه نیز می تواند کمک کننده باشد.
درمان اختلال عملکردی تخمدان برای درمان ناباروری
پزشک متخصص زنان، زایمان و نازایی قبل از شروع درمان ناباروری وجود برخی فاکتورها مانند چاقی، عدم تخمک گذاری مزمن، سندرم تخمدان پلی کیستیک یا بیماری کوشینگ را در نظر می گیرد و در این شرایط آزمایشات بیشتری انجام می شود. اگر بیمار شاخص توده بدن پایینی داشته داشته باشد و مقدار گنادوتروپین او نیز اندک باشد در آن صورت با افزایش وزن و یا کاهش فعالیت فیزیکی می تواند قدرت باروری خود را بهبود بخشد. اگر شرایطی مثل الیگومنوره وجود داشته باشد در این صورت می توان القای تخمک گذاری را به عنوان گزینه درمانی در نظر گرفت. هم چنین اگر معاینات فیزیکی تخمدان یافته های مشخصی را در پی نداشته باشد باز هم القای تخمک گذاری می تواند به عنوان یک گزینه در نظر گرفته شود.
در بیمارانی که به اختلال عملکردی در تخمدان یا سندرم تخمدان پلی کیستیک دچار هستند استفاده از داروی کلومیفن سیترات عمدتا به عنوان رژیم درمانی در نظر گرفته می شود. به طور کلی هدف از القای تخمک گذاری رسیدن به سه چرخه تخمک گذاری می باشد. اگر بعد از سه چرخه استفاده از کلومیفن سیترات بارداری اتفاق نیفتاد در آن صورت باید سایر علل دخیل در ناباروری مورد توجه قرار گیرد. افزایش استفاده از کلومیفن سیترات ممکن است عوارضی مانند احتمال ایجاد تومورهای تخمدانی را در پی داشته باشد.
درمان بیماری لوله فالوپ برای درمان ناباروری
در صورتی که در لوله های فالوپ بیماری قابل توجهی وجود داشته باشد، لقاح آزمایشگاهی یا IVF شانس بهتری را برای بارداری به همراه دارد. در اغلب موارد که تنها یک لوله آسیب دیده است تحریک تخمدان با استفاده از گنادوتروپین ها می تواند تخمک بالغ را در تخمدان متصل به لوله فالوپ سالم ایجاد کند. زمانی که بیماری شدت متوسطی دارد با استفاده از تکنیک لاپاراسکوپی می توان اقدام به برداشت ضایعات نمود و بدین ترتیب عملکرد لوله فالوپ را نرمال ساخت. در نتیجه شانس بارداری طبیعی یا استفاده از درمان های کم تهاجمی تر برای ایجاد بارداری افزایش می یابد. اما باید از عود بروز ضایعات پیشگیری کرد. موقعیت بیماری موجود در لوله های فالوپ بر موفقیت نرخ بارداری تاثیر می گذارد.
جهت کسب اطلاعات بیشتر در رابطه با اهدای جنین و اهدای تخمک و روش PGD به مطلب زیر مراجعه نمایید:
درمان فاکتور سرویکال برای درمان ناباروری
تلقیح درون رحمی می تواند در این شرایط انتخاب درمانی منطقی برای درمان ناباروری باشد.
درمان فاکتور رحمی برای درمان ناباروری
در صورتی که آسیب به رحم مشخص شود، قبل از تلاش برای بارداری برداشت ضایعات و یا پولیپ های آندمتر و یا فیبروم های سابمکوزال ضروری می باشد. فیبروم (فیبروئید) با استفاده از تکنیک لاپاراتومی، لاپاراسکوپی معمولی و یا لاپاراسکوپی رباتیک برداشته می شود. در مواردی که آسیب به رحم بسیار شدید باشد در آن صورت انتخاب یک ناقل برای بارداری می تواند بهترین روش درمان ناباروری باشد.
درمان ناهنجاری های سیستم اندوکراین برای درمان ناباروری
در صورتی که وجود ناهنجاری در سیستم غدد دورن ریز (اندوکراین) مشخص شود باید قبل از تلاش برای بارداری نسبت به رفع آن اقدام کرد. به خاطر داشته باشید خانم هایی که در فاز لوتئال دچار نواقصی هستند اغلب به اختلال در عملکرد تخمدان نیز دچارند. در این شرایط داروی کلومیفن سیترات هم چنین استفاده از مکمل های پروژسترونی می تواند از انتخابی برای درمان ناباروری محسوب شود. می توان پروژسترون را به شکل شیاف یا کرم های واژینال مورد استفاده قرار داد.
درمان ناباروری هایی که دلیل تعریف شده ندارند
در شرایطی که علت ناباروری مشخص نباشد بسته به فاکتورهای متعدد پزشکان گزینه های متفاوت درمانی را برای درمان ناباروری انتخاب می کنند. اغلب پزشکان از کلومیفن سیترات یا گنادوتروپین ها همراه با تلقیح درون رحمی یا IUI استفاده می کنند. زوجین باید به لحاظ نرخ موفقیت بارداری توجیه شوند هم چنین بدانند هر گونه پروتکل درمانی می تواند ریسک بارداری چند قلو را به دنبال داشته باشد.
لقاح مصنوعی و سایر تکنیک های کمک باروری
انتقال گامت در دورن لوله های فالوپ یا Gamete intrafallopian transfer یا GIFT برای اولین در سال 1984 انجام شد. در طول انجام این روش تخمدان بیمار به طور کنترل شده ای تحریک می شود. سپس تخمک های تولید شده با استفاده از تکنیک لاپاراسکوپی وارد لوله های فالوپ و در تماس با اسپرم قرار می گیرند.
تکنیک های جدید لقاح مصنوعی یا IVF شامل تحریک کنترل شده تخمدان توام با استفاده از گنادوتروپین های اگزوژن می باشد، در ادامه تخمک های تولید شده با استفاده از تکنیک های آزمایشگاهی خارج شده و در فضای آزمایشگاهی در تماس با اسپرم قرار می گیرند و در نهایت تخمک لقاح یافته وارد رحم می شود. فاکتورهای متعددی بر موفقیت لقاح آزمایشگاهی تاثیر می گذارد. یکی از مهم ترین فاکتورها سن خانم می باشد. در خانم های بالای 40 سال احتمال به دنیا آوردن نوزاد زنده مبتلا به ناهنجاری های کروموزومی افزایش می یابد. وزن نیز نقش مهمی را در موفقیت IVF دارد. خانم هایی با وزن نرمال شانس بارداری و زنده زایی بیشتری را به دنبال انجام IVF دارند. احتمال موفقیت IVF در خانم های مبتلا به چاقی مفرط بسیار اندک است.
جهت کسب اطلاعات بیشتر در رابطه با مراقبت های بعد از IVF به مطلب زیر مراجعه نمایید:
IVF، مراقبت های بعد از آی وی اف | دکتر زهرا زارعیان
