تعریف:
بارداری اکتوپیک یا حاملگی نابجا زمانی اتفاق می افتد که تخم های بارور در جای دیگری غیر از حفره رحم لانه گزینی می کنند. بارداری با تخمک های بارور شده آغاز می شود. به طور معمول تخم بارور شده به دیواره رحم متصل می شود.
بارداری اکتوپیک که در یکی از لوله هایی اتفاق می افتد که تخم را از تخمدان ها به رحم منتقل می کنند (لوله های فالوپ) بارداری اکتوپیک از نوع tubal pregnancy خوانده می شود. در برخی موارد، بارداری اکتوپیک در حفره شکمی، تخمدان ها و یا دهانه رحم (سرویکس، cervix) ایجاد می شود.
حاملگی نابجا نمی تواند به طور نرمال ادامه پیدا کند. این تخم های بارور شده قادر به بقا نیستند و این بافت های در حال رشد می تواند ساختارهای مختلف بدن مادر را از بین ببرد. در صورت عدم درمان، امکان ایجاد خونریزی مرگباری وجود دارد.
درمان به موقع حاملگی نابجا می تواند شانس بارداری سالم را در آینده حفظ کند.
حاملگی نابجا و طبیعی:
در یک بارداری سالم، تخم بارور شده به دیواره رحم متصل می شود. در حاملگی نابجا، تخم ها به جای دیگری خارج از رحم (و معمولا درون لوله های فالوپ) می چسبد.
علائم:
ابتدا حاملگی نابجا علائمی ندارد در سایر موارد، علائم اولیه مشابه بارداری معمولی است، فرد دیگر پریود نمی شود، حالت تهوع و تحریک پذیری پستان ها نیز وجود دارد.
در صورت انجام تست بارداری نتیجه مثبت خواهد بود. اما حاملگی نابجا نمی تواند به صورت طبیعی ادامه پیدا کند.
علائم اولیه این شرایط خونریزی واژینال و درد هایی در ناحیه لگن و زیر شکم است. اگر نشت خون از لوله های فالوپ ادامه پیدا کند، ممکن است فرد احساس درد در مثانه و احساس نیاز به اجابت مزاج را داشته باشد، البته بستگی به این دارد که حوضچه خونی کجا جمع شده و کدام عصب تحریک شده است. اگر لوله های فالوپ پاره شود، خونریزی سنگینی داخل شکم اتفاق می افتد و فرد علائم بالینی مانند احساس سبکی سر، غش و شوک را خواهد داشت.
چه وقت باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر هر کدام از علائم حاملگی نابجا (که در ادامه لیست می شود) ظاهر شود، فرد باید فورا به پزشک مراجعه کند.
- درد شدید در ناحیه زیر شکم و لگن که با خونریزی واژینال همراه است.
- احساس شدید سبکی سر و غش
- درد در مثانه
علل:
tubal pregnancy (که شایع ترین نوع حاملگی نابجا است) اغلب وقتی اتفاق می افتد که تخم های بارور شده به مسیر ورود به رحم می چسبند و علت آن نیز می تواند آسیب ناشی از التهاب و یا بد شکل شدن لوله ها باشد. عدم تعادل هورمونی یا ایجاد غیرنرمال تخم های بارور نیز می تواند در این میان نقش داشته باشد.
فاکتورهای خطر:
تخمین زده می شود 20 مورد از هر 1000 بارداری به صورت نابجا اتفاق می افتد. فاکتورهای مختلفی که در این میان دخیل اند عبارتند از:
- سابقه حاملگی نابجای قبلی: اگر فرد قبلا سابقه چنین حاملگی را داشته باشد برای بارداری بعدی نیز در خطر خواهد بود.
- التهاب یا عفونت: التهاب در لوله های فالوپ (salpingitis) یا عفونت رحم، لوله های فالوپ و تخمدان ها (بیماری التهابی لگن) شانس حاملگی نابجا را افزایش می دهد. اغلب این عفونت ها ناشی از سوزاک و یا کلامیدیا است.
- مسائل مربوط به باروری: برخی مطالعات نشان داده بین مشکلات باروری (هم چنین استفاده از داروهای باروری) و حاملگی نابجا ارتباطی وجود دارد.
- مشکلات ساختاری: اگر فرد لوله های فالوپی با اشکال غیرنرمال داشته باشد و یا این که لوله های فالوپ آسیب دیده باشد (که ممکن است حین جراحی این گونه شده باشد) حاملگی نابجا می تواند اتفاق بیفتد. حتی انجام جراحی برای احیای ساختاری لوله های فالوپ می تواند ریسک حاملگی نابجا را افزایش دهد.
