دروانا:

سرماخوردگی کودکان، مشکلی ساده یا بسیار پیچیده

در جامعه ما نحوه ارائه خدمات درمانی، همچون بسیاری از امور خدماتی و اجتماعی مان دچار نوعی بیماری است. هر روز با مراجعینی مواجه می شویم که با یک یا چند کیسه نایلونی پر از دارو های رنگارنگ و دلی پر آه و درد مراجعه می کنند و آشکار و نهان توقع یک چاره آنی از ما دارند و وقتی پرس و جو می کنیم متوجه می شویم که در روزهای گذشته به چند همکار دیگر نیز مراجعه نموده و غالبا دارو های مشابه و بعضا تکراری دریافت نموده اند. حتی اگر بهترین سعی خود را هم به کار بگیریم تضمینی وجود ندارد که در روز های بعدی کیسه های داروی بیشتری به آنچه قبلا گردآوری شده بود اضافه نشود. حال در این راستا به چه میزان خود بیمار، والدین و همراهان وی، سازمان های بیمه گر و ... متضرر می شوند و چه مقدار ثروت ملی برباد می رود، یکی داستانی است پر آب چشم، که پیکره بیمار طب و درمان را درجامعه نشان می دهد که حل آن نیاز به برنامه ای جامع و همکاری و همگامی وزارتخانه ای زیربط، رسانه های عمومی و ... که به چگونگی ارائه خدمات درمانی مربوط می شوند دارد. بدیهی است که پزشکان را نمی توان متولی فرهنگ سازی در این زمینه دانست. زیرا مادامی که بیمار با صرف هزینه ای نسبتا نازل می تواند انتخاب خود را عوض کند، سیاستگذار شیوه ارائه خدمات درمانی هم خود اوست.

شایع ترین مشکلات پزشکی - بهداشتی کودکان به دو دسته تقسیم می شوند:

1. عفونت های تنفسی
2. عفونت های گوارشی

که عامل شایع هر دوی این اختلالات ویروس ها هستند. تظاهرات عفونت های تنفسی (که آشنای دیرین و همیشگی ما هستند) عبارتند از : آبریزش بینی، سرفه، تب، بی حالی و بی اشتهایی. آبریزش بینی ابتدا آبکی است، بعد غلیظ و سبزرنگ می شود و تدریجا قطع می گردد.

سرفه نیز ابتدا خشک و آزاردهنده است اما تدریجا خلطی شده و کم کم از تواتر آن کاسته می شود و رفته رفته برطرف می شود.

سرفه اما دیرپاترین علامت عفونت تنفسی است که به طور شایع به عفونت تنفسی بعدی وصل می شود و هنوز کودک کاملا از سرفه رها نشده، عفونت تنفسی دیگری گریبانگیرش می شود. (مخصوصا در کودکانی که به مهد کودک می روند) به همین جهت غالبا با والدینی مواجه می شویم که از سرفه چندین ماهه کودک 1 تا 2 ساله شان شاکی اند، اما در معاینه کودک متوجه می شویم که رشد و سلامت عمومی کودک کاملا خوب است و فقط سرفه های پراکنده ای دارد. اگر وضع عمومی خوب کودک و فقدان یافته های فیزیکی در نظر گرفته نشود؛ مخصوصا اگر والدین وسواسی باشند، پزشک ممکن است خانواده را با تجویز بررسی های تشخیصی غیرضروری دچار زحمت کند.

تب در عفونت های تنفسی فوقانی (به جز آنفلوانزا) رایج نیست و اگر وجود داشته باشد به ندرت 3 تا 4 روز ادامه می یابد.

علائم و تظاهرات عمومی نیز با برطرف شدن تب رفع می شوند. به طور خلاصه برای برطرف شدن تب و یافته های عمومی 3 تا 5 روز، آبریزش بینی 4 تا 7 روز و سرفه 7 تا 20 روز زمان باید در نظر گرفت و این سیر معمولی یک عفونت تنفسی فوقانی در کودکان است. ذیلا درمان علامتی عفونت های تنفسی فوقانی را مرور خواهیم نمود.

تب و عفونت تنفسی فوقانی در کودکان

در عفونت ها تب خود یک وسیله دفاعی بدن است و بدن با بالا بردن دمای درون می کوشد زمینه را برای رشد عامل بیماری نامساعد کند و بهبودی را تسریع و ایمنی را تقویت نماید.

اما در مورد این علامت، کنار آمدن با والدین مشکل ترین بخش درمان است. زیرا آسان ترین، موثرترین و ارزان ترین وسیله کاهش دادن تب، کاهش دادن دمای پیرامون بدن کودک یا به عبارت دیگر خنک کردن کودک است. اما قبولاندن این درمان به والدین و همراهان بسیار مشکل و گاه غیر ممکن است! از نظر سنتی، خانواده ها بدن کودک را به هر علتی که بیمار شده باشد، در معرض گرمای بیش از حد قرار می دهند و در برابر تاکید ما که باید بدن کودک را خنک کنید عذر می آورند که سرما می خورد و با هیچ توضیح و دلیلی زیر بار این بخش از درمان نمی روند.

این باور چنان در ذهن مردم جا دارد که حتی قبولاندن آن به نزدیکان و اطرافیان خودمان با واکنش منفی و شدید مواجه می شود. گاهی حتی اولین معترض به آگاهی برهنه کردن کودک برای پایین آوردن تب، همسرمان است.

