تحقیقات در مورد شناسایی مارکرهای فیزیکی و شیمیایی که بتوان با استفاده از آن ها زمان زایمان زودرس و احتمال پیشگیری از زایمان زودرس را فراهم نمود، در دست نیست. دو تست آزمایشگاهی وجود دارد که با استفاده از آن می توان احتمال وقوع زایمان زودرس را سنجید:
- فیبرونکتین جنینی: وقتی غشای جنین قبل از وضع حمل شروع به تغییراتی می کند ترکیبی به نام فیبرونکتین جنینی آزاد خواهد شد. تحقیقات نشان داده است اگر این ترکیب با غلظت زیاد در ترشحات واژینال خانم هایی که دچار انقباض هستند و یا خانم هایی که در خطر زایمان زودرس قرار دارند وجود نداشته باشد احتمال وقوع زایمان زودرس در آن افراد اندک خواهد بود. اگر مقدار فیبرونکتین جنینی زیاد باشد لزوما به این معنی نخواهد بود که فرد زایمان زودرس را تجربه خواهد کرد.
- طول دهانه رحم: با استفاده از سونوگرافی دهانه رحم می توان خطر زایمان زودرس را پیش بینی کرد و به این ترتیب می توان در راستای پیشگیری از زایمان زودرس قرار گرفت. مادامی که طول دهانه رحم کاهش می یابد احتمال وقوع زایمان زودرس زیاد می شود. اگر اندازه دهانه رحم با استفاده از سونوگرافی ترانس واژینال در سه ماهه دوم بارداری کمتر از 25 میلی متر باشد، کوتاه در نظر گرفته شده و ممکن است احتمال وقوع زایمان زودرس را در پی داشته باشد.
پیشگیری از زایمان زودرس: روند وضع حمل
انقباضات براکستون هیکس انقباضات رحمی هستند که سبب سفت شدن رحم می گردند و اغلب کمتر از 8 بار در ساعت یا 4 بار هر 20 دقیقه اتفاق می افتند. این انقباضات با خونریزی یا ترشحات واژینال همراه نیستند. این انقباضات نرمال هستند و خطر زایمان زودرس را در پی ندارند. اما به دشواری می توان تفاوت بین انقباضات کاذب و انقباضات مربوط به وضع حمل و زایمان زودرس را شناسایی کرد. در مراحل اول وضع حمل فرد کرامپ هایی را احساس می کند که نسبتا خفیف می باشد و به طور منظم روی می دهد. در این مرحله احساسی شبیه به کرامپ های قاعدگی روی می دهد و ممکن است با کمر درد نیز همراه باشد. مادامی که انقباضات رحمی قدرت می یابد بیشتر دردناک می شود و بازه های وقوع انقباضات منظم تر و کوتاه تر می گردد. علاوه بر این مقدار ترشحات مخاطی واژن نیز افزایش می یابد. خونریزی خفیف یا لکه بینی عارضه ای رایج می باشد. کیسه آب قبل یا در طول زایمان زودرس ممکن است پاره شود. با پاره شدن کیسه آب حجم ناگهانی از مایع از واژن تخلیه می گردد.
پیشگیری از زایمان زودرس: مانیتور مادر و جنین
به منظور پیشگیری از زایمان زودرس باید به نحوی روند وضع حمل زودرس را آهسته نمود. هدف اولیه در پیشگیری از زایمان زودرس تاخیر در وقوع زایمان می باشد تا بتوان روند رشد جنین را تقویت نمود. برای مثال به منظور تقویت ریه های جنین ممکن است از استروئیدها استفاده شود. پیشگیری از زایمان زودرس به فرد فرصت خواهد داد تا برای انجام زایمان خود را به مرکز مجهزتری برساند. اگر فرد در هفته های قبل از 34 بارداری قرار داشته باشد پیشگیری از زایمان زودرس بسیار اهمیت دارد زیرا نوزادانی که قبل از هفته 34 متولد می شوند در خطر تجربه عوارض شدیدی قرار خواهند داشت. خانم هایی که در خطر قرار دارند به منظور پیشگیری از زایمان زودرس در بیمارستان بستری خواهند شد در عین حال داروهایی برای توقف وضع حمل به آن ها داده خواهد شد. جنین و ضربان قلب او مانیتور شده و انقباضات رحمی اندازه گیری می شود.
