مننژیت علائم، علل، تشخیص و درمان
مننژیت چیست؟
مننژیت یک التهاب در غشاها یا لایه های احاطه کننده مغزه و نخاع است. تورم ناشی از مننژیت عموما موجب علائمی همچون سردرد، تب و گرفتگی گردن می شود.
بیشتر موارد ابتلا به مننژیت در آمریکا در اثر عفونت ویروسی است اما عفونت های باکتریایی و قارچی نیز از دیگر علل مننژیت هستند. بیماری مننژیت در برخی موارد بدون نیاز به درمان در چند هفته بهبود می یابد. در موارد دیگر بیماری مننژیت می تواند مهلک بوده و به آنتی بیوتیک درمانی اورژانسی نیاز داشته باشد.
در صورتی که شما به وجود مننژیت در فردی مشکوک هستید، فورا به پزشک مراجعه کنید. درمان سریع منژیت باکتریایی می تواند از بروز عواقب جدی جلوگیری کند.
علائم مننژیت
علائم مننژیت در ابتدا ممکن است شبیه به آنفلوانزا باشد. علائم مننژیت در طول چند ساعت یا چند روز ایجاد می شوند.
نشانه ها و علائم احتمالی مننژیت در افراد بالای 2 سال شامل:
- تب بالای ناگهانی
- گرفتگی گردن
- سردرد شدید که با سردرد نرمال متفاوت است.
- سردر با تهوع یا استفراغ
- گیجی یا مشکل در تمرکز
- تشنج
- خواب آلودگی یا سخت بیدار شدن
- حساسیت به نور
- بی اشتهایی و عدم تشنگی
- راش پوستی (در مواردی که مننژیت مننگوکوکی رخ داده است)
علائم مننژیت در نوزادان
نوزادان ممکن است علائم زیر را در مننژیت نشان دهند:
- تب بالا
- گریه مداوم
- خواب بیش از حد یا تحریک پذیری بیش از حد
- عدم فعالیت یا کندی
- کم غذا خوردن
- برآمدگی در قسمت نرم بالای سر نوزاد
- سفتی در بدن و گردن نوزاد
مننژیت در کودکان موجب ناراحتی و گریه شدید در آن ها می شود.
چه زمان باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر متوجه علائم مننژیت در خود یا فردی در خانواده تان شدید فورا به پزشک مراجعه کنید. این علائم شامل:
- تب
- سردرد شدید و پیوسته
- سرگیجه
- استفراغ
- سفتی گردن
مننژیت باکتریایی خطرناک بوده و در صورتی که چند روز بدون درمان باکتریایی باقی بماند کشنده خواهد بود. در صورتی که درمان مننژیت به تاخیر بیافتد می تواند خطر آسیب مغزی دائمی یا مرگ را افزایش دهد.
علت مننژیت
عفونت های ویروسی شایع ترین علت مننژیت هستند که با عفونت های باکتریایی و در موارد نادر با عفونت های قارچی ادامه می یابند. از آن جایی که عفونت های باکتریایی در مننژیت می توانند کشنده باشند، مشخص کردن علت بیماری مننژیت ضروری است.
مننژیت باکتریایی
باکتری هایی که وارد جریان خون شده و به مغز و نخاع می رسند موجب مننژیت باکتریایی حاد می گردند. اما مننژیت باکتریایی ممکن است زمانی اتفاق بیافتد که باکتری به طور مستقیم به غشاهای مغزی حمله می کند. این حالت می تواند در اثر عفونت گوشی یا سینوسی، شکستگی جمجمه یا در موارد نادر بعد از برخی جراحی ها ایجاد می شود.
چندین تیره از باکتری ها می توانند موجب مننژیت باکتریایی شوند از جمله آن ها:
استرپتوکوکوس نومونیا (نوموکوکوس). این باکتری شایع ترین عامل مننژیت باکتریایی در نوزادان، کودکان و بزرگسالان است. این باکتری عموما موجب بروز نومونیا یا عفونت های گوش و سینوس می شود. دریافت واکسن می تواند از بروز این نوع مننژیت جلوگیری کند.
نیسریا مننژیتیدیس (مننگوکوکوس). این باکتری از دیگر عوامل مننژیت باکتریایی است. این باکتری عموما موجب عفونت دستگاه تنفسی فوقانی است اما در صورت ورود به جریان خون می تواند عاملی برای مننژیت مننگوکوکی باشد. مننژیت مننگوکوکی بسیار مسری بوده و عموما نوجوانان و جوانان را تحت تاثیر قرار می دهد. این عفونت می تواند به صورت اپیدمی منطقه ای در مدارش و کالج ها شیوع پیدا کند. دریافت واکسن به پیشگیری از این نوع مننژیت کمک می کند.