- انتخاب روش پیشگیری از بارداری: احتمال ایجاد حاملگی با استفاده از دستگاه IUD نادر است. اما اگر حاملگی اتفاق بیفتد ممکن است حاملگی نابجا باشد. هم چنین اگر بارداری بعد از بستن لوله های فالوپ اتفاق بیفتد ممکن است از نوع اکتوپیک باشد (بستن لوله های فالوپ روشی دائمی برای کنترل بارداری است که در آن لوله ها گره می خورد).
- سیگار کشیدن: سیگار کشیدن قبل از بارداری می تواند ریسک حاملگی نابجا را افزایش دهد.
پیامدها:
بارداری خارج از رحم مخاطرات بالایی دارد. بدون درمان، پارگی لوله های فالوپ می تواند موجب خونریزی مرگباری شود.
اگر فرد علائم مربوط به حاملگی نابجا را تجربه کرد (که در بالا لیست شده است) فورا باید به پزشک مراجعه کند.
اگر خونریزی واژینال و یا درد در ناحیه زیر شکم وجود داشت حتما باید با پزشک تماس گرفت.
در این جا اطلاعاتی وجود دارد که بیمار را برای ملاقات با پزشک آماده خواهد کرد.
آن چه که بیمار می تواند انجام دهد:
بیمار حتما با همراه به ملاقات پزشک رود زیرا به خاطر سپردن همه موارد مطرح شده از سوی پزشک، مخصوصا در شرایط اورژانسی بسیار دشوار است. وجود یک همراه در این شرایط کمک کننده خواهد بود. در ادامه سوالاتی لیست شده است که ممکن است بیمار بخواهد آن ها را از پزشک خویش بپرسد:
- چه نوع تستی باید انجام دهم؟
- اگر بارداری در خارج از رحم اتفاق افتاده، دقیقا در کجا اتفاق افتاده است؟
- چه انتخاب های درمانی وجود دارد؟
- شانس داشتن بارداری سالم در آینده وجود دارد؟
- چند وقت برای سعی کردن به منظور بارداری دوباره باید منتظر ماند؟
- اگر دوباره باردار شوم، آیا باید احتیاط های مخصوصی را مورد توجه قرار دهم؟
پزشک نیز از بیمار سوالاتی را خواهد پرسید:
- آخرین پریودتان چه زمانی بوده است؟
- آیا در آخرین پریودتان متوجه علائم غیر معمولی شدید؟
- آیا می توانستید باردار شوید؟
- آیا تست بارداری انجام داده اید؟ و اگر انجام داده اید، آیا نتیجه تست مثبت بوده است؟
- آیا درد دارید؟
- آیا خونریزی دارید؟ اگر چنین است، خونریزی تان سنگین است؟
- آیا احساس سرگیجه و یا سبکی سر دارید؟
- آیا در گذشته باردار بوده اید؟ اگر بوده اید نتیجه آن چه بود؟
- آیا در مسیر باروری و ارگان های تناسلی از جمله لوله های فالوپ جراحی انجام داده اید؟
- آیا به عفونت های مقاربتی مبتلا بوده اید؟
- آیا باروری آزمایشگاهی داشته اید؟
- از چه روشی برای کنترل بارداری استفاده می کرده اید؟
- آیا می خواهید در آینده دوباره باردار شوید؟
- آیا به بیماری های دیگری مبتلا و تحت درمان هستید؟
- آیا داروی خاصی مصرف می کنید؟
ارزیابی ها و تشخیص:
اگر پزشک به حاملگی نابجا مشکوک شود، برای بررسی معاینه لگن را انجام خواهد داد تا وجود درد یا توده را در لوله های فالوپ و تخمدان احساس کند. معاینه فیزیکی برای تشخیص کافی نیست. تشخیص نهایی با استفاده از آزمایش خون و نتایج به دست آمده از تصویربرداری هایی مانند اولتراسوند به دست می آید.
در اولتراسوند استاندارد از امواج صوتی با فرکانس بالا استفاده می شود که در ناحیه زیر شکم مستقیما به بافت ها وارد می شود. در اوایل بارداری رحم و لوله های فالوپ به واژن نزدیکتر از سطح شکم هستند. اولتراسوند با استفاده از دستگاهی انجام می شود که در واژن (اولتراسوند ترانس واژینال) قرار می گیرد.
