دیسپارونی چیست؟

درد در طول نزدیکی و بعد از آن با اصطلاح دیسپارونی شناخته می شود. اگر چه این مشکل می تواند مردان را نیز درگیر کند اما در خانم ها شایع تر است. خانم های مبتلا به دیسپارونی در واژن، کلایتوریس و labia درد دارند و علت های زیادی برای دیسپارونی وجود دارد که خیلی از آن ها قابل درمان است. شایع ترین علت دیسپارونی عبارت است از:

• واژینیت آتروفیک که سبب نازک شدن دیواره واژن در خانم هایی می شود که در دوران بعد از یائسگی قرار دارند.
• تاثیرات جانبی داروهایی مانند آنتی هیستامین ها و تاموکسیفن
• واکنش های آلرژیک نسبت به دوش واژینال و اسپرم کش ها
• اندومتریوز، شرایطی که در آن بافت داخلی رحم به صورت غیر نرمال در داخل لگن رشد می کند.
• بیماری التهابی لگن، پرولاپس رحم، retroverted uterus، فیبروئید رحم، کیست، سندرم روده تحریک پذیر، کیست های تخمدانی و هموروئید نیز می تواند علتی برای درد عمیق باشد.
• التهاب نواحی پیرامون قسمتی که واژن باز می شود (vulvar vestibulitis).
• بیماری های پوستی مانند lichen planus و lichen sclerosus که بر نواحی واژن تاثیر می گذارد.
• عفونت در مسیر ادراری، عفونت های قارچی واژن یا بیماری های مقاربتی جنسی.
• آسیب های روانی که اغلب در نتیجه سوء استفاده های جنسی یا تروما نشئت می گیرد. برخی فاکتورهای روانی که می تواند نقش مهمی در این میان داشته باشد، عبارت است از:
  • مشکلات روانی: اضطراب، افسردگی، نگرانی درباره ظاهر فیزیکی، ترس از صمیمیت و مشکلاتی در برقراری ارتباط می تواند میزان تحریک جنسی را کاهش دهد و سبب درد و ناراحتی شود.
  • استرس: ماهیچه های سطح لگن در پاسخ به استرس سفت می شوند و این نکته می تواند منجر به نزدیکی دردناک شود.
• ناهنجاری های مادرزادی: مشکلات حین تولد مانند عدم شکل گیری کامل واژن (vaginal agenesis) یا ایجاد غشایی که دهانه رحم را مسدود می کند (imperforate hymen) می تواند منجر به دیسپارونی شود.
• جراحی و یا برخی درمان های پزشکی می تواند منجر به درد عمیق حین نزدیکی شود. زخم های ناشی از جراحی لگن از جمله هیسترکتومی می تواند منجر به نزدیکی دردناک شود. هم چنین برخی درمان ها برای سرطان مانند شیمی درمانی و رادیوتراپی می تواند سبب نزدیکی دردناک شود.

برخی اوقات تعیین این که آیا فاکتورهای روانی با دیسپارونی ارتباط دارد، دشوار است. درد اولیه می تواند منجر به ترس از تکرار مجدد درد شود و به این ترتیب ریلکس کردن دشوار می شود و خود منجر به درد بیشتر می شود.

علائم:

خانم های مبتلا به دیسپارونی ممکن است در دهانه واژن، حین نفوذ یا فشار آلت تناسلی مردانه درد سطحی یا عمیق تری را احساس کنند. ماهیچه های واژن ممکن است در برخی خانم ها حین نفوذ آلت تناسلی مردانه، به شدت سفت و منقبض شود که به این حالت واژینیسموس (vaginismus) گفته می شود.

تشخیص:

دیسپارونی عموما بر اساس علائم فرد تشخیص داده می شود. سوابق پزشکی و جنسی و هم چنین معاینات فیزیکی به پزشک در تشخیص علت علائم کمک خواهد کرد. تمایز بین دردی که در اثر لمس جنیتال و یا نفوذ اولیه اتفاق می افتد با دردی که در اثر نفوذ عمیق تر ایجاد می شود، می تواند سرنخی برای علت علائم باشد. بنابراین پزشک سوالاتی را در مورد موقعیت دقیق و طول درد خواهد پرسید:

• آیا قبلا نزدیکی بدون دردی داشته اید یا این که همیشه به دیسپارونی دچار بوده اید؟
• آیا به اندازه کافی لوبریکیشن طبیعی داشته اید و آیا علائم تان با استفاده کردن از لوبریکانت های تجاری تخفیف یافته است؟
• ممکن است سوالاتی در مورد سابقه روابط جنسی فرد پرسیده شود (تا احتمال بروز بیماری های مقاربتی جنسی بررسی شود)
• آیا تا به حال مورد سوء استفاده جنسی قرار گرفته اید و یا آسیبی به ناحیه جنیتال وارد شده است؟

علاوه بر آن:

• اگر فرد در دوران میانسالی باشد سوالاتی در این مورد پرسیده خواهد شد که آیا پریود های تان بی نظم شده است، آیا دچار گرگرفتگی یا خشکی واژن شده اید، این علائم نشان دهنده آتروفی شدن واژن می باشد.
• اگر فرد به تازگی مادر شده باشد، پزشک خواهد پرسید آیا به فرزند خود شیر می دهید؟ زیرا شیردهی می تواند سبب خشکی واژن و دیسپارونی شود.