هموفیلوس آنفلوانزا. باکتری هموفیلوی آنفلوانزا نوع بی اولین عامل مننژیت باکتریایی در کودکان بود. اما کشف واکسن های جدید این باکتری به طور چشمگیری تعداد مننژیت های ناشی از این باکتری را کاهش داد.
لیستریا مونوسیتوژنر. این باکتری ها در پنیرهای غیر پاستوریزه، هات داگ ها و گوشت های کامل پخته نشده یافت می شوند. خام های باردار، نوزادان تازه متولد شده، افراد مسن و افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند بیشتر در معرض ابتلا به مننژیت ناشی از این باکتری قرار دارند. لیستریا از سد جفتی عبور می کند و بروز عفونت مننژیت ناشی از این باکتری در اواخر بارداری ممکن است موجب مرگ جنین گردد.
مننژیت ویروسی
مننژیت ویروسی معمولا خفیف است و به خودی خود برطرف می شود. در بیشتر موارد مننژیت ویروسی در اثر ویروس هایی به نام انترو ویروس ها ایجاد می شود که بیشتر در اواخر تابستان و اوایل پاییز بروز می کند. ویروس هایی همچون ویروس هرپس سیمپلکس، اچ آی وی، اوریون، ویروس وست نایل می توانند عاملی برای مننژیت ویروسی باشند.
مننژیت مزمن
میروارگانیسم هایی با رشد کند که به غشاها و مایع اطراف مغز حمله می کنند موجب مننژیت مزمن می گردند. مننژیت مزمن در طول دو هفته یا بیشتر ایجاد می شود. علائم مننژیت مزمن –سردرد، تب، استفراغ و اختلال ذهنی- مشابه مننژیت حاد هستند.
مننژیت قارچی
مننژیت قارچی نسبتا شیوع کمی دارد و موجب مننژیت مزمن می گردد. این نوع از مننژیت ممکن است علائمی مشابه مننژیت باکتریایی داشته باشدو مننژیت قارچی مسری نیست و از فردی به فرد دیگر منتقل نمی شود. مننژیت کریپتوکوکال یک نوع شایع قارچی از بیماری مننژیت است که افرادی با ضعف ایمنی مانند مبتلایان به ایدز را تحت تاثیر قرار می دهد. در صورت عدم درمان مننژیت قارچی با داروهای ضد قارچ، این عفونت ممکن است کشنده باشد.
سایر علل مننژیت
بیماری مننژیت همچنین در اثر علل غیر عفونی مانند واکنش های شیمیایی، آلرژی های دارویی، برخی از اواع سرطان و بیماری های التهابی همچون سارکوئیدوز ایجاد می شود.
فاکتورهای خطر مننژیت
فاکتورهای خطر مننژیت شامل:
- واکسیناسیون ناقص: ریسک ابتلا به مننژیت در فردی که برنامه واکسینوسیون را در کودکی یا بزرگسالی کامل نکرده است بالا می رود.
- سن: بیشتر مننژیت های ویروسی در کودکان زیر 5 سال اتفاق می افتد. مننژیت باکتریایی در کودکان زیر دو سال شیوع بیشتری دارد.
- زندگی در مناطق پرجمعیت: دانش آموزانی که در خوابگاه ها زندگی می کنند، پرسنل پاسگاه های نظامی، کودکانی که در مدارس شبانه روزی و مهد کودک ها هستند بیشتر در معرض خطر مننژیت مننگوکوکی قرار دارند. این به دلیل است که باکتری عالی از راه تنفسی منتقل شده و به سرعت در جمعیت های زیاد منتشر می شود.
- بارداری: بارداری خطر لیستریوز –عفونت ناشی از باکتری لیستریا که عامل مننژیت نیز هست- را بالا می برد. لیستریوز خطر سقط جنین، مرده زایی و زایمان زودرس را بیشتر می کند.
- سیستم ایمنی تضعیف شده: ایدز، مصرف مشروبات الکلی، دیابت، استفاده از داروهای مهار کننده ایمنی و سایر فاکتورهایی که سیستم ایمنی را تحت قرار می دهند شما را برای ابتلا به بیماری مننژیت آماده می سازند. برداشتن طحال نیز خطر ابتلا به بیماری مننژیت را افزایش می دهد و افراد ه طحال ندارند باید برای کاهش این خطر واکسینه شوند.
