هورمون استروژن و پروژسترون در زنان
هورمون ماده‌ای شیمیایی است که در غدد درون‌ریز ساخته می‌شود و به جریان خون می‌ریزد.
سیستم غدد درون‌ریز شامل غدد مختلفی در بدن است؛ در واقع هورمونهای ترشح شده از غدد درون‌ریز نقش پیام‌رسان شیمیایی را در بدن بازی می‌کنند و بسیاری از توانایی‌های بدن به این واسطه ممکن می‌شود؛ از جمله رشد استخوان‌ها، ضربان قلب، تاثیر بر توانایی بدن برای تبدیل کالری مصرفی به انرژی و... .
اما آنچه که منظور نظر این مقاله است هورمون درمانی به معنی استفاده از هورمون های جنسی صناعی است. اما اول باید بدانیم هورمونهای جنسی چه هستند و چه نقشی در بدن دارند.
نقش هورمون استروژن در بدن زنان
هورمون های جنسی در هر دو جنس زن و مرد ساخته می شوند و در خانم ها این هورمون ها عمدتا از تخمدان ها ترشح می شوند. دو هورمون اصلی زنانه استروژن و پروژسترون هستند که به طور دوره ای از تخمدان ها ترشح می گردند و وظیفه رشد و آزادسازی تخمک و همچنین رشد لایه داخلی رحم (اندومتر) را برای پذیرش جنین به عهده دارند. در یک خانم سالم از ابتدای دوره قاعدگی ماهانه هورمون استروژن از تخمدان ها ترشح شده و پس از آزاد شدن تخمک، هورمون پروژسترون ترشح شده و اثرات هر دوی این ها سبب رشد اندومتر می شود. در صورتی که حاملگی اتفاق بیفتد جنین در داخل اندومتر لانه گزینی می کند و در صورت عدم وقوع حاملگی اندومتر ریزش کرده و خونریزی قاعدگی شروع می شود.
بنابراین ترشح این هورمون ها در برقراری یک سیکل قاعدگی طبیعی و آماده سازی اندومتر جهت حاملگی ضروری است. اما نقش این هورمون ها تنها به این موضوع خلاصه نمیشود.
هورمون استروژن خود به چند فرم در بدن انسان وجود دارد. هورمون استروژن باعث رشد و توسعه دستگاه توليد مثلي زن و ايجاد صفات زنانه يعني مثلا بزرگ شدن سينه ها در جنس مونث و داشتن صداي ظريف زنانه مي شوند. هورمون استروژن در دوران كودكي ترشح بسيار كمي دارند و در هنگام بلوغ ترشح آنها زياد مي شود. به همين دليل در اين هنگام اندام هاي جنسي از حالت كودكانه درمي آيد و شبيه افراد بزرگسال مي شود. هورمون استروژن فعاليت استخوان سازي را نيز افزايش مي دهند و بنابراين در هنگام بلوغ افزايش قد دختران سريع تر از قبل مي گردد. نقش دیگر هورمون استروژن توزيع چربي را در بدن به فرم زنانه است؛ يعني بيشتر در سينه ها، باسن و ران ها. استروژن ها يك اثر جالب نيز بر روي پوست دارند؛ به اين معني كه نه تنها باعث نرمي و لطافت پوست مي شوند، بلكه سبب مي شوند تا رگ هاي بيشتري در سطح پوست ايجاد شود. بعد از يائسگي تقريبا هيچ هورمون استروژني در بدن توليد نمي شود و بنابراين فعاليت استخوان سازي در بدن بسيار كاهش مي يابد. اين حالت اگر شديد باشد منجر به بروز پوكي استخوان در سنين بعد از يائسگي در زنان مي شود. هورمون استروژن در دوران بارداري نيز نقش هاي مهمي در بدن زن ايفا مي كند كه همگي آن ها در راستاي آماده سازي بدن مادر براي پذيرش نوزاد هستند. اين هورمون در دوران حاملگي از جفت نيز ترشح مي شود و باعث بزرگ شدن رحم و سينه ها و رشد مجاري شيري در آنها مي شود. اثر جالب ديگر هورمون استروژن در اين دوران اين است كه براي آسان تر شدن زايمان به مفاصل لگن مادر حالت ارتجاعي مي بخشد.
نقش هورمون پروژسترون در بدن زنان
هورمون پروژسترون نیز مانند استروژن نقش مهمی در چرخه قاعدگی زنان و توانایی آنها در باروری دارد. بنابراین عدم تولید کافی این هورمون در خانم ها می تواند به مشکلات جدی منجر شود. اهمیت هورمون پروژسترون به قدری است که امروزه می توان این هورمون را به عنوان اولین هورمون جهت درمان مشکلات جنسی و اختلالات هورمونی جنسی در نظر گرفت. در نیمه اول سیکل قاعدگی و قبل از تخمک گذاری میزان پروژسترون در خون زنان پایین است اما با ورود نیمه دوم چرخه قاعدگی (یعنی پس از تخمک گذاری)، سطح هورمون پروژسترون در خانم ها به بیش از دو برابر افزایش می یابد.