در طول معاینات فیزیکی پزشک دیواره های واژن را به لحاظ علائم خشکی، التهاب، عفونت (مخصوصا قارچ و عفونت هرپس)، زگیل های تناسلی و زخم بررسی می کند. پزشک با استفاده از معاینه لگن به دنبال توده های غیر نرمال لگنی و علائمی مبنی بر اندومتریوز می گردد. ممکن است به فرد پیشنهاد شود برای مشخص کردن این که آیا فرد درمعرض سوء استفاده جنسی قرار گرفته و یا دچار سانحه و یا اضطراب است، با مشاور صحبت کند (زیرا این عوامل می تواند منجر به بروز چنین علائمی شود).

دوره بیماری:

این که علائم تا به کجا باقی خواهد ماند بستگی به علت آن دارد. اگر خشکی واژن ناشی از عدم لوبریکیت شدن کافی باشد، علائم با استفاده کردن از لوبریکانت های تجاری موجود در بازار و یا تحریک شدن مناسب قبل از نزدیکی بهتر خواهد شد. اگر خشکی واژن ناشی از آتروفی شدن واژن باشد، علائم با استفاده از کرم های استروژن که به طور موضعی در واژن استفاده می شود، بهتر می گردد. فرد باید در این مورد با پزشک خود مشورت کند. استفاده از استروژن خوراکی می تواند ریسک سرطان پستان و بیماری های قلبی را افزایش دهد اما مصرف کرم های موضعی در واژن می تواند در اغلب افراد بی خطر باشد.

اگر مشکل عفونت در مسیر ادراری یا واژن مطرح باشد، علائم با یک دوره استفاده از آنتی بیوتیک و یا ترکیبات ضد قارچ، بهبود خواهد یافت. اگر فرد به بیماری مقاربتی جنسی مبتلا باشد باید درمان های فشرده بیشتری را با آنتی بیوتیک طی کند تا این شرایط از بین برود. بیماری های پوستی معمولا با استفاده از کرم های استروئیدی بهبود می یابد اما اغلب مستلزم درمانی طولانی مدت است.

اگر دیسپارونی به مدت طولانی برای چندین ماه تا چندین سال ادامه داشته باشد، فاکتورهای روانی در این میان دخالت دارد و در این صورت قبل از بین بردن علائم، به مشاوره های طولانی مدت نیاز است. صحبت کردن با مشاور و یا مشاور درمانی مسائل جنسی می تواند در این مورد کمک کننده باشد.

پیشگیری:

برخی موارد دیسپارونی مانند سابقه سوء استفاده جنسی و یا تروما قابل اجتناب نیستند اما سایر عوامل قابل پیشگیری اند.

• برای کاهش ریسک عفونت های قارچی از پوشیدن لباس های تنگ اجتناب کنید و از لباس های زیر نخی استفاده کنید و بهداشت را رعایت کنید. بعد از تعریق طولانی مدت لباس زیر خود را تعویض کنید. روزانه حمام کنید و بعد از شنا کردن فورا لباس خشک بپوشید.
• برای اجتناب از عفونت مثانه، بعد از توالت کردن از جلو به عقب خود را خشک کنید و بعد از نزدیکی جنسی حتما ادرار کنید.
• برای پیشگیری از ابتلا به بیماری های مقاربتی جنسی سعی کنید تنها رابطه جنسی خود را با یک نفر حفظ کرده و به طور بی خطر نزدیکی داشته باشید. به این منظور از کاندوم استفاده کنید، کاندوم فرد را علیه بیماری های مقاربتی محافظت می کند.
• برای پیشگیری از خشکی واژن از لوبریکانت استفاده کنید و یا اگر خشکی واژن به دلیل آتروفی شدن آن می باشد، به دنبال درمان مناسب باشید.
• اگر به اندومتریوز دچارید، از نفوذ عمیق آلت تناسلی اجتناب کنید و سعی کنید یک تا دو هفته بعد از قاعدگی (یعنی قبل تخمک گذاری) نزدیکی داشته باشید، در این بازه زمانی نزدیکی کمتر دردناک خواهد بود.

