سیستم ایمنی بدن را علیه بیماری ها و عفونت ها محافظت می کند. وقتی سیستم ایمنی ارگانیسم های خارجی را شناسایی کند در آن صورت با تولید پروتئین هایی به نام آنتی بادی به آن پاسخ خواهد گفت. آنتی بادی ها علیه عفونت ها مبارزه می کنند و در ریکاوری بدن نقش دارند. نقش دیگر آنتی بادی ها این است که از ابتلا به بیماری در آینده نیز جلوگیری می کنند. نوبت بعدی که بدن مجددا در معرض همان ویروس یا باکتری قرار گیرد در آن صورت سیستم ایمنی سریعا آنتی بادی های مورد نیاز برای تخریب ارگانیسم را فراهم می کند. به این ترتیب اگر فرد در کودکی به بیماری مانند آبله مرغان دچار شود دیگر احتمال ابتلای مجدد به آن بسیار ضعیف می باشد و این امر حتی در تماس نزدیک با افراد مبتلا به آبله مرغان نیز صادق می باشد.
عملکرد واکسن ها به گونه ای است که سیستم ایمنی را وادار به تولید آنتی بادی می کند. اما بر خلاف باکتری و ویروس ها، واکسن سبب بیمار شدن فرد نخواهد شد. دو نوع ایمنی سازی با استفاده از واکسن وجود دارد: فعال و غیر فعال. واکسن های فعال از فرم ضعیف شده باکتری یا ویروس برای تحریک سیستم ایمنی ساخته شده است. برخی واکسن های فعال با نام واکسن های زنده نیز شناخته می شوند. واکسن های غیر فعال ایمنی موقتی را با استفاده از آنتی بادی های جمع آوری شده از اهداکنندگان ایجاد می کنند که با نام گلوبولین سرم ایمنی خوانده می شوند. واکسن های غیر فعال تاثیرات کوتاه مدتی را در افراد به دنبال دارند. در این مقاله قصد داریم به واکسن هپاتیت (نوع بی) بپردازیم.
التهاب کبد در اثر عامل عفونی به نام ویروس هپاتیت بی ایجاد می شود. عفونت هپاتیت اغلب علائمی ندارد و یا علائم به خودی خود از بین می رود. اما هپاتیت بی می تواند در طولانی مدت منجر به ایجاد اسکار در کبد یا سرطان کبد گردد. هپاتیت بی در اثر تماس با مایعات بدن فرد آلوده در طول نزدیکی محافظت نشده، به اشتراک گذاری سوزن تزریق مواد مخدر و یا تماس با محصولات خونی آلوده منتقل می گردد. احتمال انتقال هپاتیت بی از مادر به جنین حین بارداری وجود دارد. دریافت واکسن هپاتیت امروزه به همه کودکان و نوجوانان توصیه می شود. علاوه بر این افراد بالغی که در خطر ابتلا به ویروس قرار دارند نیز باید واکسن هپاتیت بی را دریافت کنند. واکسن هپاتیت بی در سه دوز تزریق می گردد که دوز دوم و سوم به ترتیب با فاصله یک و شش ماه بعد از دوز اول استفاده خواهد شد. افراد بالغی که باید واکسن هپاتیت را دریافت کنند عبارتند از:
- واکسن هپاتیت بی: دست اندرکارانی که در مراکز درمانی فعالیت می کنند
- واکسن هپاتیت بی: افرادی که در تماس جنسی با فرد آلوده به هپاتیت قرار دارند و یا با او زندگی می کنند
- واکسن هپاتیت بی: افرادی با سابقه بیماری های مقاربتی و یا افرادی که رفتارهای جنسی پر خطر دارند
- واکسن هپاتیت بی: افرادی که از داروهای مخدر تزریقی استفاده می کنند
- واکسن هپاتیت بی: افرادی که محصولات فاکتورهای لخته کننده خونی دریافت می کنند یا افرادی که تحت دیالیز قرار دارند
- واکسن هپاتیت بی: افراد مبتلا به دیابت در بازه سنی 19 تا 59 سال
هپاتیت آ عفونت ویروسی شایع دیگری است که در برخی کشورها در بین کودکان و نوجوانان شیوع بیشتری دارد. عفونت هپاتیت آ در کودکان اغلب علائمی ندارد اما در افراد بالغ فرم شدیدی از بیماری آنفلوآنزا ایجاد می شود که به سرعت به هپاتیت شدید تبدیل خواهد شد. دریافت واکسن هپاتیت در کودکان در پیشگیری از ابتلا به این عفونت کشنده نقش دارد. هپاتیت آ اغلب در مدفوع افراد عفونی یافت می شود. مصرف آب و غذای آلوده، تماس با دهان، بینی یا چشم ها بعد از تماس با سطوح آلوده امکان انتقال را فراهم می کند. برای پیشگیری از این عفونت شستن دست ها بسیار اهمیت دارد.
اطلاعات بالینی و موارد مصرف واکسن هپاتیت ب
این واکسن به منظور ایجاد ایمنی فعال بر علیه عفونت ناشی از ویروس هپاتیت ب و جلوگیری از ایجاد هپاتیت حاد و مزمن، سیروز کبدی و کارسینومای اولیه کبدی تجویز می شود. با تزریق این واکسن، از عفونت و نارسایی کبدی ناشی از ویروئید دلتا نیز پیشگیری می گردد. واکسیناسیون باید به صورت روتین برای تمام نوزادان انجام شود.
همچنین واکسیناسیون در گروه های زیر که خطر ابتلا به عفونت در آنها بیشتر است نیز توصیه می شود:
- کادر پزشکی شاغل در مراکز بهداشتی و بیمارستانی خصوصا دندانپزشکان، جراحان، پیراپزشکان، آزمایشگاه های تشخیص طبی (کلیه افرادی که به نحوی با خون و مشتقات خونی و بانک خون سر و کار دارند)، افراد شاغل در بخش های اورژانس و کمک های اولیه، دانشجویان پزشکی و پیراپزشکی.