سطح پروژسترون در بارداری به بیش از 200 برابر افزایش پیدا می کند.
هورمون پروژسترون در حقیقت یک خنثی کننده طبیعی برای استروژن نیز هست؛ به این معنا که به تعادل و خنثی کردن تاثیرات قدرتمند هورمون استروژن اضافی در مردان و زنان کمک می کند. پس یک هورمون تنظیم کننده است.
اهمیت تاثیرات پروژسترون به قدری است که در صورت وجود کمبود پروژسترون در بدن، استروژن به هورمونی خطرناک و غیر قابل کنترل در بدن تبدیل می شود. یکی از مهمترین خطرات آن ایجاد سرطان اندومتر (سرطان رحم) است.
هورمون درمانی
با توجه به نقش بسیار مهم هورمون استروژن و پروژسترون در زنان، زمانی که خانمی با کمبود این هورمون ها مواجه می شود (بیش از همه پس از این که تخمدان ها دیگر از فعالیت باز می ایستند، یعنی یائسگی) معمولا پزشک هورمون صناعی (دارو) به فرد تجویز میکند.
به نظر می‌رسد خطرات هورمون درمانی وابسته به دوز دارو باشد و بیشتر با دوز بالا دیده می‌شود. برخی تحقیقات، افزایش مختصر در بروز سرطان پستان در خانم‌هایی که بیشتر از ۵ سال هورمون درمانی شده‌اند را نشان می‌دهد. خطر سرطان آندومتر (دیواره رحم) هم در کسانی که فقط هورمون استروژن مصرف می‌کنند ۴ تا ۷ برابر افزایش می‌یابد ولی اگر در هورمون درمانی استروژن همراه پروژسترون مصرف شود این خطر به طور قابل ملاحظه‌ای کاهش می‌یابد. برخی تحقیقات نشان می دهند که زنانی که در دوران یائسگی هورمون استروژن مصرف می‌کنند خطر بیماری کیسه صفرا در آن ها افزایش می‌یابد. خطر تشکیل لخته در وریدها (ترومبوفلبیت) نیز در مصرف‌کنندگان قرص‌های ضدبارداری ثابت شده است ولی این خطر در زنان یائسه که میزان استاندارد هورمون را مصرف می‌کنند افزایش نمی‌یابد و تغییر اساسی در فاکتورهای انعقادی زنان سالم ایجاد نمی‌کند ولی در خانم هایی که سابقه بیماری زمینه‌ای قلبی‌عروقی دارند خطر اختلالات انعقادی و تشکیل لخته افزایش می‌یابد. هورمون استروژن تاثیر اندکی نیز بر فشارخون دارد و از آنجایی که فشارخون بالا به صورت مزمن از عوامل خطرساز برای انفارکتوس قلبی و سکته مغزی است، در افراد مبتلا به این اختلال باید فرد را به حفظ میزان فشارخون در سطح پایین و بهره‌مندی از آثار محافظتی هورمون‌درمانی برای جلوگیری از بیماری‌های قلبی‌عروقی ترغیب کرد.
هورمون درمانی در جلوگیری از پوکی استخوان مؤثر است. آثار سودمندی بر پوست دارد. در افرادی که گرگرفتگی دارند، تاثیر مثبت دارد. خشکی واژن، اختلالات دستگاه ادراری و مقاربت دردناک را بهبود می‌بخشد. از بیماری‌های قلبی‌عروقی، فشارخون بالا، سکته قلبی و مغزی جلوگیری میکند و در صورتی که منعی برای مصرف وجود نداشته باشد مثلا بیماری‌های کبدی و کیسه صفرا فعال، سابقه سرطان پستان، بیماری‌های ترومبوفلبیت فعال (وجود لخته خون در رگهای بدن) و اگر خونریزی غیرطبیعی رحم وجود نداشته باشد، پس از مشاوره کافی، آزمایش‌های لازم، ماموگرافی و اطمینان از سلامت سینه‌ها می‌توان از آن استفاده کرد و در مجموع توصیه می شود که زنان هورمون درمانی را با کمترین دوز موثر برای کوتاه ترین زمان ممکن را انتخاب کنند.
بر خلاف باور عموم، زنان مبتلا به فشار خون بالا که با دارو کنترل می شوند می توانند هورمون درمانی شوند؛ به دلیل اینکه هورمون درمانی افزایش قابل توجهی در فشار خون ایجاد نمی کنند. یک دلیل عمده پزشکی برای نگرفتن هورمون درمانی، سابقه پزشکی شخصی سرطان پستان یا سرطان رحم است. زنان مبتلا به خونریزی غیر طبیعی واژینال، باید یک ارزیابی قبل از شروع هورمون درمانی برای نداشتن سرطان رحم و همچنین ماموگرافی روتین و امتحانات پستان برای اطمینان از عدم حضور سرطان پستان انجام دهند.
