پستان یک خانم در زمان قبل از بارداری از مجاری شیری که لابه لای این مجاری بافت چربی قرار گرفته است تشکیل می شود. با افزایش هورمون های استروژن و پروژسترون و پرولاکتین در بارداری مجاری شیری تحریک و تقویت می شوند و پستان را به مرور آماده تغذیه با شیر مادر می کنند. در دوران بارداری جریان خون پستان بیشتر شده و سایز پستان افزایش می‌یابد. از تغییرات دیگر پستان در بارداری تیره شدن هاله پستان است. از اواسط بارداری ماده سفید-زرد غلیظی به میزان نسبتا کم در پستان ساخته می شود که در چند روز اول زایمان با عنوان آغوز خارج می شود (تغذیه با شیر مادر).
سایز پستان ها ارتباطی با توان و میزان تغذیه با شیر مادر ندارد. تغییرات پستان ها تحت تاثیر هورمون های بارداری باعث می شود آغوز در مجاری شیرساز پستان ساخته و با تولد جنین و جفت و تغییرات جدید هورمونی از پستان خارج شود. پس از ۴-۵ روز شیر آغوز به شیر معمولی تبدیل می شود. آغوز حاوی مواد غذایی مناسب روزهای اول زندگی نوزاد است و از همه مهمتر مواد ایمنی زایی دارد که مانند یک واکسن نوزاد را در مقابل برخی بیماری ها ایمن می کند (اهمیت تغذیه با شیر مادر).
نکاتی پیرامون تغذیه با شیر مادر
تغذیه منبع ایده آل از نظر تغذیه برای نوزاد است. بیشترین مقدار ویتامین ،پروتئین ،چربی و آنچه مورد نیاز نوزاد است در تغذیه با شیر مادر تامین می شود. تغذیه با شیر مادر بهترین میزان جذب برای نوزاد را دارا می باشد. تغذیه با شیر مادر به نوزاد کمک می‌کند تا در برابر ویروس‌ها و باکتری‌ها مقاوم باشد. از طرفی احتمال تغذیه با شیر مادر احتمال ابتلا به آسم یا آلرژی را کاهش می دهد. در مطالعات مشخص شده که تغذیه با شیر مادر کمک می کند نوزاد در بزرگسالی باهوش تر باشد. از طرفی تغذیه با شیر مادر امکان ارتباط پوست به پوست و تماس چشمی بین مادر و نوزاد را برقرار می کند. تغذیه با شیر مادر منجر به رشد و نمو بهتری در نوزاد می شود. دیده شده که احتمال ابتلا به دیابت، چاقی و احتمال ابتلا به سرطان ها ممکن است در نوزادانی که با شیر مادر تغذیه می‌شوند کمتر باشد ولی این موارد نیاز به بررسی و مطالعات علمی بیشتر دارد.
شیر مادر حاوی مواد مورد نیاز شیرخوار تا ۶ ماهگی است و مصرف قطره ویتامین A+D با شیر مادر تنها نیاز شیرخوار است. از 6 ماهگی به بعد که مصرف مواد غذایی شروع می شود، شیر مادر باید همچنان ادامه یابد.
از مصرف آب قند در ۶ ماه اول باید خودداری کرده و مصرف هر گونه مایعی باید پس از بررسی کامل شیرخوار زیر نظر پزشک انجام شود.
فواید تغذیه با شیر مادر برای مادر
تغذیه با شیر مادر می‌تواند سبب کاهش وزن سریع تر به دنبال زایمان در مادران شود. از طرفی با آزاد شدن هورمون اکسی توسین که به انقباضات رحم کمک می کند رحم با سرعت بیشتری به اندازه اولیه بر خواهد گشت و احتمال خونریزی بعد زایمان کمتر می شود. تغذیه با شیر مادر با کاهش احتمال ابتلا به سرطان تخمدان همراه است و ممکن است احتمال پوکی استخوان هم کمتر باشد . البته این دو مورد آخر نیاز به بررسی‌های بیشتر دارد.
علائم زیر نشان می دهد تغذیه با شیر مادر مناسب بوده است:
- 6 پوشک یا کهنه که با ادرار کم‌رنگ کاملا خیس شوند
- اجابت مزاج۳-۸ بار در روز اتفاق افتد که البته در پایان ماه اول این تعداد کمتر می شود
- هشیاری و شادابی شیرخوار و قدرت عضلانی مناسب او
همچنین توجه داشته باشید کارت پایش رشد که در تمام مراکز بهداشت وجود دارد با تعیین وضعیت رشد و وزن‌گیری نوزاد، کفایت تغذیه با شیر مادر را بررسی می‌کند.
یکی از پرسش‌های شایع که به ذهن مادران می‌رسد این است که آیا مقدار شیر آنها برای تغذیه نوزاد کافی است؟ همانطور که عنوان شد در اولین روزهای بعد از تولد، پستان شروع به ترشح یک نوع شیر می‌کند که به نام آغوز یا کلستروم شناخته می شود. این شیر غلیظ و به رنگ زرد است ولی حاوی مقادیر زیادی از مواد غذایی مورد نیاز نوزاد می باشد . آغوز به سیستم گوارشی نوزاد کمک کرده و آن را برای هضم بهتر شیر آماده می‌کند. بیشتر نوزادان در چند روز اول بعد از تولد مقداری از وزن خود را از دست می دهند که این از دست دادن وزن، ارتباطی به تغذیه با شیر مادر ندارد.
هر چقدر بیشتر مبادرت به تغذیه با شیر مادر شود مقدار تولید شیر بیشتر می گردد . به مادران توصیه می‌شود که به خصوص در شش ماه اول فقط با شیر خود نوزادان را تغذیه کنند و شیرخشک، آب یا آبمیوه به نوزاد ندهند. اگر شروع به تغذیه با شیر خشک کنید، مقدار شیر شما به تدریج کم خواهد شد. مهمترین عامل افزایش شیر مادر، مکیدن مکرر سینه مادر توسط نوزاد در شب و روز است.
تغذیه با شیر مادر: زخم شدن نوک پستان
در چند هفته اوّل که تغذیه با شیر مادر شروع می‌شود، بسیاری از مادران از زخم نوک سینه شکایت دارند.
مطمئن شوید که تغذیه با شیر مادر در وضعیت بدنی مناسبی انجام می شود؛ قبل و بعد تغذیه با شیر مادر نوک سینه های خود را با آب ولرم بشویید. اگر سینه شروع به قرمزی یا تورم کرد از کیسه یخ استفاده کنید. اگر قرمزی و تورم ادامه پیدا کرد، حتماً به پزشک خود مراجعه کنید. از مصرف صابون، کرم های عطر دار و یا لوسیون های حاوی الکل بر نوک سینه ها بپرهیزید زیرا می تواند سبب خشکی و ترک خوردگی نوک سینه شود.