درمان:

درمان بستگی به علت دیسپارونی دارد:

• اگر مسئله خشکی واژن مطرح باشد، با افزایش تحریک کلایتوریس قبل از نزدیکی و یا استفاده از لوبریکانت های تجاری می توان این مشکل را برطرف کرد. در ایجاد نزدیکی عجله نکنید و در مورد آن چیزی که احساس خوبی به شما می دهد و آن چیزی که آزارتان می دهد با شریک جنسی تان صحبت کنید.
• در مواردی که عفونت قارچی اتفاق افتاده باید از داروهای ضدقارچ استفاده شود.
• در مواردی که عفونت در مسیر ادراری ایجاد شده و یا بیماری مقاربتی جنسی اتفاق افتاده، آنتی بیوتیک تجویز می گردد.
• برای تخفیف التهاب دردناک سعی کنید در حالت نشسته حمام کنید به عبارتی در موقعیت نشسته در آب گرم قرار بگیرید.
• در شرایطی که بیماری های پوستی ناحیه واژن را تحت تاثیر قرار داده، درمان بستگی به بیماری خواهد داشت. برای مثال، بیماری های lichen sclerosus و lichen planus با کرم های استروئیدی درمان می شوند.
• در موردی که vulvar vestibulitis ایجاد شده باشد، درمانی های موضعی اعم از کرم های استروژن، داروهای درد با دوز پایین و درمان فیزیکی با استفاده از بیوفیدبک می تواند انقباض ماهیچه ای را در سطح لگن کاهش دهد.
• در مورد واژینیت آتروفیک، استروژن درمانی اعم از مصرف موضعی و یا قرص های هورمونی لحاظ خواهد شد.
• اگر اندومتریوز سبب دیسپارونی شده باشد، هم انتخاب دارویی و هم جراحی به منظور کنترل و یا برداشت توده های غیر نرمال بافت رحمی مطرح می شود.
• در مورد دیسپارونی که علت فیزیکی مشخص نداشته و ماه ها و یا سال ها به طول می انجامد، باید مشاوره های روانی انجام گیرد تا استرس و اضطراب مربوط به نزدیکی جنسی از بین رود. همچنین درمان رفتاری شناختی نیز می تواند در تغییر افکار منفی کمک کننده باشد.
• داروی ( ospemifene (Osphenaاخیرا توسط سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) برای درمان دیسپارونی متوسط تا شدید در خانم هایی تایید شده است که لوبریکاسیون واژن در آنها به درستی انجام نمیشود. Ospemifene مانند استروژن روی دیواره واژن تاثیر می گذارد اما به نظر نمی رسد، این مقدار استروژن تاثیر مضری بر پستان ها و یا دیواره رحم (اندومتریوم) داشته باشد. گران بودن این دارو یکی ازمحدودیت های آن است و ممکن است منجر به ایجاد گرگرفتگی شود و ریسک لخته خونی و سکته را نیز به دنبال دارد.
• حساسیت زدایی یا Desensitization therapy: در طول این روش درمانی، بیمار تمرین هایی را برای ریلکس کردن واژن انجام می دهد که به کاهش درد کمک می کند. درمانگر تمرینهایی را برای ماهیچه های تحتانی لگن به بیمار توصیه می کند که در کاهش درد هنگام نزدیکی موثر است.
• تغییر موقعیت: اگر در طول وارد شدن آلت تناسلی مردانه احساس فشار در ناحیه سرویکس و یا ماهیچه های تحتانی لگن دارید، به نحوی که منجر به درد می شود، در آن حالت تغییر موقعیت می تواند موثر باشد. اگر خانم روی شریک جنسی قرار گیرد در این صورت کنترل بهتری خواهد داشت و می تواند نفوذ آلت تناسلی را در عمقی که احساس راحتی دارد، تنظیم کند.

چه وقت باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر چه نزدیکی جنسی ممکن است برای اولین بار ناراحت کننده باشد اما هرگز نباید دردناک باشد. اگر فرد قبل از نزدیکی یا در حین و یا بعد از نزدیکی دچار درد گردید باید به پزشک مراجعه کند. قبل از این که از داشتن نزدیکی جنسی اجتناب کنید و یا دچار نگرانی از آینده شریک جنسی تان باشید، جستجو برای درمان به موقع اهمیت دارد.

پیش آگهی:

خیلی از موارد دیسپارونی ریشه در وضعیت جسمی دارد و می تواند به طور مناسبی کنترل یا درمان شود. اما خانم هایی که به مدت طولانی دچار دیسپارونی بوده و یا سابقه سوء استفاد جنسی و یا تروما داشته اند، برای تخفیف علائم به مشاوره نیاز خواهند داشت.