سرطان دهانه رحم یا Cervical Cancer سومین سرطان بدخیم شایع در بین زنان سرتاسر جهان محسوب می شود و یکی از علل عمده مرگ و میر زنان در کشورهای در حال توسعه می باشد.
علائم هشدار دهنده سرطان دهانه رحم:
علائم فیزیکی سرطان دهانه رحم عبارت است از:
- خونریزی غیرطبیعی واژن برای مثال خونریزی بعد از داشتن نزدیکی (ترشحات خونی بعد از نزدیکی)، خونریزی بعد از دوران یائسگی، خونریزی یا لکه بینی در دوران بین پریودها
- احساس درد و ناراحتی در واژن
- ترشحات بد بو واژن
- درد یا دشواری در ادرار کردن
البته باید توجه داشت در خیلی از موارد علائم ذکر شده به دلایلی غیر از سرطان دهانه رحم ایجاد می شود. برای مثال عفونت واژن نیز می تواند درد یا خونریزی واژن را به همراه داشته باشد.
عفونت ویروس پاپیلومای انسانی یا HPV در وقوع سرطان دهانه رحم دخالت دارد. ارزیابی های کامل با استفاده از تست پاپ اسمیر انجام می شود. از آن جایی که ویروس پاپیلومای انسانی یا اچ پی وی در اتیولوژی سرطان دهانه رحم نقش دارد از این رو توصیه هایی برای غربالگری ویروس HPV و واکسن HPV می تواند به پیشگیری از سرطان دهانه رحم کمک کند.
غربالگری سرطان دهانه رحم:
توصیه هایی برای غربالگری سرطان دهانه رحم:
- زیر 21 سال: انجام غربالگری سرطان دهانه رحم توصیه نمی شود.
- 21 تا 29 سال: تنها انجام پاپ اسمیر (سیتولوژی) هر سه سال توصیه می شود.
- 30 تا 65 سال: تست HPV و پاپ اسمیر هر پنج سال یک بار توصیه می شود، یا انجام پاپ اسمیر به تنهایی هر سه سال یک بار توصیه می شود.
- بالای 65 سال: اگر نتایج تست های قبلی مناسب باشد و فرد در خطر زیادی قرار نداشته باشد انجام غربالگری توصیه نمی شود.
پیشگیری از سرطان دهانه رحم:
شواهد نشان می دهد که واکسن اچ پی وی مانع از بروز عفونت اچ پی وی می شود. دو واکسن علیه ویروس اچ پی وی توسط سازمان غذا و داروی آمریکا تایید شده است:
- واکسن گارداسیل (Gardasil): واکسن گارداسیل چهارگانه برای دختران 9 تا 26 سال مناسب است و در پیشگیری از سرطان دهانه رحم هم چنین زگیل تناسلی نقش دارد که با انواع 6،11،16 و 18 ویروس اچ پی وی ایجاد می شود.
- واکسن سرواریکس (Cervarix): واکسن سرواریکس دوگانه نیز برای دختران 9 تا 25 ساله برای پیشگیری از سرطان دهانه رحم ناشی از انواع 16 و 18 ویروس اچ پی وی موثر می باشد.
مراحل سرطان دهانه رحم:
مرحله سرطان دهانه رحم نشان می دهد زمانی که سرطان برای اولین بار تشخیص داده می شود تا چه حد گسترش یافته است. تعیین اندازه تومور، چطور تومور به طور عمیقی بافت های اطراف و اطراف دهانه رحم را مورد تهاجم قرار داده است و گسترده شدن تومور به سایر بخش ها (متاستاز) از جمله مواردی که در تعیین مرحله تومور دهانه رحم دخالت دارد.
سه فاکتور اساسی در تعیین مرحله سرطان دهانه رحم دخالت دارد:
- گستردگی تومور
- آیا سرطان به غدد لنفاوی منتشر شده است
- آیا سرطان به بخش های دورتر بدن منتشر شده است
بر اساس فاکتورهای تعیین شده مراحل پیشرفت سرطان دهانه رحم بدین صورت تعریف می شود:
- مرحله 0: در این مرحله سلول های سرطانی تنها در سطح دهانه رحم دیده می شود و به بافت های عمیق تر منتشر نشده است.
- مرحله I: در این مرحله سرطان به دهانه رحم منتشر شده اما به خارج از رحم وارد نشده است. هم چنین سرطان دهانه رحم به غدد لنفاوی مجاور یا بخش های دور نرسیده است.
- مرحله IA: فرم اولیه سرطان رحم در مرحله اول IA نامیده می شود. در این مرحله تومور دهانه رحم بسیار کوچک است و تنها زیر میکروسکوپ قابل رویت می باشد. در این مرحله سرطان دهانه رحم به غدد لنفاوی مجاور یا بخش های دور منتشر نشده است.
- مرحله IB: در این مرحله سرطان دهانه رحم هم چنان در مرحله اول قرار دارد اما بدون میکروسکوپ نیز قابل رویت می باشد.