اگر مادر و جنین در وضعیت مناسبی باشند اغلب از داروهایی برای ریلکس کردن ماهیچه های رحم و پیشگیری از زایمان زودرس استفاده می شود. این داروها توکولیتیک نامیده می شوند. تربوتالین، نیفدیپین و ایندومتاسین از جمله این داروها می باشند. برخی از این داروها وریدی، برخی تزریقی و برخی دیگر خوراکی استفاده می شود. توکولیتیک ها معمولا همراه با یک استروئید تزریقی به منظور پیشگیری از زایمان زودرس استفاده می شود. داروهای توکولیتیک زایمان را برای چند ساعت و نهایتا تا 48 ساعت متوقف خواهد کرد. در حین مصرف توکولیتیک ها مادر به لحاظ بروز عوارض جانبی مانیتور می شود. اگر وضع حمل متوقف شود فرد برای مدتی در بیمارستان نگاهداری شده تا انقباضات رحمی مانیتور شود.
گلوکوکورتیکوئیدها ترکیبات استروئیدی می باشد که روند رشد ریه جنین را تقویت می کنند. این ترکیبات اغلب در طول وضع حمل زودرس استفاده می شود. استروئیدها به بلوغ ریه ها کمک کرده و تولید سورفاکتانت را تقویت می کنند. سورفکتانت مانع از اختلال در آلوئول ها می شود. استفاده از استروئیدها همچنین ریسک خونریزی مغزی و سایر عوارض موثر بر روده و سیستم گردش عروق خونی را کاهش می دهد. استروئیدها در شرایطی استفاده می شود که مادر در هفته 23 تا 34 بارداری قرار داشته باشد. قبل از این زمان جنین بسیار نابالغ تر از آن می باشد که بتواند از استروئیدها بهره ای برد. متداول ترین استروئیدی که در این شرایط استفاده می شود بتامتازون نام دارد. زمانبندی دوز استروئیدها بسیار اهمیت دارد. استروئیدها باید به صورت تزریقی هر چند ساعت یک بار قبل از تولد جنین استفاده شود. دوز دوم معمولا 24 ساعت بعد از دوز اول داده می شود. اگر استروئیدها حداقل 48 ساعت قبل از زایمان استفاده شود بهترین تاثیر را خواهد داشت.
یکی از مهم ترین اقداماتی که می توان در راستای پیشگیری از زایمان زودرس انجام داد متوقف کردن عادات مضری مانند سیگار کشیدن و استفاده از داروهای غیر قانونی و محرک می باشد. خانم هایی که سابقه زایمان زودرس قبل از هفته 37 بارداری دارند برای پیشگیری از زایمان زودرس ممکن است از مصرف مکمل پروژسترون بهره برند. این مکمل به صورت تزیقی استفاده شده و در پیشگیری از زایمان زودرس موثر است. مصرف مکمل پروژسترون برای پیشگیری از زایمان زودرس بین هفته های 16 تا 26 بارداری آغاز شده و ممکن است تا هفته 36 ادامه داشته باشد. خانم هایی که سابقه زایمان زودرس ندارند اما با انجام سونوگرافی ترانس واژینال در سه ماهه دوم علائمی مبنی بر کوتاه شدن دهانه رحم در مورد آن ها مشخص گردیده است ممکن است از مصرف پروژسترون واژینال به منظور پیشگیری از زایمان زودرس بهره برند. خانم هایی که سابقه زایمان زودرس داشته و در سه ماهه دوم بارداری دچار کوتاهی در دهانه رحم شده اند، به منظور پیشگیری از زایمان زودرس باید با استفاد از بخیه دهانه رحم را مسدود کنند، روشی که سرکلاژ دهانه رحم خوانده می شود.
دکتر زهرا محسنیان جراح و متخصص زنان، زایمان و نازایی عنوان می دارند که یک نکته مهم برای خانمی که سابقه پره ترم لیبر داشته و خواهان بارداری مجدد می باشد اگر بین زایمان تا حاملگی بعدی کمتر از 6 ماه فاصله باشد بیشترین خطر برای تکرار زایمان زودرس است و بهتر است 18 ماه فاصله باشد.