عوارض مننژیت
عوارض مننژیت اغلب شدید هستند. در صورتی که شما یا فزرندتان برای مدت طولانی به بیماری مننژیت بدون دریافت درمان مبتلا باشید، خطر بروز تشنج و آسیب های نورولوژیک دائمی نیز بیشتر می شود. این آسیب ها شامل:
- از دست دادن شنوایی
- اختلال در حافظه
- ناتوانی های یادگیری
- آسیب مغزی
- مشکلات راه رفتن
- تشنج
- نارسایی کلیه
- شوک
- مرگ
با درمان سریع بیماری مننژیت حتی افراد مبتلا به مننژیت شدید نیز به خوبی بهبود می یابند.
تشخیص مننژیت
پزشک می تواند مننژیت را بر اساس سابقه پزشکی، معاینه فیزیکی و تست های تشخیصی خاص تشخیص دهد. در طول معاینه؛ پزشک ممکن است نشانه های عفونت را در اطراف سر، گوش ها، گلو و پوست روی بررسی می کند.
پزشک ممکن است تست های زیر را برای تشخیص مننژیت در شما یا فزرندتان توصیه می کند:
- کشت های خونی: برای بررسی وجود میکروارگانیسم ها همچون باکتری، نمونه های خونی در ظرف های خاصی قرار داده می شوند. نمونه خونی همچنین روی یک اسلاید قرار گرفته و بعد از رنگ آمیزی برای وجود باکتری ها زیر میکروسکوپ مورد بررسی قرار می گیرد.
- تصویربرداری: سی تی اسکن یا ام آر آی سر ممکن است التهاب یا تورم ناشی از مننژیت را نشان دهد. سی اسکن یا تصویربرداری با اشعه ایکس از قفسه سینه یا سینوس ها ممکن است عفونت در سایر نواحی مرتبط با مننژیت را نشان دهد.
- برداشتن مایع مغزی نخاعی: برای تشخیص دقیق تر بیماری مننژیت، ممکن است به برداشت مایع مغزی نخاعی نیاز باشد. در بیماران مبتلا به بیماری مننژیت، مایع مغزی نخاعی اغلب میزان گلوکز کمتر، تعداد گلبول های سفید بیشتر و پروتئین بیشتری دارد.
- بررسی مایع مغزی نخاعی همچنین به پزشک در شناسایی باکتری عامل مننژیت کمک می کند. اگر پزشک به مننژیت ویروسی مشکوک باشد، ممکن است انجام یک تست دی ان ای به نام پی سی آر و یا تستی برای بررسی آنتی بادی های مقابله کننده با برخی ویروس ها را توصیه کند و از این طریق بتواند عامل مننژیت را شناسایی کرده و درمان مناسب را انتخاب کند.
آمادگی برای ملاقات با پزشک
مننژیت بسته به علت آن، می تواند کشنده باشد. اگر شما در معرض مننژیت باکتریایی قرار گرفته و علائمی دارید، برای تشخیص مننژیت به مراقبت های اورژانس مراجعه کنید.
اگر شما از بیماری که به آن مبتلا هستید مطمئن نیستند، در زیر اطلاعاتی برای آمادگی شما برای ملاقات با پزشک وجود دارد.
چیزی که شما می توانی انجام دهید:
- از محدودیت های خود قبل و بعد از ملاقات با پزشک آگاه باشید: زمانی که شما قرار ملاقاتی را با پزشک تنظیم می کنید، در مورد هر کاری که لازم است قبل از ملاقت انجام دهید مانند محدود کردن رژیم غذایی خود آگاه باشید. همه علائم خود حتی علائمی که به نظر نامرتبط هستند را یادداشت کنید.
- علائم خود را شامل تغییر در فکر، رفتار و حالت را یادداشت کنید. زمان بروز این علائم و این که به سرما خوردگی یا علائم شبه آنفلوانزا مبتلا هستید یا خیر را در نظر داشته باشید.
- اطلاعات شخصی خود مانند تغییرات اخیر، واکسن ها یا تماس با حیوانات را یادداشت کنید. اگر شما دانش آموز هستید، پزشک ممکن است سوالاتی را در مورد هر گونه نشانه یا علامت مشابه در هم اتاقی شما بپرسد. پزشک همچنین در مورد سابه واکسیناسیون شما اطلاعاتی دریافت می کند.
- لیستی از تمام داروها، ویتامین ها و مکمل های مصرفی خود تهیه کنید.
- بهتر است به همراه یک دوست یا یکی از اعضای خانواده به پزشک مراجعه کنید تا شما را در به خاطر سپردن صحبت های پزشک یاری کند.
- تمام سوالاتی که از پزشک دارید را یادداشت کنید.
