کیست تخمدان کیسه ای پر از مایع می باشد که در داخل یا روی تخمدان ایجاد می شود. احتمال بروز کیست تخمدان در همه سنین وجود دارد. برخی خانم های مبتلا به کیست تخمدان علائمی مانند درد یا احساس فشار در لگن دارند، در حالیکه برخی دیگر از افراد مبتلا علائم بالینی نشان نمی دهند. اختلال در پریودها معمولا ارتباطی با کیست تخمدان ندارد.
نیاز به جراحی کیست تخمدان در اغلب موارد وجود ندارد. ابتلا به این مشکل افراد را مستعد ابتلا به سرطان نخواهد کرد. اندازه کیست تخمدان از کمتر از 1 سانتی متر تا بیش از 10 سانتی متر متغیر می باشد. همانطور که عنوان گردید کیست می تواند علائم بالینی به دنبال داشته و یا علائمی نداشته باشد. احساس درد یا فشار در بخش تحتانی شکم در طرفی که کیست واقع شده از علائم کیست تخمدان می باشد. درد کیست تخمدان می تواند بسیار تیز و پایدار باشد. همچنین ممکن است درد از بین رفته و دوباره عود کند. در صورت بروز پارگی کیست تخمدان فرد درد شدید و ناگهانی را تجربه خواهد کرد. پیچ خوردگی کیست تخمدان سبب ایجاد احساس درد، تهوع و استفراغ می گردد. علائمی مانند پریودهای غیر نرمال یا خونریزی واژینال ارتباطی یا کیست تخمدان ندارد. در ادامه به تشخیص و درمان کیست تخمدان می پردازیم.
تشخیص کیست تخمدان
تشخیص کیست تخمدان عمدتا با استفاده از معاینه لگن انجام می شود. معمولا برای تایید تشخیص کیست تخمدان نیاز به سونوگرافی لگن نیز وجود دارد. سی تی اسکن یا ام آر آی از تکنیک های دیگری می باشد که در برخی موارد برای تشخیص کیست تخمدان به کار می رود. این تست های تصویربرداری عمدتا حاوی اطلاعاتی در مورد اندازه کیست تخمدان، موقعیت و سایر مشخصات مهم می باشد.
تشخیص کیست تخمدان با آزمایش خون گزینه دیگری است. انجام آزمایش خون به تعیین ماهیت کیست کمک می کند:
- تست بارداری: تست بارداری با استفاده از خون یا ادرار اغلب در خانم های مبتلا به کیست انجام می شود که در دوران قبل از یائسگی قرار دارند. احتمال بروز کیست تخمدان در بارداری وجود دارد.
- Ca125: این ترکیب پروتئینی است که با استفاده از آزمایش خون اندازه گیری می شود. اندازه گیری این پروتئین در برخی موارد می تواند در تشخیص کیست تخمدان موثر باشد. اما سرطان تخمدان با اندازه گیری این پروتئین به قطعیت تشخیص داده نمی شود. ممکن است خانم های مبتلا به سرطان تخمدان مقدارCa125 نرمالی داشته باشند. در 80 درصد از موارد ابتلا به سرطان تخمدان پیشرفته شاهد افزایش مقدار Ca125 هستیم. علاوه بر کیست تخمدان و سرطان تخمدان در برخی شرایط دیگر نیز ممکن است مقدار این پروتئین افزایش بیابد. از جمله این موارد می توان به آندومتریوز، فیبروم، عفونت های لگنی، نارسایی قلبی و بیماری های کلیوی و کبدی اشاره کرد. در نتیجه اندازه گیری مقدار این پروتئین در هر موردی توصیه نمی شود. در انجام این آزمایش خون به موارد زیر توجه می شود:
- اندازه گیری Ca125 در خانم هایی توصیه می گردد که در دوران بعد از یائسگی قرار دارند و به یک کیست تخمدانی مبتلا هستند.
- اندازه گیری Ca125 در خانم هایی توصیه می شود که در دوران قبل از یائسگی قرار دارند و اندازه کیست تخمدان در آن ها بزرگ می باشد و علاوه بر این ممکن است موارد مشکوکی مبنی بر سرطان تخمدان در سونوگرافی آن ها مشاهده شده باشد.
- اندازه گیری Ca125 در خانم هایی که در دوران قبل از یائسگی قرار دارند و اندازه کیست تخمدان در آن ها کوچک است و موارد مشکوکی مبنی بر سرطان تخمدان در آن ها مشاهده نگردیده، توصیه نمی شود.
