علل، علائم و درمان تهوع و استفراغ در دوران بارداری
در دوران بارداری تهوع و استفراغ شایع است که به آن تهوع بارداری نیز گفته می شود، اغلب خانم ها در طول سه ماهه نخست بارداری علائم خفیف تا متوسطی از تهوع و استفراغ را تجربه می کنند. این علائم معمولا با وارد شدن به ماه چهارم بارداری از بین می رود.
به تهوع و استفراغ دوران بارداری، بیماری صبحگاهی (morning sickness) گفته می شود اما برخلاف نام آن اغلب خانم ها در تمام طول روز علائم تهوع و استفراغ را تجربه می کنند و بروز این علائم تنها محدود به صبح نخواهد بود.
در شرایط خیلی نادر ممکن است خانم باردار دچار استفراغ شدید، دهیدراسیون (کم آبی بدن) و کاهش وزن شود. به این شرایط hyperemesis gravidarum یا استفراغ بدخیم بارداری گفته می شود.
علت تهوع در بارداری:
علت دقیق تهوع و استفراغ های دوران بارداری مشخص نیست. اغلب شواهد نشان از تغییرات سریع هورمونی دارد. این نوسانات می تواند سبب تغییراتی در انقباضات ماهیچه ای و الگوهای ریلکسیشن در معده و روده شما شود بنابراین می تواند منجر به بروز تهوع و استفراغ در دوران بارداری گردد.
هورمون هایی که به نظر میرسد در پروسه تهوع و استفراغ دوران بارداری دخالت دارند عبارتند از: گنادوتروپین جفتی انسان (hCG)، استروژن و پروژسترون. مقادیر غیرطبیعی هورمون های تیروئیدی نیز در خانم های مبتلا به استفراغ شدید گزارش شده است اما علت این مشاهده هم چنان نامعلوم باقی مانده است. برخی تحقیقات نشان داده است حالت تهوع در دوران بارداری زمانی بدتر می شود که قند خون شما بسیار پایین می آید. برخی محققین دریافته اند ممکن است که خانم ها بر اثر خوردن قرص های کنترل بارداری دچار تهوع بارداری شوند، خانم های مبتلا به میگرن یا بیماری حرکتی (motion sickness) بیشتر در خطر تهوع و استفراغ در دوران بارداری قرار دارند.
اگر در خانواده شما سابقه تهوع و استفراغ شدید بارداری (hyperemesis gravidarum) وجود دارد، شما نیز ممکن است در خطر ابتلا تهوع و استفراغ شدید باشید. علل دخیل در تهوع و استفراغ شدید (hyperemesis gravidarum) با وجود تحقیقات زیادی که در این زمینه انجام گرفته، نامشخص است.
برخی از معروف ترین علل تهوع و استفراغ در دوران بارداری عبارت است از:
- وضعیت هورمونی: افزایش میزان گنادوتروپین جفتی انسان یا جزئی از این هورمون می تواند در القای استفراغ در بارداری نقش داشته باشد. باور بر این است که پرکاری تیروئید و یا هایپرتیروئیدیسم با بروز تهوع بارداری ارتباط داشته باشد. هورمون دیگری که تصور می شود در این میان دخالت دارد سروتونین است. سروتونین ترکیبی شیمیایی در مغز است که هم بر مسیر گوارش و هم بر سیستم عصبی مرکزی تاثیر می گذارد. این تاثیرات می تواند در استفراغ بارداری نقش داشته باشد. در طول بارداری مسیر بالایی دستگاه گوارش دچار کاهش سرعت شده و می توان در بروز تهوع و استفراغ نقش داشته باشد. برخی تحقیقات نشان داده است که این افت سرعت در مسیر گوارشی در خانم های بارداری که دچار استفراغ شدید هستند افزایش می یابد.