حتی خانواده هایی هم که فرزندانشان قبلا با تب، دچار تشنج شده نیز از خنک کردن بدن کودک تب دارشان هنوز خودداری می کنند. با توجه به این نکات، استفاده از این داروی انتخابی نخست که همان تب بر باشد به نحو موثر به ندرت ممکن می شود و لذا ناچار باید شیمی درمانی کنیم. در این زمینه می توانیم از استامینوفن (هر 4 تا 6 ساعت) یا بدون بروفن (هر 6 ساعت) استفاده کنیم.

از نکات قابل ذکر در مورد کودکان تب دار آن است که در بسیاری از مواقع با خنک کردن بدن، کودک دچار لرز می شود و حرکات ریز و مکرر چانه و دست و پا برای والدینی که کودک مبتلا به تشنج داشته اند، تداعی کننده تشنج است.

این حرکات همراه با احساس سرمای شدید در کودک، همراهانش را ناراحت و معترض می کند. در این مواقع نوشانیدن یک فنجان شیر داغ و یا چای داغ به کودک، در بدنش ایجاد حس گرما کرده و احساس سرمای کاذب را از بین می برد. یکی از درمان های موثر و عملی در چنین مواردی پاشویه دادن با آب گرم است. یعنی حوله ای به اندازه ای که تا نوک کمی انگشتان پای کودک را با آبی که کاملا گرم است خیس کنند و روی پای کودک بکشند و با کم شدن گرمای آب این کار را تکرار کنند. انجام پاشویه به این روش به مدت نیم ساعت باعث کاهش تب می شود و احساس سرمای بدن کودک را نیز برطرف می کند. البته در سرماخوردگی بسیار بعید است که تب به چنان شدتی برسد که چنین درمان هایی لازم باشد.

نوشاندن مایعات فراوان به کودک تب دار نیز بخش مهمی از درمان محسوب می شود.

سرفه: غالبا شکایت اصلی است. دارو های ضد سرفه فراوان هستند اما تاثیر آن ها بر خاموش کردن سرفه های شیرخواران کاملا مورد سوال است و مراجع متعدد عموما ترکیبات ضد سرفه را در این سنین بی اثر و حتی ممنوع می دانند. با این حال هیچ پزشکی نمی تواند در برابر شیرخواری که بی وقفه سرفه می کند و گاه در اثر سرفه های مکرر دچار استفراغ هم می شود، بی اعتنا مانده و از تجویز دارو خودداری کند. لذا ناگزیر باید از میان دارو های رنگارنگ و ضد سرفه، یکی را انتخاب کرد. بهتر است دارویی را برگزید که ترکیبی از چند نوع ماده موثره نباشد. خواب آور نباشد و در عین حال باعث حالت تحریکی و بی قراری کودک هم نشود. کمترین عوارض جانبی را داشته باشد و فاصله دوز توکسیک آن از دوز درمانی زیاد باشد.

آبریزش بینی: ترکیبات آنتی هیستامین در درمان آبریزش بینی موثرند ولی تقریبا همگی باعث خواب آلودگی می شوند و ارزیابی تظاهرات سیستمیک عفونت های تنفسی فوقانی را مشکل تر می کند. کتب مرجع، درمان موضعی این مشکل را با استفاده از قطره ها و اسپری های بینی بیشتر توصیه می کنند. نوع انتخابی دارو و غلظت آن باید متناسب با سن و وزن کودک باشد. این گونه فراورده ها را نباید بیش از 3 تا 4 روز استفاده کرد.

تجویز آنتی بیوتیک: بدیهی است که آنتی بیوتیک ها در درمان عفونت های ویروسی نقشی ندارند و تجویز آنها مانع بروز عفونت های باکتریال ثانویه نمی شود. اما در عمل کمتر بیماری را پیدا می کنیم که در بسته داروهایش چند آنتی بیوتیک موجود نباشد. البته خوشبختانه واژه ویروس چندی است که در فرهنگ پزشکی مردم جا باز کرده و چنین هویتی را به رسمیت می شناسند و این توضیح که عفونت کودک ویروسی است و احتیاج به آنتی بیوتیک ندارد را می پذیرند. اما این نکته همه بیماران را در بر نمی گیرد و حتی گروهی با سماجت هر چه تمام خواهان آمپول هستند و التماس می کنند که اگر هم شده فقط یک آمپول برای بیمارشان تجویز کنیم و مدعی اند که خود، حال کودکشان را بهتر می دانند و تا آمپول نزند خوب نمی شود.

در درمان عفونت های تنفسی باید حتما طول و مدت درمان را تعیین کرد و به بیمار یادآور شد که گذر از بحران بیماری ممکن است 5 تا 7 روز طول بکشد و باید یادآور شد که انتظار معجزه از دارو ها نداشته باشند و بهترین درمان، صبر و حوصله و گذر زمان است.

دکتر محمدرضا درخشان

متخصص کودکان و نوزادان

دكتر محمدرضا درخشان متخصص کودکان و نوزادان، دکتر محمدرضا درخشان دارای فلوشیپ یکساله عمومی کودکان و استادیار دانشگاه می باشند.

مشاهده پروفایل دکتر محمدرضا درخشان