- مرحله II: در این مرحله سرطان از دهانه رحم و رحم فراتر رفته است اما هنوز به دیواره های لگن و یا بخش پایینی واژن منتشر نشده است. هم چنین غدد لنفاوی و بخش های دور نیز تحت تاثیر قرار نگرفته است.
- مرحله IIA: در این مرحله بخش بالایی واژن درگیر شده است اما سرطان دهانه رحم هنوز به غدد لنفاوی مجاور یا بخش های دور نرسیده است.
- مرحله IIB: در این مرحله سرطان به بافت های اطراف دهانه رحم منتشر شده است اما هنوز غدد لنفاوی مجاور و یا بخش های دور را درگیر نکرده است.
- مرحله III: در این مرحله سرطان به بخش های پایینی واژن یا دیواره های لگن منتشر شده است و ممکن است مجرای ادراری نیز مسدود شود. در این مرحله هم چنان غدد لنفاوی و یا بخش های دور تحت تاثیر سرطان دهانه رحم قرار نگرفته است.
- مرحله IIIA: در این مرحله سرطان دهانه رحم به یک سوم انتهایی واژن منتشر شده اما دیواره های لگن هنوز درگیر نشده است.
- مرحله IIIB: در این مرحله سرطان به دیواره های لگن رسیده و منجر به انسداد مجاری ادراری گردیده است. تومور در این مرحله هنوز غدد لنفاوی را درگیر نکرده است.
- مرحله IV: این مرحله پیشرفته ترین نوع سرطان دهانه رحم می باشد که در آن سرطان به ارگان های دیگر نیز انتشار یافته است.
- مرحله IVA: در این مرحله سرطان به مثانه و رکتوم انتشار یافته است، یعنی به ارگان هایی که نزدیک به دهانه رحم قرار دارند. در این مرحله هنوز غدد لنفاوی یا بخش های دور درگیر سرطان نشده است.
- مرحله IVB: در این مرحله سرطان به ارگان های دور از لگن مانند ریه ها یا کبد انتشار یافته است.
تشخیص سرطان دهانه رحم:
اولین قدم در تشخیص سرطان دهانه رحم یافتن نتایجی غیر نرمال در تست پاپ اسمیر می باشد. پزشک متخصص زنان طی معاینه فیزیکی، غدد لنفاوی اطراف را با دست لمس خواهد کرد تا به دنبال شواهدی از متاستاز (انتشار سرطان) باشد. به دنبال یافتن نتایج غیر نرمال در پاپ اسمیر انجام تست های دیگری از جمله کولپوسکوپی، خراش اندوسرویکال و بیوپسی یا نمونه برداری مخروطی انجام خواهد شد. نمونه برداری های متعددی ممکن است در پروسه تشخیص سرطان دهانه رحم انجام شود. در برخی موارد نمونه برداری می تواند به برداشت کامل بافت غیر نرمال بینجامد که در آن صورت ممکن است به درمان های دیگر نیازی نباشد.
در روش کولپوسکوپی پزشک متخصص زنان از وسیله ای به نام کولپوسکوپ استفاده کرده و با استفاده از آن دهانه رحم را معاینه می کند. کولپوسکوپ به لنزهای بزرگ کننده مجهز می باشد. به این ترتیب پزشک می تواند سطح سرویکس یا دهانه رحم را به دقت معاینه کند. این روش معاینه می تواند به طور مطمئنی حتی در دوران بارداری انجام شود. اما بهتر است در دوران خونریزی قاعدگی این معاینه انجام نشود. در برخی موارد نمونه برداری هم انجام می شود تا ضایعات احتمالی بیشتر مورد بررسی قرار گیرد. در برخی موارد که کولپوسکوپی گزینه مناسبی نمی باشد، بخش هایی از دهانه رحم با استفاد از ابزاری خراش داده می شود و سپس بخش هایی از بافت برای بررسی بیشتر نمونه برداری می شود. در برخی موارد پزشک قطعه مخروطی شکل از دهانه رحم را نمونه برداری می کند.
نتایج بیوپسی به سه صورت گزارش می شود:
- CIN1: در این حالت بخش زیادی از بافت نرمال به نظر می رسد و ضایعات پیش سرطانی در نظر گرفته می شود که به آن دیسپلازی خفیف گفته می شود.
- CIN2: در این حالت بیشتر بافت ها غیر نرمال هستند که به آن دیسپلازی متوسط گفته می شود.
- CIN3: در این حالت بخش زیادی از بافت غیر نرمال بوده و دیسپلازی شدید خوانده می شود و ممکن است سرطان در مرحله اول باشد.
