پانکراتیت علائم، علل، تشخیص و درمان
پانکراتیت التهاب در پانکراس می باشد. پانکراس ارگانی دراز و مسطح می باشد که در پشت معده و بخش بالایی شکم قرار دارد. پانکراس آنزیم هایی را تولید می کند که در هضم غذا نقش دارد، علاوه بر این هورمون های آزاد شده از پانکراس در تنظیم و پردازش قند خون نقش دارد.
پانکراتیت می تواند به صورت پانکراتیت حاد ظاهر شود، به این معنی که پانکراتیت به صورت ناگهانی ظاهر شده و تا چند روز ادامه می یابد. پانکراتیت مزمن نوع دیگری از پانکراتیت می باشد که در طول سال ها ایجاد می شود. موارد خفیف پانکراتیت به درمان نیازی نخواهد داشت اما موارد شدید پانکراتیت عوارض مرگ باری را به دنبال دارد.
علائم پانکراتیت
پانکراتیت علایم مختلفی دارد. علائم پانکراتیت بستگی به نوع پانکراتیت داد. علائم پانکراتیت حاد عبارت است از:
- درد در ناحیه بالایی شکم
- درد شکمی که به پشت می زند
- درد شکمی که بعد از غذا خوردن تشدید می شود
- تب
- ضربان سریع
- تهوع
- استفراغ
- حساست به لمس به هنگام تماس با شکم
علائم پانکراتیت مزمن عبارت است از:
- درد در ناحیه بالایی شکم
- از دست دادن وزن به طور ناخواسته
- مدفوع بد بو
چه زمان باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورتی که درد مستمری را در ناحیه شکم تجربه می کنید فورا به پزشک مراجعه نمایید.
علت پانکراتیت
پانکراتیت زمانی روی می دهد که آنزیم های گوارشی در درون پانکراس فعال شوند و به این ترتیب امکان تحریک سلول های پانکراس و ایجاد التهاب را فراهم آورند. در پانکراتیت حاد احتمال آسیب به پانکراس وجود دارد. بافت زخمی در پانکراس ممکن است سبب از دست رفتن عملکرد پانکراس شود. عملکرد ضعیف پانکراس سبب ایجاد مشکلات گوارشی و دیابت می شود. در برخی موارد علت پانکراتیت هرگز مشخص نمی شود.
فاکتورهای خطر پانکراتیت
موارد زیر احتمال ابتلا به پانکراتیت را افزایش می دهد:
- الکلیسم
- سنگ های صفراوی (پانکراتیت صفراوی)
- جراحی در ناحیه شکم
- مصرف برخی داروها
- مصرف سیگار
- سیستیک فیبروزیس
- سابقه خانوادگی در ابتلا به پانکراتیت
- افزایش مقدار کلسیم در خون یا هایپرکلسمی که می تواند ناشی از هایپرتیروئیدیسم باشد
- افزایش مقدار تری گلیسرید در خون
- عفونت
- آسیب به شکم
- سرطان پانکراس
- انجام روش Endoscopic retrograde cholangiopancreatography (ERCP) برای درمان سنگ های صفراوی
عوارض پانکراتیت
عوارض ناشی از پانکراتیت عبارت است از:
- پسودوکیست: پانکراتیت حاد می تواند سبب جمع آوری مایعات و آلودگی ها در ساختارهایی کیست مانند شود. چنین سودوکیست های بزرگی در صورت پاره شدن عوارضی مانند خونریزی داخلی و عفونت را به همراه خواهند داشت.
- عفونت: پانکراتیت حاد سبب می شود تا پانکراس نسبت به باکتری ها و عفونت آسیب پذیر شود. عفونت های پانکراس عفونت های بسیار جدی محسوب می شود که به درمان فوری و در برخی موارد به انجام جراحی نیاز خواهد داشت.
- نارسایی کلیه: پانکراتیت حاد سبب نارسایی کلیه می شود. در صورتیکه نارسایی کلیه شدید باشد نیاز به انجام دیالیز وجود خواهد داشت.
- مشکلات تنفسی: پانکراتیت حاد تغییرات شیمیایی را در بدن ایجاد می کند. این تغییرات بر عملکرد ریه ها تاثیر می گذارد و سبب افت میزان اکسیژن در خون می شود.
- دیابت: آسیب به سلول های تولید کننده انسولین در پانکراس ممکن است احتمال ابتلا به دیابت را به دنبال داشته باشد.
- سوء تغذیه: پانکراتیت مزمن و حاد سبب می شود پانکراس مقدار آنزیم کمتری را برای هضم مواد مغذی تولید کند. به همین دلیل احتمال بروز سوء تغذیه وجود خواهد داشت.
- سرطان پانکراس: التهاب طولانی مدت در پانکراس که در نتیجه پانکراتیت مزمن ایجاد می شود فاکتور خطری برای ابتلا به سرطان پانکراس می باشد.