- وضعیت دستگاه گوارش: باکتری هلیکو باکتر پیلوری یا اچ-پیلوری که در مسیر روده زندگی می کند می تواند سبب بروز زخم های پپتیک شود. این باکتری در بین خانم های باردار و البته خانم های مبتلا به تهوع و استفراغ شدید در دوران بارداری (hyperemesis gravidarum) بیشتر است. در این شرایط استفاده از آنتی بیوتیک می تواند موثر باشد.
- وضعیت روانی: اگر چه این ایده بحث انگیز است، اما برخی محققین بر این باورند که تهوع بارداری می تواند واکنش روانی خانم ها علیه بارداری باشد و می تواند برخاسته از درگیری های خانوادگی و یا محیط خانه او باشد. در این موارد انجام مشاوره های روانی توصیه می شود.
علائم استفراغ در دوران بارداری:
بیماری صبحگاهی: برخی خانم ها تنها در صبح هنگام دچار تهوع و استفراغ بارداری می شوند. اما اغلب خانم ها در تمام طول روز تهوع بارداری را تجربه می کنند.
فرد باردار ممکن است دچار افزایش میزان بزاق، افزایش حساسیت به برخی بو ها و تغییراتی در مزه برخی غذاها شود. زمان شروع حالت تهوع بارداری معمولا از 4 هفته تا 8 هفته بعد از آخرین قاعدگی آغاز می شود و تا هفته 9 تا 11 به طول می انجامد و معمولا در هفته های 14 تا 16 بارداری نیز تمام می شود. تهوع و استفراغ دوران بارداری با تب، اسهال و درد شدید در ناحیه شکم همراه نیست. اگر احتمالا چنین علائمی نیز اتفاق افتاد باید با پزشک خود مشورت کنید زیرا ممکن است این شرایط چیزی غیر از بیماری صبحگاهی باشد.
تهوع و استفراغ شدید بارداری (Hyperemesis gravidarum): این شرایط زمانی اتفاق می افتد که خانم باردار دچار استفراغ مستمر باشد به نحوی که دچار کاهش وزن (از دست دادن بیش از 5 درصد وزن بدن) شود و شواهدی مبنی بر کم آبی ظاهر شود. افراد مبتلا به استفراغ شدید بارداری در برخی موارد به بستری شدن در بیمارستان نیاز دارند و به نوعی تهوع و استفراغ شدید بارداری فرم بدتر و متفاوت از بیماری صبحگاهی است.
با تهوع دوران بارداری چه کنیم؟
اگر درمان خانگی حالت تهوع در بارداری به کاهش علائم تهوع بارداری کمکی نکرد و یا اگر به مدت بیش از 24 ساعت قادر به مصرف هیچ گونه از مایعات نبودید باید به پزشک مراجعه کنید. هم چنین اگر استفراغ و تهوع قطع شده و دوباره ایجاد می شود به گونه ای که بیش از حد معمول باشد، یا اگر تهوع بارداری با علائم زیر همراه باشد باید با پزشک خود تماس بگیرید:
- تب
- درد در ناحیه شکم
- سردرد
- سرگیجه
- ضعف
- خستگی
وقتی استفراغ و تهوع در بارداری به طور مداوم ادامه می یابد و شما علائم مبنی بر کم آبی را دارید باید به بیمارستان مراجعه کنید.
تشخیص تهوع بارداری:
پزشک ممکن است نمونه ادرار شما را به منظور وضعیت کتون ها مورد بررسی قرار دهد، کتون ها ترکیبات شیمیایی هستند که در اثر دهیدراسیون (کم آبی) در بدن یافت می شوند. در موارد شدید، پزشک از شما نمونه خون می گیرد تا میزان قند خون، الکترولیت ها (سدیم، پتاسیم، کلراید و بی کربنات)، عملکرد کبدی و یا میزان برخی هورمون ها را بررسی کند.
این تست ها به پزشک در تعیین میزان کم آبی بدن تان کمک خواهد کرد. هم چنین با استفاده از این تست ها پزشک می تواند تصمیم گیری کند آیا شرایط دیگری غیر از بارداری سبب تهوع و استفراغ شما شده است یا خیر (مانند عفونت مجاری ادراری، هپاتیت یا سنگ کیسه صفرا).