شما ممکن است برخی سوالات پایه ای در مورد بیماری مننژیت داشته باشید:
- انجام چه تست هایی برای تشخیص مننژیت لازم است؟
- شما چه راهی را برای درمان مننژیت توصیه می کنید؟
- آیا من در معرض خطر عواقب بلند مدت قرار دارم؟
- اگر شرایط من به کمک آنتی بیوتیک ها درمان نشود، چگونه می توانم بیماری را درمان کنم؟
- آیا بیماری مننژیت مسری است؟
- این بیماری چه خطری برای خانواده من دارد؟ آیا آن ها با از داروهای پیشگیری کننده استفاده کنند؟
- آیا جایگزین ژنریکی برای دارویی که تجویز کرده اید وجود دارد؟
- آیا شما منبع چاپی برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد بیماری مننژیت در اختیار دارید؟ چه وب سایتی را بدین منظور پیشنهاد می کنید؟
انتظاراتی که از پزشک می رود:
پزشک نیز سوالاتی را در مورد ببماری می پرسد.
- علائم شما از چه زمان آغاز شده اند؟
- شدت علائم شما چه قدر است؟ آیا آن ها تشدید می شوند؟
- آیا چیزی علائم شما را بهتر می کند؟
- آیا با فرد مبتلا به مننژیت در تماس بوده اید؟
- آیا فرد دیگری در خانواده شما علائم مشابه را دارد؟
- سابقه واکسیناسیون شما به چه ترتیب است؟
- آیا از داروهای مهار کننده سیستم ایمنی استفاده می کند؟
- آیا به مشکل دیگری همچون آلرژی به برخی داروها دچار هستید؟
کاری که شما می توانید در این میان انجام دهید:
مقدار زیادی مایعات بنوشید و برای کاهش تب و درد بدن استامینوفن مصرف کنید. از مصرف داروهایی که ممکن این سطح هوشیاری شما را کاهش دهند بپرهیزید. بهتر است برای مدتی به مدرسه و سر کار نروید.
درمان مننژیت
درمان مننژیت به نوع آن در شما یا فزرندتان بستگی دارد.
مننژیت باکتریایی
مننژیت باکتریایی حاد باید فورا به کمک آنتی بیوتیک ها وریدی و بعد از آن کودتیکواستروئیدها درمان شود. این درمان سریع مننژیت باکتریایی، به بهبودی کامل کمک کرده و خطر عوارضی همچون تورم مغزی و تشنج را کمک می کند.
انتخاب نوع آنتی بیوتیک یا آنتی بیوتیک ترکیبی به نوع باکتری های عامل بیماری مننژیت بستگی دارد. پزشک ممکن است تا زمانی که عامل دقیق مننژیت را تشخیص دهد، آنتی بیوتیک های وسیع الطیف را توصیه می کند.
پزشک ممکن است به عوان بخشی از درمان مننژیت باکتریایی، سینوس های و ماستوئید های عفونی –استخوان های پشت گوش خارجی که به گوش میانی وصل می شوند- را تخلیه می کند.
مننژیت ویروسی
آنتی بیوتیک ها در درمان مننژیت ویروسی موثر نیستند. مننژیت ویروسی عموما به خودی خود در چند هفته برطرف می شود. درمان مننژیت ویروسی در موارد خفیف شامل:
- استراحت
- مصرف مقدار زیادی مایعات
- داروهای مسکن غیر نسخه ای که تب و درد بدن را کاهش می دهند.
پزشک ممکن است کوتیکواستروئید ها را به منظور کاهش تورم در مغز و داروی ضد تشنج را برای کنترل تشنج تجویز نماید. اگر ویروس هرپس عامل مننژیت در شما باشد، داروی ضد ویروس نیز برای درمان آن در دسترس است.
سایر انواع مننژیت
اگر علت مننژیت در شما مشخض نباشد، پزشک تا زمانی که عامل بیماری مشخص شود دران به کمک آنتی بیوتیک ها و ضد ویروس ها را آغاز می کند.
مننژیت مزمن براساس عامل زمنیه ای آن درمان می شود. داروهای ضد قارچ می توانند در درمان مننژیت قارچی به کار روند و ترکیبی از برخی آنتی بیوتیک ها در درمان مننژیت سلی استفاده می شوند. با ای حال، این داروها ممکن است عوارض جانبی جدی را به دنبال داشته باشند و درمان تا زمانی که تست های آزمایشگاهی وجود عامل قارچی در مننژیت را تایید کنند، متوقف می شود.
مننژیت غیر عفونی ناشی از آلرژی یا بیماری خودایمنی به کمک کورتیکواستروئیدها درمان می شود. در برخی موارد ممکن است درمان مننژیت غیر عفونی لازم نباشد؛ زیرا بیماری به خودی خود رفع می شود. درمان مننژیت ناشی از سرطان از طریق درمان سرطان مربوطه صورت می گیرد.