تشخیص پانکراتیت
آزمایشات و تست های تشخیصی برای پانکراتیت عبارت است از:
- آزمایش خون به منظور بررسی مقدار آنزیم های پانکراس
- آزمایش مدفوع در پانکراتیت مزمن برای اندازه گیری مقدار چربی که نشان می دهد سیستم گوارشی به درستی مواد مغذی را جذب نکرده است.
- سی تی اسکن: به منظور بررسی سنگ های صفراوی و میزان التهاب پانکراتیت
- سونوگرافی شکمی برای بررسی التهاب پانکراس و سنگ های صفراوی
- سونوگرافی آندوسکوپیک برای بررسی التهاب و انسداد مجرای پانکراس و صفرا
- ام آر آی برای بررسی ناهنجاری های صفراوی، پانکراس و مجراها
بسته به شرایط پزشک انجام آزمایشات دیگری را برای تشخیص سرطان پانکراس توصیه خواهد کرد.
تشخیص های افتراقی پانکراتیت حاد عبارت است از :
- احشا پاره شده (مثل بیماری زخم های گوارشی)
- التهاب معده
- کله سیستیت حاد
- انسداد حاد روده
- انسداد عروق مزانتر
- کولیک کلیوی
- انفارکتوس قلبی
- دیسکسیون آئورت
- آنوریسم آئورت شکمی
- اختلالات بافت همبند همراه با واسکولیت
- ذات الریه
- کتواسیدوز دیابتی
- حاملگی نابجا
آمادگی برای ملاقات با پزشک
ابتدا ممکن است به پزشک خانواده مراجعه کنید سپس به متخصص بیماری های گوارشی ارجاع داده شوید. از آنجاییکه زمان ملاقات با پزشک مختصر می باشد بنابراین باید قبل از ملاقات با پزشک آمادگی لازم را به دست آورید. در ادامه نکاتی آورده شده است که شما را برای ملاقات با پزشک آماده می سازد:
- علائمی که تجربه می کنید، حتی علائم غیر مربوط را یادداشت کنید.
- اطلاعات شخصی، استرس ها و تغییرات اخیر در زندگی خود را لیست کنید.
- همه داروها، ویتامین ها و مکمل های مصرفی، دوز و دفعات مصرف را یادداشت کنید.
- بهتر است به هنگام ملاقات با پزشک همراهی با خود داشته باشید.
- سوالات احتمالی که در ذهن دارید را لیست کنید. برخی سوالات پایه ای در مورد پانکراتیت عبارت است از:
- علت احتمالی علائم من چیست؟
- آیا علل احتمالی دیگری برای این علائم وجود دارد؟
- چه تست ها و آزمایشاتی را باید انجام دهم؟
- آیا این شرایط موقتی است یا مزمن؟
- چه درمان هایی برای پانکراتیت وجود دارد؟
- آیا باید محدودیت خاصی را رعایت کنم؟
- درمان دارویی پانکراتیت چگونه است؟
- آیا پانکراتیت کشنده است؟
- رژیم غذایی برای بیماران پانکراتیت مبتنی بر چه مواردی است؟
- آیا وب سایتی را برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد بیماری پانکراتیت به من معرفی می کنید؟
به خاطر داشته باشید پزشک نیز احتمالا سوالاتی را از شما خواهد پرسید. بهتر است آمادگی پاسخ دهی به پرسش های پزشک را داشته باشید. برخی سوالات احتمالی پزشک در مورد پانکراتیت عبارت است از:
- اولین بار چه زمانی متوجه علائم خود شدید؟
- آیا علائم موقتی است یا به طور مستمر ادامه دارد؟
- شدت علائمی که تجربه می کنید چقدر است؟
- آیا عاملی وجود دارد که سبب تشدید علائم شما می گردد؟
- آیا عاملی وجود دارد که سبب بهبود علائم شما می گردد؟
- آیا پیش از این نیز چنین علائمی را تجربه کرده اید؟
- آیا در گذشته سابقه ابتلا به پانکراتیت را داشته اید؟
- آیا از الکل استفاده می کنید؟
- آیا قبل از شروع علائم مصرف داروی جدیدی را آغاز کرده بودید؟
- آیا در خانواده شما سابقه ابتلا به بیماری های کبدی وجود دارد؟
درمان پانکراتیت
درمان اولیه در بیمارستان شامل موارد زیر می باشد:
- به مدت یک روزد ر بیمارستان باید از خوردن پرهیز شود تا پانکراس شانسی برای ریکاوری داشته باشد. وقتی التهاب در پانکراس کنترل شود، مصرف مایعات شفاف و غذاهای سبک آغاز می شود. با گذشت زمان بیمار می تواند رژیم غذایی نرمال خود را از سر گیرد. اگر پانکراتیت ادامه داشته باشد برای تغذیه مناسب تر از لوله استفاده می شود.
- مسکن های ضد درد: پانکراتیت سبب ایجاد درد شدیدی می شود. تیم متخصصین برای کنترل درد مسکن مناسبی را در نظر خواهند داشت.
- تزریق مایعات به طریق وریدی: مادامی که بدن برای ترمیم پانکراس انرژی را صرف می کند احتمال دهیدراته شدن وجود دارد. به همین دلیل دریافت مایعات بیشتر به فرم وریدی در مدت زمان بستری در بیمارستان ضروری خواهد بود.