برخی اوقات تشخیص بارداری با استفاده از اولتراسوند بسیار زود است. در این شرایط می توان از آزمایش خون استفاده کرد تا حاملگی نابجا تایید یا رد شود که معمولا چهار تا پنج هفته بعد از آبستن شدن انجام می شود.
در موقعیت اورژانسی، برای مثال زمانی که خونریزی سنگینی اتفاق افتاده است حاملگی نابجا می تواند با استفاده از جراحی تشخیص و درمان شود.
درمان و داروها:
تخم باور شده نمی تواند به طور طبیعی خارج از رحم رشد کند. برای پیش گیری از عوارض مهلک، باید بافت های نابجا حذف شود.
اگر حاملگی نابجا به موقع تشخیص داده شود، برخی اوقات با تزریق متوترکسات (methotrexate) رشد سلول متوقف شده و سلول های موجود حل می شود. ضروری است که قبل ازشروع درمان، تشخیص حاملگی نابجا قطعی شود.
بعد از تزریق دارو، پزشک خون فرد را به لحاظ وجود هورمون بارداری گنادوتروپین جفتی انسان یا HCG بررسی می کند. اگر میزان این هورمون هم چنان بالا باقی مانده باشد ممکن است لازم باشد تا تزریق دیگری انجام شود.
در سایر موارد، حاملگی نابجا با استفاده از جراحی لاپراسکوپیک درمان می شود. در این روش برش کوچکی در نزدیک ناف ایجاد می شود. سپس پزشک از وسیله ای مجهز به دوربین و نور (لاپراسکوپ) استفاده می کند تا منطقه را بررسی کند.
ابزارهای دیگری نیز می تواند از طریق لوله و یا شکاف های کوچک وارد شده تا بافت های نابجا را بردارد و لوله های فالوپ را ترمیم کند. اگر لوله های فالوپ آسیب شدیدی دیده باشد شاید لازم باشد تا لوله های فالوپ را به کلی خارج کرد.
اگر حاملگی نابجا منجر به خونریزی سنگین و یا پارگی لوله های فالوپ شود، ممکن است نیاز به جراحی اورژانسی ایجاد شود که با برش شکم همراه است (لاپراتومی). در برخی موارد، لوله های فالوپ می تواند ترمیم شود. اما معمولا لوله پاره شده باید برداشته شود.
پزشک میزان HCG را بعد از جراحی مانیتور خواهد کرد تا مطمئن شود همه بافت ها اکتوپیک حذف شده است. اگر میزان HCG پایین نیاید، ممکن است به تزریق متوترکسات نیاز باشد.
پیشگیری:
شما نمی توانید از حاملگی نابجا پیشگیری کنید، اما می توان برخی از فاکتورهای خطر را کاهش داد. برای مثال استفاده از کاندوم به هنگام نزدیکی و یا کاهش تعداد شرکای جنسی از انتقال بیماری های مقاربتی پیشگیری می کند و ریسک بیماری التهابی لگن نیز کاهش می یابد. قبل از تلاش برای بارداری، با کنار گذاشتن مصرف سیگار می توان به کاهش ریسک حاملگی نابجا کمک کرد.
پشتیبانی:
از دست دادن بارداری بسیار سخت است و می تواند فرد را بسیار غمگین کند. در این شرایط سعی کنید در مورد احساسات خود صحبت کنید و به خودتان اجازه دهید آن ها را به طور کامل تجربه کنید.
به همسر، دوستان و کسانی که دوست شان دارید تکیه کنید. هم چنین می توانید از مشاوره نیز بهره برید.
اغلب خانم هایی که دچار حاملگی نابجا شده اند، توانسته اند که بارداری های سالمی نیز داشته باشند. اگر یکی از لوله های فالوپ آسیب دیده و یا برداشته شود، تخم می تواند قبل از ورود به رحم به واسطه لوله دیگر باردار شود.
اگر هر دو لوله ها آسیب دیدند، لقاح آزمایشگاهی می تواند انتخاب خوبی باشد. با این روش، تخم های بالغ که در آزمایشگاه بارور شده اند در درون رحم جای می گیرند.
اگر فرد به دنبال بارداری دوباره باشد باید با پزشک خود مشورت کند. آزمایشات خون و تصویربرداری اولتراسوند می تواند احتمال بروز حاملگی نابجا دیگر را نشان دهد، یا این اطمینان را به فرد بدهد که بارداری طبیعی خواهد داشت.