بسته به این که چند وقت از بارداری شما می گذرد پزشک وضعیت سلامت فرزندتان را با شنیدن صدای ضربان قلب او و با استفاده از ابزاری به نام داپلر و یا با اولتراسونوگرافی بررسی می کند.
جهت کسب اطلاعات بیشتر در رابطه با صدا قلب جنین به مطلب زیر مراجعه نمایید:
تشخیص استفراغ شدیدحاملگی تنها در صورتی انجام می گیرد که سایر بیماری های احتمالی دیگر کنار گذاشته شود.
برخی از بیماری ها که ممکن است عوارضی شبیه به استفراغ شدید حاملگی داشته باشد، عبارت است از:
- عوارض جانبی ناشی از مصرف دارویی خاص
- اختلالاتی در مسیر گوارشی و یا کبد
- پره اکلامپسی: شرایط خطرناکی که در نیمه دوم بارداری ایجاد می شود و باعث افزایش ناگهانی فشارخون، اضافه وزن بیش از حد، ورم، وجود پروتئین در ادرار، سردرد شدید و اختلالات بینایی می گردد.
- زخم پپتیک
- سنگ صفرا
- اسهال و استفراغ ناشی از مسمومست غذایی
- آپاندیسیت
- میگرن
- اختلالات متابولیک: هایپرتیروئیدیسیم، بیماری آدیسون و کتواسیدوز دیابتیک
اگر علائم تهوع بارداری شدید نباشد پزشک درمان خانگی تهوع بارداری را توصیه می کند. اما اگر هم چنان ادامه داشته باشد، پزشک تزریق وریدی مایعات را توصیه می کند. این مایعات اغلب حاوی شکر و هم چنین الکترولیت های لازم هستند. بیشتر اوقات مصرف مایعات (به صورت تزریقی و یا خوارکی) می تواند چرخه تهوع و استفراغ را از بین برده تا شما موقتا احساس بهتری داشته باشید.
درمان های خانگی تهوع بارداری:
تهوع و استفراغ معمولا بخشی از یک بارداری سالم محسوب می شود و سوالی که برای اکثر خانم های باردار پیش می آید اینست که حالت تهوع بارداری کی تمام می شود، حالت تهوع بارداری در سه ماهه دوم بارداری از بین می رود. شما می توانید برای کاهش علائم از درمان های خانگی استفاده کنید و چنانچه این درمان ها جوابگو نباشد پزشک می تواند به شما کمک کند.
هیچ درمان مشخصی که برای همه خانم های مبتلا به تهوع و استفراغ دوران بارداری مناسب باشد وجود ندارد. تکنیک های متفاوتی برای خانم های مختلف موثر است. شما متوجه خواهید شد چه درمانی برای رفع تهوع بارداریتان بهتر است.
برخی راهکارهای درمان خانگی تهوع بارداری عبارت است از:
نقش رژیم غذایی در درمان تهوع بارداری:
برای درمان تهوع بارداری رژیم غذایی می تواند نقش بسیار موثری داشته باشد که راهکار هایی بدین منظور در زیر آمده است:
- وعده های غذایی کوچکی داشته باشید به این ترتیب شما هرگز خیلی گرسنه و یا خیلی سیر نخواهید بود.
- از کربوهیدرات های ساده مانند برنج سفید، سیب زمینی پخته شده، دسرهای ژلاتینی، چای های گیاهی بدون کافئین همراه با شکر و بیسکویت نمکی (چوب شور) و زنجبیل استفاده کنید.
- کربوهیدرات های ساده را با پروتئین مصرف کنید مخصوصا قبل از خواب، به این ترتیب نوسانات قند خون به حداقل می رسد که این مسئله در بروز تهوع بارداری دخالت دارد.
- بین وعده های غذایی مایعات مصرف کنید، در حین وعده های غذایی از مصرف مایعات بپرهیزید به این ترتیب حالت تهوع و استفراغ را در دوران بارداری به حداقل می رسانید، مایعات حداقل نیم ساعت قبل و بعد از غذا صرف شود.