وقتی پانکراتیت تحت کنترل درآید تیم پزشکی بر درمان علت پانکراتیت تمرکز خواهند کرد. بسته به علت پانکراتیت گزینه های درمانی عبارت است از:
- انجام جراحی برای برداشت انسداد موجود در مسیر صفرای: پانکراتیت در برخی موارد به دلیل انسداد مسیر صفراوی ایجاد می شود. به منظور باز کردن مسیر صفرا نیاز به انجام جراحی وجود دارد.
- روشی به نام endoscopic retrograde cholangiopancreatography (ERCP): در این روش با استفاده از لوله ای دراز و مجهز به دوربین پانکراس و مسیر صفرا مورد معاینه قرار می گیرد. لوله مجهز به دوربین می باشد، بنابراین تصاویری از سیستم گوارشی در مانیتور ظاهر خواهد شد. این روش همچنین می تواند در تشخیص مشکلات موجود در مسیر صفرا به کار رود. در برخی افراد مخصوصا در بیماران مسن انجام این روش می تواند منجر به ایجاد پانکراتیت حاد شود.
- جراحی کیسه صفرا: اگر سنگ های صفراوی در ایجاد پانکراتیت دخالت داشته باشد در آن صورت انجام جراحی به منظور برداشت کیسه صفرا به عنوان گزینه درمانی مطرح می شود.
- جراحی پانکراس: در این نوع جراحی مایع تجمع یافته در پانکراس تخلیه شده و بافت های بیمار خارج می گردند.
- درمان برای وابستگی به الکل: نوشیدن الکل برای سال های متوالی می تواند در ایجاد پانکراتیت دخالت داشته باشد. اگر استفاده از الکل عامل ایجاد پانکراتیت باشد در آن صورت پزشک برنامه درمانی را برای ترک الکل تنظیم خواهد کرد. استمرار در نوشیدن الکل پانکراتیت را تشدید می کند و احتمال بروز عوارض جدی را به دنبال دارد.
سایر راه های درمان پانکراتیت
بسته به موقعیت، پانکراتیت مزمن به درمان های دیگری نیاز خواهد داشت. برخی گزینه های دیگر درمانی در پانکراتیت عبارت است از:
- کنترل درد: پانکراتیت مزمن دردهای شکمی مستمری را به دنبال دارد. پزشک برای کنترل درد داروهایی را تجویز خواهد کرد. درد شدید با استفاده از سونوگرافی آندوسکوپیک یا با استفاده از جراحی نیز می تواند تخفیف یابد. در این روش سیگنال درد در مسیر ارسال از پانکراس به مغز مسدود می شود.
- آنزیم هایی برای بهبود هضم: مکمل های آنزیم پانکراس می تواند در تجزیه مواد مغذی موجود در غذاها موثر واقع شود. آنزیم های پانکراس را می توان همراه با غذا میل کرد.
- تغیراتی در رژیم غذایی: پزشک برای دریافت برنامه غذایی مناسب، مغذی و کم چرب شما را به متخصص تغذیه ارجاع خواهد داد. بنابراین رژیم غذایی برای بیماران پانکراتیت می تواند با کمک متخصص تغذیه برنامه ریزی شود.
درمان خانگی پانکراتیت
پس از ترک بیمارستان همچنان انجام اقداماتی برای تقویت ریکاوری پانکراس ضروری خواهد بود. از جمله این اقدامات عبارت است از:
- توقف مصرف الکل: اگر شما قادر به ترک الکل نباشید پزشک شما را یاری خواهد ساخت.
- توقف مصرف سیگار: در صورتیکه از سیگار استفاده می کنید باید مصرف آن را کنار بگذارید. اگر به تنهایی قادر به کنار گذاشتن مصرف الکل نیستید پزشک می تواند کمک موثری به شما ارائه دهد. دریافت دارو و مشاوره شما را در ترک سیگار یاری می سازد.
- استفاده از رژیم غذایی با چربی اندک: رژیم غذایی را انتخاب کنید که مبتنی بر مصرف میوه ها، سبزیجات، غلات و گوشت کم چرب باشد.
- مصرف مایعات بیشتر: پانکراتیت سبب ایجاد دهیدراسیون در بدن می شود. در طول روز می توانید با خود بطری آبی همراه داشته باشد.
درمان های مکمل قادر به درمان پانکراتیت نیستند اما برخی گزینه ها می تواند درد ناشی از پانکراتیت را تحت کنترل در آورد. افراد مبتلا به پانکراتیت مزمن درد پایداری را تجربه می کنند که به آسانی قابل کنترل نمی باشد. استفاده از درمان های مکمل همراه با داروهای نسخه ای می تواند نیروی بهتری را در بیمار به دنبال داشته باشد. مثال هایی از طب مکمل عبارت است از:
- مدیتیشن
- ورزش های ریلکسیشن
- یوگا
- طب سوزنی
منبع: وبسایت http://www.mayoclinic.org