استروژن و پروژسترون جز هورمون های زنانه محسوب می شوند که توسط تخمدان ها تولید می گردند. این هورمون ها می توانند ماهانه منجر به بروز چرخه های قاعدگی شوند. هم چنین کمک می کنند تا تخم ها قبل از آزاد شدن و وارد شدن به لوله فالوپ که هر ماه اتفاق می افتد، درفولیکول های پر از مایع، رشد کنند.

سومین هورمون تستوسترون نام دارد این هورمون به مقدار کم توسط تخمدان ها تولید می شود و متعلق به دسته آندروژن ها می باشد که هورمون غالب درمردان محسوب می شود. بین 4 تا 7 درصد خانم ها به مقدار زیاد تستوسترون توسط تخمدان ها تولید می کنند. این افراد الگویی از علائم را به نام سندرم تخمدان پلی کیستیک ایجاد می کنند.

وقتی خانمی مقدار زیادی آندروژن (مانند تستوسترون) در بدن خود داشته باشد، قادر به آزادسازی تخم ها از فولیکول ها نخواهد بود. از این رو فولیکول هایی که از مایع پر شده اند باز نشده ، تخلیه نمی شود و در تخمدان باقی می مانند. در این حالت به نظر می رسد تخمدان ها حاوی کیست های زیادی است. به همین دلیل به این بیماری پلی کیستیک گفته می شود. خانم هایی که به این شرایط دچارند به لحاظ باروری مشکلاتی دارند زیرا پروسه آزاد سازی تخمک متوقف می شود و یا تنها گاهی اتفاق می افتد. وقتی تخمی در طول چرخه ماهانه آزاد نشود، هورمون های زنانه به میزان نرمال تغییر نمی کنند. در این حالت دیواره داخلی رحم شکننده می شود و سبب ایجاد خونریزی های نامنظم می شود. از آن جایی که تعادل هورمونی به هم ریخته است دیواره رحم در خطر ابتلا به سرطان قرار دارد.

در خانم های مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک، میزان هورمون های آندروژن سبب بروز تاثیراتی در ظاهر فرد می شود، از جمله این آثار می توان به آکنه و افزایش رشد مو با الگویی مردانه در منطقه پشت لب و صورت اشاره کرد.

عموما خانم های مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک نه تنها میزان بالایی از هورمون های آندروژن را در خود دارند بلکه میزان انسولین آنها نیز بالاست و دچار مقاومت به انسولین نیز هستند. میزان بالای انسولین مارکری برای سایر نگرانی هایی است که می تواند همراه با این بیماری اتفاق افتد. افزایش میزان انسولین، خانم های مبتلا به پلی کیستیک را مستعد چاقی می کند و آن ها را در خطر ابتلا به دیابت، افزایش فشار خون، مشکلات کلسترول و بیماری های قلبی می کند.

افزایش میزان انسولین می تواند سبب شود تا تخمدان ها میزان آندروژن بیشتری را تولید کنند، بنابراین در حالت مقاومت به انسولین این شرایط تشدید شده و متابولیسم کالری حاصل از غذاها تغییر می کند و این می تواند منجر به بروز سندرم تخمدان پلی کیستیک در برخی خانم ها شود. اما متخصصین مطمئن نیستند که ریشه این مشکل در انسولین باشد. شاید برنامه ریزی ژنتیکی غدد (برای مثال، تخمدان ها، غدد هیپوفیز و آدرنال) در ایجاد این بیماری نقش داشته باشد. خانم هایی که دچار تشنج های مکرر می شوند، بیشتر در خطر ابتلا به سندرم پلی کیستیک قرار دارند. شاید دلیل این اتفاق این باشد که تشنج های مکرر بر عملکرد غدد هیپوفیز و هیپوتالاموس تاثیر می گذارد، این غدد در تنظیم تولید هورمون های باروری نقش دارند.