- انجام سایر آزمایش خون
درمان کیست تخمدان: جراحی کیست تخمدان
بسته به نتایج حاصل از تصویر برداری، سن بیمار، علائم و نتایج حاصل از آزمایش خون تصمیماتی مبنی بر درمان کیست تخمدان اتخاذ خواهد شد. باید توجه داشت همیشه نیازی به درمان کیست تخمدان نخواهیم داشت. در خانم هایی که در دوران قبل از یائسگی قرار دارند کیست تخمدان در طول یک تا دو ماه به طور خود به خود درمان می گردد. در خانم هایی که در دوران بعد از یائسگی قرار دارند احتمالا نیاز به درمان کیست تخمدان وجود دارد. اگر اندازه کیست تخمدان بزرگ باشد و درد در اثر آن ایجاد گردد ممکن است به جراحی کیست تخمدان و یا برداشتن کل تخمدان نیاز داشته باشیم.
در مورد خانم هایی که در دوران قبل از یائسگی قرار دارند معمولا به منظور درمان کیست تخمدان تنها کافی است علائمی مانند درد و فشار لگن را مورد مانیتور قرار دهیم و در بازه های مشخص سونوگرافی لگن را تکرار کنیم. اگر اندازه کیست تخمدان بزرگ نشد و یا اگر در طول زمان علائم برطرف گردید نیازی به درمان کیست تخمدان از طریق جراحی وجود ندارد. در مورد برخی خانم ها که در دوران قبل از یائسگی قرار دارند معمولا استفاده از قرص های ضد بارداری توصیه می شود تا از تشکیل کیست های تخمدانی جدید اجتناب شود.
اگر اندازه کیست تخمدان در طول زمان کاهش یافت و یا تغییری نکرد در آن صورت سونوگرافی در بازه های منظم تکرار می شود تا از عدم رشد کیست اجتناب شود. اگر کیست از بین رود نیازی به پیگیری های تشخیصی بیشتر وجود ندارد.
در مورد خانم هایی که در دوران بعد از یائسگی قرار دارند تصمیم گیری برای انتظار کشیدن به منظور رفع کیست بستگی به نتایج تست سونوگرافی و آزمایش CA 125 دارد. اگر کیست تخمدان علائمی از سرطانی بودن را نشان ندهد در آن صورت آزمایش CA 125 و سونوگرافی هر 3 تا 6 ماه در طول سال تکرار می شود تا از رفع کیست اطمینان حاصل شود. اما ممکن است کیست تخمدان در خانم هایی که در دوران بعد از یائسگی قرار دارند با انتظار برطرف نشود. اگر مقدار CA 125 افزایش یابد و یا کیست تخمدان رشد کند و یا ظاهر آن دچار تغییراتی گردد ممکن است جراحی کیست تخمدان توصیه شود.
در موارد زیر انجام جراحی کیست تخمدان توصیه می شود:
- کیست تخمدان منجر به بروز درد و فشار گردد و یا کیست پاره شده و یا دچار پیچ خوردگی شود.
- بر اساس یافته های حاصل از سونوگرافی مشخص شود کیست در نتیجه آندومتریوز ایجاد شده است.
- اندازه کیست بیش از 5 تا 10 سانتی متر باشد. (به خاطر داشته باشید اندازه کیست تخمدان احتمال سرطانی بودن آن را مشخص نمی کند)
- اگر احتمالاتی مبنی بر سرطانی بودن کیست وجود داشته باشد و پس از چند سونوگرافی متعدد کیست برطرف نشده باشد. (البته در این موارد لزوما نیازی به جراحی کیست تخمدان وجود ندارد)
جراحی کیست تخمدان در بیمارستان و یا مراکز جراحی انجام می شود. تصمیم گیری در مورد برداشتن کیست یا خود تخمدان بستگی به فاکتورهای متعددی از جمله سن بیمار دارد، برای مثال:
- اگر احتمالاتی مبنی بر سرطانی بودن کیست وجود داشته باشد باید کل تخمدان برداشته شود زیرا در غیر این صورت احتمال انتشار سرطان وجود دارد. داشتن یک تخمدان سبب بروز یائسگی و ناباروری نخواهد شد.
- اگر کیست سرطانی نباشد و امکان برداشت آن از طریق برش کوچکی وجود داشته باشد در آن صورت به شیوه لاپاراسکوپیک درمان کیست تخمدان انجام می شود و در این صورت شما پس از انجام جراحی می توانید به خانه بازگردید.
- اگر کیست بزرگ باشد یا احتمالاتی مبنی بر سرطانی بودن آن وجود داشته باشد ممکن است نیاز به انجام جراحی باز به منظور درمان کیست تخمدان وجود داشته باشد. در این جراحی ممکن است کل تخمدان و بافت های اطراف آن برداشته شود. پس از چنین جراحی شما باید حداقل یک تا دو شب در بیمارستان بمانید.