پیشگیری از مننژیت
باکتری ها یا ویروس های شایع که می توانند عاملی برای مننژیت باشند از طریق سرفه، عطسه، بوسیدن یا استفاده از وسایل غذا خوردن، مسواک یا سیگار مشترک منتقل می شوند.
این اقدامات در پیشگیری از مننژیت موثر هستند:
- شستن دست ها: به خوبی شستن دست ها به از بین بردن میکروب ها کمک می کند. به کودکان خود یاد دهید که دست های خود مرتبا خصوصا قبل از غذا خوردن، بعد از دستشویی، بعد از بودن در مکان های عمومی و یا تماس با حیوانات بشویند. نحوه شستشوی درست و کامل را به آن ها آموزش دهید.
- بهداشت مناسب: نوشیدنی ها، خوراکی ها، نی ها، وسایل خوردن، بالم لب یا مسواک خود را با کسی به اشتراک نگذارید. این را به کودکان و نوجوانان نیز آموزش دهید.
- سالم ماندن: با داشتن استراحت کافی، ورزش کردن منظم و با داشتن رژیم غذایی سالم غنی از میوه های تازه، سبزیجات و غلات سیستم ایمنی خود را حفظ کنید.
- پوشاندن دهان: هنگام سرفه و عطسه کردن جلوی دهان و بینی خود را بپوشانید.
- مراقبت غذایی در بارداری: با پختن کامل گوشت در درمای مناسب خطر ابتلا به لیستریوز را کاهش دهید. از مصرف پنیرهای تولید شده از شیر غیر پاستوریزه بپرهیزید. از پنیرهایی که به طور مشخص دارای برچسب شیر پاستوریزی هستند استفاده کنید.
ایمنی سازی
برخی از انواع مننژیت های باکتریایی با دریافت واکسن قابل پیشگیری هستند:
- واکسن هموفیلوس آنفلوانزا بی: در آمریکا کودکان عموما این واکسن مننژیت را به عنوان بخشی از برنامه زمان بندی واکسینوسیون در دو ماهگی دریافت می کنند. این واکسن همچنین برای بزرگسالانی که به بیماری کم خونی داسی شکل یا ایدز مبتلا هستند یا طحال خود را برداشته اند مناسب خواهد بود.
- واکسن نوموکوکانل کونژوگه: این نوع واکسن مننژیت نیز بخشی از برنامه زمان بندی واکسیناسیون برای کودکان زیر دو سال در آمریکا است. برای کودکان بین دو تا پنج سال که در معرض خطر بالای مننژیت قرار دارند شامل کودکانی که به بیماری مزم قلبی یا بیماری ریوی یا سرطان مبتلا هستند، دوز اضافی واکسن توصیه می شود.
- واکسن نوموکوکال پلی ساکاریدی: کودکان بزرگتر و بزرگسالان که به محافظت در برابر باکتری نوموکوکال نیاز دارند می توانند این واکسن را دریافت کنند. مرکز پیشگیری و کنترل بیماری این واکسن را به تمام افراد بالای 65 سال، جوانان و کودکان دو سال و بزرگتر که سیستم ایمنی ضعیفی دارند و یا به بیماری های مزمنی همچون بیماری قلبی، دیابت یا کم خونی داسی شکل دچار هستند و یا افرادی که طحال خود را از دست داده اند، توصیه می کند.
- واکسن مننگوکوکال کونژوگه: مرکز پیشگیری و کنترل بیماری دریافت تک دوز این واکسن در کودکان 11-12 ساله و دوز قوی تر در سن 16 سالگی را توصیه می کند. اگر واکسن برای اولین بار در سن 13-15 سالگی تزریق شود، دوز قوی تر می تواند بین سن 16-18 سالگی تزریق شود. اگر اولین دوز از این واکسن مننژیت در سن 16 سالگی یا بالاتر تزریق شود، نیازی به دریافت دوز قوی تر نیست.
این واکسن همچنین می تواند برای کودکان با سن کمتر که در معرض خطر بالای مننژیت باکتریایی قرار دارند یا در معرض فرد مبتلا به بیماری مننژیت قرار گرفته اند، تزریق شود. این واکسن مننژیت برای استفاده در کودکان نه ماه تایید شده است. این واکسن برای واکسینه کردن افراد سالمی که واکسینه نشده اند و در معرض خطر مننژیت قرار گرفته اند، استفاده می شود.
منبع: وبسایت http://www.mayoclinic.org