- در کنار میز تختخواب خود مقداری بیسکویت نمکی قرار دهید زیرا مصرف آن به کاهش تهوع بارداری که معمولا در صبح اتفاق می افتد کمک خواهد کرد.
نقش مکمل های ویتامینی در درمان تهوع بارداری:
اگر احساس می کنید مصرف مکمل های ویتامینی حالت تهوع بارداری شما را تشدید می کند آن را با غذا میل کنید و از مصرف آن با معده خالی اجتناب کنید. اگر این نکته به شما کمکی نکرد، درباره عوض کردن مکمل ویتامین خود با پزشک مشورت کنید. گاهی ویتامین های جویدنی می تواند ساده تر تحمل شود.
برخی شواهد نشان می دهد که مکمل های پیرودوکسین (vitamin B-6) به کاهش تهوع و استفراغ بارداری کمک می کند. پیشنهاد می شود هر 6 تا 8 ساعت 25 تا 50 میلی گرم مصرف شود. هم چنین می توان فرم تزریقی آن را تا دوز 200 میلی گرم دریافت کرد. تاثیرات مضر شناخته شده ای با مصرف این دوزها به دست نیامده است. برخی ویتامین های پریناتال حاوی مقادیر بیشتر ویتامین ب 6 هستند.
جهت کسب اطلاعات بیشتر در رابطه با مراقبت های دوران بارداری به مطلب زیر مراجعه نمایید:
- مراقبت های دوران بارداری | بایدها و نبایدهای دوران بارداری
- مراقبت های دوران بارداری | آزمایشات دوران بارداری
- آزمایشات ضروری دوران بارداری | لیست کامل آزمایشات دوران بارداری
تاثیر طب فشاری برای تهوع بارداری:
تحریک نقطه (P6(Nei Guan روی مچ (به سمت داخل مچ جایی که بند ساعت روی ان قرار می گیرد، آن نقطه از نقاط طب فشاری محسوب است) می تواند برای کاهش تهوع و استفراغ در دوران بارداری مفید باشد. شما می توانید این نقطه را با انگشت خود فشار دهید و یا این که باند کشی خریداری کرده و روی این نقطه قرار دهید. این باند ها اغلب برای درمان بیماری تهوع بارداری (بیماری صبحگاهی) مصرف می شود و برای تهیه آن می توانید به داروخانه محل خود مراجعه کنید.
مصرف گلوکز، فروکتوز و اسید فسفریک برای کاهش تهوع بارداری:
گلوکز، فروکتوز و اسیدفسفریک به صورت غیر نسخه ای تهیه می شوند. این محلول ها می تواند انقباضات دیواره معده و روده را کاهش دهد. دوز نرمال آن 1 تا 2 قاشق غذاخوری هر 15 دقیقه است و نباید بیش از 5 دوز مورد استفاده قرار گیرد. این محلول ها اثرات مضری روی جنین ندارند.
استفاده از قرص ضد تهوع بارداری:
برخی آنتی هیستامین ها، دیفن هیدرامین و دیمن هیدرینات می تواند تهوع و استفراغ بارداری را بهبود بخشد. اگر چه مصرف این داروها در دوران بارداری بی خطر است اما در مورد خطرات و مزایای این داروها باید با پزشک خود مشورت کنید.
استفاده از داروهای گیاهی و طب سنتی برای درمان تهوع بارداری:
زنجبیل پودر شده در اروپا به عنوان درمانی برای تهوع در طول بارداری استفاده می شود. کپسول زنجبیل با دوز معمول 250 میلی گرم 4 بار در روز نیز مفید است. اثرات زنجبیل بر روی جنین به طور گسترده مورد مطالعه قرار نگرفته است.