- افرادی که نیاز به تزریق خون داشته و یا افراد مبتلا به اختلالات کلیوی، سیروز کبدی و افرادی که تحت همودیالیز و پلاسمافرزیس قرار می گیرند.
- افرادی که قصد مسافرت به مناطق آلوده (نظیر آسیای جنوب شرقی) را داشته باشند و بخواهند مدت 6 ماه و یا بیشتر در این مناطق ساکن باشند.
- افرادی که در خانواده آنها موارد مثبت آلودگی مشاهده شده است.
- معلولین ذهنی و افراد تحت پوشش بهزیستی و افراد شاغل در این مراکز، همچنین افرادی که در پانسیون ها به صورت دسته جمعی اقامت دارند.
- زندانیان و سایر افراد شاغل در زندان ها، سربازان، افراد نظامی، پرسنل آتش نشانی و افراد شاغل در غسالخانه ها
- معتادان تزریقی و افرادی که رفتارهای جنسی پر خطر داشته و در معرض انواع بیماری های مقاربتی مانند ایدز (HIV) هستند.
- افراد و بیمارانی که قرار است تحت عمل جراحی قرار گیرند و سیستم ایمنی آنها زمان کافی برای sero-conversion (ایجاد تیتر مثبت آنتی بادی) دارد.
- افرادی که قرار است تحت عمل پیوند اعضا قرار گیرند
- افرادی که روی بدن خود خالکوبی می نمایند
هشدارهای مصرف واکسن هپاتیت ب
این واکسن علیه انواع دیگر هپاتیت و یا سایر عوامل ویروسی عفونی کننده کبد، همچنین در افراد مبتلا به هپاتیت ب که فاقد علامت باشند (دوره کمون بیماری) موثر نمی باشد.
با واکسیناسیون معمول، تیتر آنتی بادی در بیمارانی که دچار نقص ایمنی هستند، به حد مطلوب نخواهد رسید، لذا واکسیناسیون مجدد در این افراد توصیه می شود.
توصیه می شود یک الی دو ماه پس از تزریق سومین دوز واکسن، تیتر آنتی بادی در افرادی که در معرض خطر ابتلا به عفونت می باشند و یا نقص سیستم ایمنی دارند، ارزیابی گردد تا کارایی واکسیناسیون به اثبات برسد.
عوارض جانبی واکسن هپاتیت ب
این فراورده نیز مانند سایر مواد دارویی به موازات اثر مطلوب درمانی ممکن است باعث بروز برخی عوارض ناخواسته نیز شود. گر چه تمام این عوارض در یک فرد دیده نمی شود، توصیه می گردد در صورت بروز آنها با پزشک مشورت نمایید:
سفتی، قرمزی، درد و تورم خفیف در محل تزریق از عوارض شایع واکسن هستند. همچنین ضعف، خستگی شدید و غیر معمول، تب، سردرد، درد مفاصل، تاری دید، اسهال و کرامپ های شکمی، سرگیجه و تهوع در برخی موارد گزارش گردیده است. در صورت تزریق زیر جلدی این واکسن، عوارض مذکور شدید تر خواهند بود. عوارض بسیار نادر حساسیت به واکسن شامل تنگی نفس، اشکال در بلع، راش پوستی، خارش و کهیر خصوصا در ناحیه دست ها و پاها، قرمزی خصوصا در ناحیه گوش ها، التهاب و تورم صورت، چشم ها و ناحیه داخل بینی می باشد.
موارد منع مصرف واکسن هپاتیت ب
واکسیناسیون در افراد مبتلا به بیماری های تب دار و یا وجود شواهدی دال بر هر گونه عفونت متوسط یا شدید توصیه نمی شود. به تاخیر انداختن تزریق واکسن تا هنگام بهبودی الزامی است.
در صورت حساسیت پس از تزریق اولین دوز واکسن، از ادامه واکسیناسیون خودداری شود. افرادی که به مخمر حساسیت دارند، نباید با این فراورده واکسینه شوند.
مصرف واکسن هپاتیت ب در دوران بارداری و شیر دهی
تاثیر این آنتی ژن بر تکامل جنین شناخته شده نمی باشد. اگر چه بی خطری این فراورده در طی دوران بارداری بر روی انسان ها به اثبات نرسیده است، واکسیناسیون در مناطق آلوده برای خانم های بارداری که در معرض خطر ابتلا به هپاتیت ب هستند، توصیه می شود و می تواند تحت نظر پزشک معالج تجویز گردد (دسته C).
ترشح واکسن در شیر مادر به اثبات نرسیده است. همچنین شواهدی دال بر مضر بودن این واکسن برای سلامتی مادر و فرزند در دوران شیردهی وجود ندارد.
تداخلات دارویی واکسن هپاتیت ب
مصرف همزمان این واکسن با سایر واکسن ها و دارو ها باید تحت نظر پزشک، با استفاده از سرنگ های مجزا و در مناطق جداگانه صورت پذیرد. واکسن هپاتیت می تواند با واکسن های پلی ساکاریدی (مانند مننگوکوک، هموفیلوس ب و پنوموکوک پلی والانت)، واکسن آنفلوآنزای ویروسی، توکسوئید دیفتری، توکسوئید کزاز، واکسن سیاه سرفه، واکسن های ویروسی زنده (مانند سرخک، سرخچه، اوریون) واکسن خوراکی فلج اطفال، ایمونوگلوبولین ها و واکسن های غیر فعال شده (به جز وبا، تیفوئید تزریقی و پلاگ) استفاده شود.