درمان سرطان دهانه رحم:
بعد از تشخیص دقیق سرطان دهانه رحم همیشه این سوال مطرح خواهد شد که آیا سرطان دهانه رحم درمان دارد؟ درمان سرطان دهانه رحم بر اساس مرحله بیماری تعیین می شود. متداول ترین گزینه های درمانی سرطان دهانه رحم عبارت است از:
جراحی: جراحی می تواند به تشخیص سرطان دهانه رحم، تعیین گستردگی و انتشار آن هم چنین درمان سرطان دهانه رحم (در صورتی که بیماری در مراحل اولیه باشد) کمک کند. برخی گزینه های جراحی عبارت است از کرایوسرجری، استفاده از لیزر، کونیزیشن، هیسترکتومی ساده، هیسترکتومی رادیکال، تراکلکتومی و قطع غدد لنفاوی مربوط به لگن.
پرتو درمانی: در این روش درمانی از اشعه ایکس با انرژی بالا برای از بین بردن سلول های سرطانی استفاده می شود. پرتو درمانی می تواند به تنهایی یا به دنبال جراحی و یا همراه با شیمی درمانی به عنوان درمان اصلی در نظر گرفته شود. شیمی درمانی سبب می شود تا پرتو درمانی موثرتر واقع شود. در برخی موارد پرتو درمانی برای درمان سرطان انتشار یافته به سایر ارگان ها استفاده می شود.
شیمی درمانی: در روش شیمی درمانی از داروهای تزریقی یا خوراکی استفاده می شود. این داروها وارد جریان خون شده و در اغلب بخش های بدن به کشتن سلول های سرطانی مشغول می شود. شیمی درمانی به صورت دوره ای انجام می گیرد و بعد از هر دوره درمان یک دوره ریکاوری وجود خواهد داشت. ترکیب شیمی درمانی و پرتو درمانی در اغلب موارد سرطان دهانه رحم انتخاب مرجحی می باشد. گزینه هایی که معمولا برای شیمی درمانی استفاده می شود شامل:
- سیس پلاتین که به صورت هفتگی و تزریقی، چهار ساعت قبل از تابش درمانی استفاده می شود.
- سیس پلاتین همراه با 5-فلواوراسیل که هر چهار هفته در طول تابش درمانی استفاده می شود.
داروهای دیگری نیز در مراحل پیشرفته سرطان دهانه رحم ممکن است مورد استفاده قرار گیرد. هم چنین داروهای شیمی درمانی می تواند همراه با درمان هدفمند مورد توجه قرار گیرد.
عوارض جانبی شایع شیمی درمانی عبارت است از:
- تهوع و استفراغ
- از دست دادن اشتها
- ریزش مو
- خستگی
- افزایش احتمال ابتلا به عفونت
- خونریزی یا کبود شدن
- تنگی نفس
وقتی شیمی درمانی همراه با پرتو درمانی باشد، معمولا عوارض جانبی شدید تر نیز خواهد بود. برای پیشگیری یا کاهش شدت عوارض جانبی پزشک متخصص داروهایی را برای بیمار تجویز خواهد کرد.
درمان هدفمند: این روش درمانی سرطان دهانه رحم شامل داروهای جدیدتری می باشد که متفاوت از داروهای شیمی درمانی عمل می کنند و اغلب عوارض جانبی متفاوتی دارند. برای مثال این داروها به نحوی طراحی شده اند که از رشد تومورها جلوگیری می کنند. تومورها برای بقا به تشکیل عروق خونی جدید نیاز دارند. برخی از داروهایی که در دسته درمان های هدفمند قرار دارند از شکل گیری عروق خونی جدید جلوگیری می کنند در نتیجه خونرسانی به تومور را متوقف می کنند. برخی از عوارض جانبی این داروها عبارت است از فشار خون بالا، احساس خستگی و از دست دادن اشتها، مشکلاتی در خونریزی و لخته های خونی.
در مورد برخی خانم ها درمان سرطان دهانه رحم می تواند به برداشتن و تخریب تومورهای سرطانی کمک کند. در برخی دیگر نیز ممکن است سرطان هرگز به طور کامل برطرف نشود. این افراد ممکن است به دریافت منظم شیمی درمانی و تابش درمانی یا سایر درمان ها نیاز داشته باشند. زندگی کردن با سرطان نیاز به مهارت دارد زیرا شرایطی بسیار دشوار و پر استرس می باشد.
پس از درمان سرطان دهانه رحم باید با پزشک متخصص خود در ارتباط باشید و در موارد زیر از او یاری بخواهید:
- برنامه ریزی منظم برای انجام معاینات و تست ها و غربالگری ها
- لیستی از عوارض جانبی ناشی از درمان ها
- رژیم غذایی و فعالیت های فیزیکی مناسب
به خاطر داشته باشید حتی بعد از درمان کامل سرطان دهانه رحم هم چنان باید سال ها تحت نظر پزشک متخصص باشید و تست های لازم را انجام دهید. برخی درمان های انجام شده برای سرطان دهانه رحم ممکن است سال ها بعد منجر به بروز عوارض جانبی شود. دفعات ویزیت های پیگیری بستگی به مرحله سرطان دهانه رحم خواهد داشت.
دکتر فرناز مشیری
تایید شده: توسط دکتر فرناز مشیری
برگرفته از: وبسایت http://www.mayoclinic.org
