سنگ های صفراوی
سنگ های صفراوی شایعترین بیماری کیسه صفرا و مجاری صفراوی می باشند. شیوع آن در زنان تقریبا 3 برابر مردان بوده و وجود سنگ صفراوی در یکی از افراد خانواده احتمال ابتلای سایر افراد وابسته را دو برابر می کند.
مهمترین علت ایجاد سنگ صفراوی به هم خوردن تعادل موادی است که به صورت محلول در صفرای موجود در کیسه صفرا وجود دارند و با ایجاد هسته اولیه سنگ موجب ایجاد سنگ صفراوی می شوند.
سنگ های صفراوی به طور کلی به دو دسته کلسترولی و رنگدانه ای تقسیم می شوند. سنگ های کلسترولی به علت سطح بالای کلسترول در صفرای موجود در کیسه صفرا به وجود می آیند و اغلب منفرد و شفاف اند. سنگ های پیگمانی در اثر همولیز و رسوب رنگدانه ها و گاهی مواقع در اثر بعضی عفونت های صفراوی ایجاد می شوند.
علایم سنگ صفراوی
مهمترین علامت سنگ صفراوی دردی است که به صورت ناگهانی در قسمت راست فوقانی شکم و در زیر لبه دنده ها معمولا پس از صرف غذا شروع شده و معمولا یک تا چند ساعت طول می کشد و سپس بهبود می یابد. در تحقیقی که بر روی 107 بیمار مبتلا به سنگ صفرا صورت گرفت در 50 بیمار درد در قسمت فوقانی راست شکم، 64 بیمار در ناحیه سر دل، 24 بیمار در قسمت چپ فوقانی شکم، 15 بیمار در ناحیه زیر جناغ، 14 بیمار در نیمه راست سینه، 13 بیمار در قسمت راست تحتانی شکم، 5 بیمار در دور ناف، 4 بیمار در قسمت کشاله ران، 4 بیمار در پهلوی چپ و 2 بیمار در ناحیه کتف راست را نیز ذکر کرده اند.
علت درد در سنگ کیسه صفرا انسداد خروجی کیسه صفرا توسط سنگ و افزایش فشار در داخل کیسه صفرا می باشد. در صورتی که سنگ جا به جا شده و مسیر باز و افزایش فشار رفع گردد درد بیمار بهبود می یابد و در صورتی که انسداد رفع نشود درد کماکان باقی خواهد ماند.
درد ناشی از سنگ صفراوی معمولا به ناحیه بین دو کتف، کتف راست و با شیوع کمتر کتف چپ تیر می کشد.
علل سنگ صفراوی
چاقی یکی از شایعترین علل ایجاد سنگ صفراوی است و سنگ های صفراوی در زنان چاق شایع است. جنس مونث فاکتور دیگری در ابتلا به سنگ صفراوی است. کاهش سریع وزن و رژیم های سخت از علل دیگر ابتلا به سنگ صفرا است. ابتلا به بعضی از بیماری های خونی احتمال ابتلا به سنگ صفراوی را افزایش می دهد و بعضی از جراحی های دستگاه گوارش که در آن قسمت انتهایی روده باریک حذف شود احتمال ابتلا به سنگ کیسه صفرا را افزایش می دهد.
تشخیص سنگ صفراوی
علاوه بر شرح حال دقیق و معاینه توسط پزشک متخصص انجام بررسی های تصویربرداری در تشخیص سنگ کیسه صفرا نقش مهمی دارند. مهمترین روش تصویربرداری جهت تشخیص سنگ کیسه صفرا انجام سونوگرافی می باشد. دقت سونوگرافی جهت تشخیص سنگ کیسه صفرا بالای 90 درصد می باشد. جهت انجام سونوگرافی بهتر است بیمار در حالت ناشتا باشد تا کیسه صفرا پر بوده و محتویات آن توسط دستگاه سونوگرافی بهتر تشخیص داده شود. سونوگرافی معمولی جهت تشخیص سنگ های موجود در کیسه صفرا و مجاری صفراوی خارج کبدی روش مناسبی می باشد و جهت بررسی مجاری صفراوی که در خلف دوازدهه و داخل نسج لوزالمعده قرار دارند از روش اندوسونوگرافی استفاده می شود.
روش دیگری که جهت بررسی مشکلات صفراوی مورد استفاده قرار می گیرد انجام سی تی اسکن است که بیشتر جهت بررسی احشاء مجاور استفاده می شود. دقت سی تی اسکن در تشخیص سنگ های صفراوی مشابه سونوگرافی است.
از MRI جهت بررسی مشکلات موجود در مجاری صفراوی استفاده می شود و با استفاده از آن می توان به دقت محل انسداد مجاری صفراوی را تشخیص داد.
آخرین روش مورد استفاده در بیماری های صفراوی ERCP می باشد که در این روش با استفاده از یک اندوسکوپ مخصوص از محل ورود مجاری صفراوی به داخل دوازدهه از مجرای صفراوی عکس برداری نموده و در صورت لزوم اقدام مناسب درمانی نیز انجام می شود. به عبارت دیگر ERCP هم روش تشخیصی و هم روش درمانی است.
درمان سنگ صفراوی
پایه اصلی درمان در بیمار مبتلا به سنگ کیسه صفرا که علامت دار می باشد جراحی برداشتن کیسه صفرا (کوله سیستکتومی) به روش لاپاراسکوپی می باشد. در جراحی لاپاراسکوپی با ایجاد 3 یا 4 سوراخ در جدار شکم و دمیدن گاز CO2 در داخل حفره شکم با استفاده از دوربین که بزرگنمایی آن می تواند چندین برابر شود و با استفاده از ابزار مخصوص مجرای صفراوی که کیسه صفرا را به مجاری صفراوی خارج کبدی متصل می کند قطع و کیسه صفرا از بستر کبد جدا و سپس از محل یکی از سوراخ های جدار شکم پس از تخلیه محتویات آن خارج می گردد. سپس گاز داخل شکم پس از اطمینان از عدم وجود خونریزی و نشت صفرا تخلیه شده و سوراخ های جدار شکم بخیه می شود. بیمار پس از 12 الی 24 ساعت تغذیه با مایعات را شروع نموده و روز بعد رژیم معمولی را تحمل می کند.
بیمار پس از 48 ساعت می تواند استحمام نموده و پس از یک هفته بخیه ها برداشته می شود. نکته مهم پس از عمل کوله سیستکتومی این است که بیمار هیچگونه محدودیت غذایی و منع غذایی به علت عمل کوله سیستکتومی ندارد.
