فاکتور Rh چیست؟
همانند گروه های خونی مانند A و B فاکتور Rh نیز وجود دارد. فاکتور Rh پروتئینی است که در سطح سلول های قرمز خون یافت می شود. اغلب افراد فاکتور Rh را دارند در نتیجه Rh مثبت هستند. اما برخی دیگر این فاکتور را ندارند در نتیجه Rh منفی هستند.
فاکتور Rh ارثی است و از طریق ژن های والدین به فرزندان می رسد. اگر مادر Rh منفی بوده و پدر Rh مثبت باشد جنین می تواند ژن Rh را از پدر به ارث ببرد در این حالت احتمال مثبت و منفی بودن Rh در فرزند وجود دارد. اگر مادر و پدر هر دو Rh منفی باشند در آن صورت فرزند Rh منفی خواهد بود.
آیا فاکتور Rh می تواند در طول بارداری مشکلاتی را به دنبال داشته باشد؟
فاکتور Rh می تواند سبب مشکلاتی در بارداری شود اگر مادر Rh منفی و پدر Rh مثبت باشد. به این حالت ناسازگاری Rh گفته می شود. این مشکلات معمولا در بارداری اول اتفاق نمی افتد اما در بارداری های بعدی بروز می کند.
وقتی مادر Rh منفی باشد خون مادر در تماس با خون جنین Rh مثبت قرار می گیرد و سبب می شود مادر Rh منفی آنتی بادی هایی را علیه فاکتور Rh بسازد. این آنتی بادی ها به فاکتور Rh جنین حمله می کند. حساسیت Rh بدین معنی است که شخصی با گروه خونی Rh منفی که آنتی بادی های Rh را می سازد نسبت به Rh حساس شده است (حساسیت Rh).
حساسیت Rh یا (Rh sensitization) در طول بارداری چگونه اتفاق می افتد؟
در طول بارداری مادر و جنین سیستم های خونی را به اشتراک نمی گذارند. اما مقدار اندکی از خون جنین می تواند از جفت عبور کرده و وارد خون مادر شود. این اتفاق می تواند در طول بارداری، وضع حمل یا زایمان بیفتد. در طول بارداری انجام بعضی موارد می تواند در مادر Rh منفی احتمال حساسیت Rh را ایجاد کند:
- آمنیوسنتز
- نمونه برداری از پرزهای جفتی
- خونریزی در طول بارداری
- چرخش دستی جنین در حالت بریچ قبل از وضع حمل
- تروما بلانت در شکم در طول بارداری
آیا در طول بارداری مشکلاتی اتفاق می افتد که سبب حساسیت Rh sensitization شود؟
در طول بارداری اول در خانم Rh منفی که حامل جنین Rh مثبت می باشد مشکلات جدی معمولا اتفاق نمی افتد زیرا جنین اغلب قبل از آن متولد می شود که بدن خانم بتواند آنتی بادی زیادی را تولید کند. اگر درمان پیشگیرانه در طول بارداری اول انجام نشود و خانم دوباره جنینی با Rh مثبت باردار شود در آن صورت جنین در خطر بیماری Rh قرار خواهد داشت.
اگر بارداری به سرانجام نرسد آیا بدن هنوز آنتی بادی تولید می کند؟
این احتمال وجود دارد که بعد از سقط، بارداری اکتوپیک یا القای سقط هم چنان آنتی بادی تولید شود. اگر خانم Rh منفی بعد از سپری کردن چنین وقایعی دوباره باردار شود، درمانی دریافت نکند و جنین نیز Rh مثبت باشد، جنین ممکن است در خطر مشکلات مربوط به Rh قرار داشته باشد.
چطور حساسیت Rh بر جنین در طول بارداری تاثیر می گذارد؟
مشکلات در طول بارداری زمانی اتفاق می افتد که آنتی بادی های Rh از مادری که نسبت به Rh حساس است از طریق جفت عبور کرده و خون جنین Rh مثبت را هدف بگیرد. آنتی بادی های Rh برخی از سلول های قرمز خونی جنین را هدف می گیرند. این اتفاق سبب آنمی همولیتیک می شود، به عبارتی سلول های قرمز خونی سریع تر از آن چه که بدن جنین تولید می کند از دست می رود.
سلول های قرمز خونی اکسیژن را به تمام بخش های بدن حمل می کند. بدون سلول های قرمز کافی جنین نمی تواند اکسیژن لازم را دریافت کند. آنمی همولیتیک می تواند بیماری های جدی را برای جنین در پی داشته باشد. آنمی همولیتیک شدید می تواند برای جنین کشنده باشد.
انجام آزمایش خون به نام غربالگری آنتی بادی می تواند نشان دهد آیا بدن شما نسبت به خون Rh مثبت آنتی بادی تولید کرده است و تعداد آنتی بادی های ساخته شده چقدر است. اگر شما Rh منفی باشید و احتمال این که جنین شما Rh مثبت باشد وجود داشته باشد پزشک انجام این آزمایش خون را در طول سه ماهه اول بارداری خواهد داد و دوباره در طول هفته 28 بارداری نیز این آزمایش تکرار می شود.
آیا می توان از حساسیت Rh پیشگیری کرد؟
بله. اگر شما Rh منفی باشید و یک دوز از ایمونوگلوبین Rh که با نام تجاری آمپول روگام شناخته می شود، دریافت کنید، بسیار موثر خواهد بود. ایمونوگلوبین Rh (آمپول روگام) از خون اهدا شده ایجاد می شود. وقتی شخصی Rh منفی حساس نشده باشد، این پروتئین سلول های Rh مثبت را در جریان خون هدف می گیرد و مانع از تولید آنتی بادی های Rh خواهد شد. زمانی که به خانم Rh منفی که هنوز آنتی بادی علیه فاکتور Rh تولید نکرده، ایمونوگلوبین Rh (آمپول روگام) تزریق کنیم، در نتیجه از بروز آنمی همولیتیک جنینی در بارداری بعدی پیشگیری خواهیم کرد.
اما اگر فرد نسبت به Rh حساس باشد در آن صورت تزریق آمپول روگام یا ایمونوگلوبین Rh برایش مفید نخواهد بود.
چه زمانی آمپول روگام یا ایمونوگلوبین Rh تزریق می شود؟
آمپول روگام یا ایمونوگلوبین Rh در شرایط زیر به خانم باردار Rh منفی داده می شود:
- در هفته 28 بارداری برای پیشگیری از حساسیت به Rh در بقیه ایام بارداری
- ظرف 72 ساعت بعد از زایمان نوزاد Rh منفی
- بعد از سقط خود به خودی یا انتخابی یا بارداری اکتوپیک
- بعد از انجام آمنیوسنتز یا نمونه برداری پرزهای جنینی
اگر شما به Rh حساس باشید در طول بارداری مانیتور خواهید شد تا شرایط جنین بررسی شود. اگر آزمایشات نشان دهد که جنین شما آنمی شدیدی دارد ممکن است انجام زایمان زودرس ضروری باشد (قبل از هفته 37 بارداری) یا ممکن است از طریق بند ناف در حالی که فرزند هنوز در رحم قرار دارد انتقال خون انجام شود. اگر آنمی خفیف باشد، فرزند در زمان نرمال به دنیا خواهد آمد. بعد از زایمان فرزند شما ممکن است به دریافت خون نیاز داشته باشد تا سلول های قرمز را جایگزین کند.