درمان های دارویی:
پزشک با هیدراسیون (استفاده از مایعات تزریقی و خوراکی) و یا با استفاده از داروها سعی خواهد کرد تهوع بارداری شما را بهبود بخشد. شما مقادیر کافی از مایعات را دریافت خواهید کرد به نحوی که الکترولیت های مهم مانند پتاسیم جایگزین شود. ممکن است تیامین (ویتامین ب 1) به فرم تزریقی دریافت کنید که البته به این نکته بستگی دارد که چند وقت است دچار استفراغ یا تهوع بارداری شده اید. وقتی این اهداف برآورده شد می توانید از داروهای ضد تهوع استفاده کنید. برخی داروهای نسخه ای موثر وجود دارند که به طور گسترده ای در دوران بارداری استفاده می شوند و شواهدی مبنی بر آسیب به جنین یا مادر در اثر مصرف این داروها در دست نیست. پزشک می تواند یکی از این داروهای ضد تهوع را برای شما نسخه کند:
- اندانسترون ondansetron
- پرومتازین promethazine
- امپرازول - رانیتیدن - سایمتیدین
- متوکلوپرامید metoclopramide
- (آنتاگونیست دوپامین) - آنتی اسید مثل هیدروکسید منیزیم با یا بدون آلومینیوم
- doxylamine succinate و pyridoxine hydrochloride
اگر کم آبی بدن به حالت وخیمی در آید و استفراغ بارداری و تهوع بارداری هم چنان ادامه پیدا کند، ممکن است در بیمارستان بستری شوید. بستری شدن در بیمارستان در موارد بسیار شدید انجام می پذیرد.
راه های پیشگیری از تهوع بارداری:
شما نمی توانید از بروز تهوع بارداری در هفته های اول بارداری پیشگیری کنید، اما می توانید عوارض تهوع بارداری را به حداقل برسانید. در این میان چرخه معیوبی وجود دارد، حالت تهوع منجر به استفراع در دوران بارداری می گردد و استفراغ نیز منجر به کم آبی بدن می شود و کم آبی بدن نیز منجر به تهوع بیشتر می شود. بنابراین کنترل علائم گزینه منطقی تر و بهتری است.
ببرای پیشگیری از تهوع بارداری ه خاطر داشته باشید که:
- تهوع و استفراغ در دوران بارداری معمولا چند هفته به طول می انجامد
- هیچ چیز واحدی وجود ندارد که برای همه مفید باشد
- بهتر است بدانید چه تکنیک هایی در مورد شما بهتر عمل می کند و سعی کنید آن ها را بیاموزید
اغلب خانم هایی که در هفته های اول بارداری دچار تهوع و استفراغ می شوند فرزندان سالمی به دنیا خواهند آورد. در حقیقت شواهد نشان می دهد خانم هایی با تهوع و استفراغ خفیف تا متوسط کمتر در خطر سقط قرار دارند. برخی متخصصین عنوان می کنند تهوع و استفراغ خفیف در بارداری می تواند مزیت های تکاملی را برای جنین در پی داشته باشد.
نکات مهم تهوع بارداری:
- خانم هایی که دچار کم آبی شدید و کاهش وزن می شوند در خطر کاهش روند رشد جنین و به دنیا آوردن نوزادانی با وزن کم قرار دارند.
- اغلب خانم هایی که تهوع بارداری دارند با تزریق مایعات به مدت چند روز بهبود می یابند بدون این که نیاز به انجام سایر اقدامات باشد.
- خانم هایی که مستمرا دچار استفراغ و کم آبی در دوران بارداری هستند برای دریافت مایعات تزریقی به مراقبت های پزشکی مداومی نیاز خواهند داشت.
- به ندرت لازم است برخی خانم ها که به استفراغ شدید بارداری دچارند مدتی در بیمارستان بستری باشند (معمولا 7 تا 10 روز) هم چنین به مدت 10 تا 21 روز نیز باید به صورت سرپایی تحت نظر باشند.
- در طول مدت درمان (چه در بیمارستان و چه به صورت سرپایی) لازم است با استفاده از لوله ای در بینی و یا به واسطه تزریق وریدی تغذیه شوید.