علائم:

سندرم تخمدان پلی کیستیک معمولا قبل از اواسط بلوغ منجر به بروز علائم نمی شوند، وقتی که تخمدان ها مقدار قابل توجهی از هورمون ها را تولید می کنند. برخی علائم در خانم ها عبارت است از:

• دروه های قاعدگی نامنظم و یا عدم قاعدگی
• ایجاد مشکلاتی برای باردار شدن
• چاقی (40 تا 50 درصد خانم های مبتلا به این سندرم دچار چاقی می شوند)
• آکنه
• رویش مو در منطقه ریش، پشت لب، خط ریش، قفسه سینه، منطقه اطراف نوک سینه ها و یا قسمت تحتانی شکم در طول خط وسط
• پوست تیره و ضخیم در ناحیه زیر بغل (گاهی ظاهری مخملی پیدا می کند)
• افزایش فشار خون، افزایش قند خون یا مشکلاتی در کلسترول

تشخیص:

اگر پریود فرد نامنظم باشد تست بارداری باید انجام شود.

تغییراتی در الگوی رشد موها و وجود آکنه می تواند برای پزشک کافی باشد تا تعیین کند شما دچار میزان بالایی از آندروژن (تستوسترون) هستید. در غیر این صورت انجام تست خون می تواند به تشخیص میزان آندروژن بالا کمک کند. تست خون هم چنین برای چک کردن، میزان پرولاکتین استفاده می شود این هورمون توسط هیپوفیز در مغز تولید می شود. مقدار بالای پرولاکتین می تواند ناشی از وجود تومور در هیپوفیز باشد و این مشکل می تواند علائمی را شبیه پلی کیستیک ایجاد کند.

وقتی که سایر علل مربوط به علائم کنار گذاشته شود، در آن صورت پزشک سندرم تخمدان پلی کیستیک را تشخیص خواهد داد البته اگر آزمایش خون میزان بالایی از آندروژن را (تستوسترون) را نشان دهد و اگر بیمار دچار قاعدگی های نامنظم شود و یا اصلا دچار قاعدگی نشود. در صورتی که بیمار از قرص های ضدبارداری استفاده کند، میزان تستوسترون چندان قابل اعتماد نخواهد بود. پزشک احتمالا سایر هورمون هایی که می تواند همراه با افزاییش میزان تستوسترون بالا رود و یا علائم مشابه را ایجاد کند نیز چک خواهد کرد. پزشک ممکن است تخمدان را با استفاده از اولتراسوند بررسی کند مخصوصا اگر طی معاینه لگن مشخص شود که تخمدان ها بزرگ شده اند. تست اولتراسوند می تواند کیست های اطراف تخمدان را نشان دهد. البته این تست می تواند گمراه کننده نیز باشد. برخی خانم ها همه ناهنجاری های مربوط به اختلالات هورمونی را دارند اما در تخمدان های آنها کیستی ایجاد نشده است. تشخیص و درمان در این خانم ها تفاوتی ندارد.

از آن جایی که احتمال ابتلا به دیابت و بیماری های قلبی بالاست چک کردن میزان قند خون و کلسترول به صورت دوره ای بسیار اهمیت دارد. انجمن دیابت آمریکا توصیه می کند افراد مبتلا به این شرایط باید تست قند خون را هر دو سال انجام دهند.

دوره بیماری:

این مشکل در دوران بلوغ آغاز می شود و تا زمانی که تخمدان ها تولید هورمون ها را به دلیل بروز یائسگی متوقف کنند، ادامه می یابد. مقاومت به انسولین، میزان بالای انسولین، خطر دیابت و خطر بیماری قلبی معمولا در تمام طول زندگی این افراد وجود دارد.

پیشگیری:

معمولا در مورد بیشتر افراد راهی برای پیشگیری از ابتلا به سندرم پلی کیستیک وجود ندارد. درک ما از مشکلات مربوط به مقاومت به انسولین به سرعت در حال پیشرفت است و برخی دانشمندان امیدوارند که بتوانند از برخی موارد ابتلا به سندرم پلی کیستیک پیشگیری کنند البته اگر بتوان مقاومت به انسولین را در مراحل اولیه تشخیص داد و درمان کرد.

درمان برای پلی کیستیک می تواند از عوارضی مانند سرطان رحم پیشگیری کند. افراد مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک در خطر ابتلا به بیماری قلبی و مشکلات مربوط به کلسترول قرار دارند، در این حالت بسیار اهمیت دارد که بیمار از استعمال دخانیات اجتناب کند و برنامه ورزشی منظمی داشته باشد و رژیم غذایی با کلسترول پایین را دنبال کند.

اگر بیمار به صرع مبتلا باشد و علائم مربوط به تخمدان پلی یستیک را نیز داشته باشد، منطقی است که از والپروئیک اسید به عنوان داروی ضد تشنج استفاده کند. اما این دارو بر متابولیسم برخی هورمون های باروری درون بدن تاثیر می گذارد و ممکن است علائم شما را تشدید کند.

درمان:

کاهش وزن، رژیم غذایی و ورزش به همه خانم های مبتلا به تخمدان پلی کیستیک توصیه می شود تا از چاقی پیشگیری شود و به پیشگیری از بیماری های قلبی و دیابت کمک می کند. سایر درمان های مربوط به تخمدان پلی کیستیک بستگی به علائم بیمار دارد و این که آیا بیمار قصد باردار شدن دارد یا خیر.

مهم است که چرخه قاعدگی به حالت نرمال بازگردد تا ریسک ابتلا به سرطان رحم کاهش یابد. در این حالت استفاده از قرص های پروژسترون به مدت 10 تا 14 روز در ماه لازم است. راه دیگر برای بازگردان چرخه های قاعدگی به حالت نرمال استفاده از قرص هایی برای کنترل بارداری است که حاوی استروژن و پروژسترون است.

استروژن تخمدان ها را سیگنال دهی می کند تا مدتی از تولید هورمون ها زنانه بازماند. در خانم هایی که از قرص های بارداری استفاده می کنند، تخمدان ها تولید آندروژن را کاهش می دهند. بعد از 6 ماه استفاده از قرص های باردار، اثرات جانبی مانند رشد مو و آکنه تا حد زیادی بهبود می یابد.

برای خانم هایی که هنوز با رشد موهای ناخواسته و آکنه مشکل دارند، داروی ها آنتی آندروژن مانند اسپرینولاکتون (spironolactone) توصیه می شود. استفاده از لیزر برای رفع موها (الکترولایزیس) می تواند مفید باشد.

این امکان وجود دارد که به حدود 75 درصد خانم ها کمک شود تا باردار شوند. کلومیفن سیترات (Clomiphene citrate) داروی اصلی برای بارداری است و این دارو به تخمدان ها کمک می کند تا تخم ها را آزاد کنند.

استفاده از داروهای دیابت مانند متفورمین (metformin) و پیوگلیتازون (pioglitazone) می تواند مقدار تستوسترون را کاهش دهد و چرخه قاعدگی به حالت نرمال بازگرداند و خاصیت باوری تقویت می شود.

جراحی برای درمان کیستیک پلی تخمدان به ندرت انجام می شود. حذف بخش هایی از تخمدان طی جراحی که به آن ovarian drilling گفته می شود می تواند مقدار هورمون های آندروژن را در بدن کاهش دهد و علائم را به طور موقت رفع کند.

اگر شما علائم سندرم تخمدان پلی کیستیک دارید باید به پزشک مراجعه کنید و مخصوصا اگر  در بازه ای بیش از 6 ماه،دچار پریودهای نامنظم باشید.

پیش آگهی:

با درمان، علائم می تواند بهبود یابد یا از بین رود. خانم های مبتلا به تخمدان پلی کیستیک باید توجه زیادی به نحوه زندگی خود داشته باشند تا احتمال بروز بیماری های قلبی و یا دیابت را کاهش دهند.