رژیم غذایی بدون گلوتن برنامه غذایی است که پروتئین گلوتن از آن حذف شده است. گلوتن در غلات مانند گندم، چاودار، جو و دانه ای که از پیوند گندم و چاودار به دست آمده به نام تریتیکاله، یافت می شود. رژیم غذایی بدون گلوتن برای کنترل نشانه ها و علائم بیماری سلیاک و سایر شرایط ناشی از مصرف گلوتن ضروری است. برنامه غذایی بدون گلوتن در میان افرادی که به بیماری های ناشی از گلوتن مبتلا نیستند نیز رایج است. فواید رژیم غذایی بدون گلوتن بهبود وضعیت سلامتی، کاهش وزن و افزایش میزان انرژی است.
بیشتر مطالعات بالینی انجام شده در مورد اثرات رژیم غذایی بدون گلوتن بر روی بیماران مبتلا به بیماری سلیاک انجام شده اند. بنابراین شواهد بالینی محدودی در مورد فواید رژیم غذایی بدون گلوتن برای عموم مردم وجود دارد.
حذف گلوتن از رژیم غذایی جذب فیبر، ویتامین ها و مواد مغذی را به طور کلی در شما تغییر می دهد. بنابراین صرف نظر از دلیل استفاده از رژیم غذایی بدون گلوتن، آگاهی از این که این رژیم چگونه نیازهای تغذیه ای شما را تحت تاثیر قرار می دهد بسیار اهمیت دارد. پزشک متخصص گوارش شما را در انتخاب رژیم غذایی مناسب به منظور حفظ تعادل تغذیه ای یاری می کند.
هدف رژیم غذایی بدون گلوتن
رژیم غذایی بدون گلوتن برای کنترل نشانه ها و علائم برخی از بیماری ها ضروری است. از جمله این بیماری ها که به برنامه غذایی بدون گلوتن نیاز دارند عبارتند از:
- بیماری سلیاک بیماری است که در آن گلوتن موجب فعال شدن سیستم ایمنی شده و به پوشش روده کوچک آسیب می رساند. در طول زمان این آسیب از جذب مواد مغذی خوراکی جلوگیری می کند. بیماری سلیاک یک اختلال خودایمنی است.
- حساسیت به گلوتن غیر سلیاکی موجب بروز نشانه ها و علائم مرتبط به بیماری سلیاک شامل درد شکمی، باد کردن شکم، اسهال، یبوست، راش و سردرد، می شود در حالی که هیچ گونه آسیبی به بافت روده کوچک وارد نمی شود. مطالعات نشان می دهند که سیستم ایمنی نقش مهمی در حساسیت به گلوتن غیر سلیاکی ایفا می کند اما مکانیسم آن به طور دقیق مشخص نیست.
- آتاکسی گلوتن یک اختلال خودایمنی است که برخی از بافت های عصبی را تحت تاثیر قرار داده و موجب مشکلاتی در کنترل ماهیچه ای و حرکت ارادی ماهیچه می شود.
- آلرژی گندم مانند سایر آلرژی های غذایی، در نتیجه اشتباه گرفته شدن گلوتن یا سایر پروتئین های موجود در گندم به عنوان یک عامل بیماری زا مانند ویروس یا باکتری توسط سیستم ایمنی ایجاد می شود. سیستم ایمنی آنتی بادی هایی را علیه این پروتئین تولید می کند و پاسخ ایمنی را به راه می اندازد که ممکن است موجب احتقان، مشکلات تنفسی و سایر علائم گردد.
ادعاهایی در مورد فواید رژیم غذایی بدون گلوتن، افراد دیگر را نیز به داشتن رژیم غذایی بدون گلوتن جذب کرده است. با این حال تحقیقات بالینی محدودی در مورد فواید رژیم غذایی بدون گلوتن برای افرادی که به بیماری های ناشی از گلوتن دچار نیستند، انجام شده است.
جزئیات رژیم غذایی بدون گلوتن
داشتن برنامه غذایی بدون گلوتن به توجه ویژه ای بر مواد موجود در غذاها و ارزش غذایی آن ها نیاز دارد.
غذاهای مجاز
بسیاری از خوراکی ها که به طور طبیعی بدون گلوتن هستند در رژیم غذایی بدون گلوتن جای می گیرند:
- میوه ها و سبزیجات
- حبوبات، دانه ها و مغزیجات در فرم طبیعی و فرآوری نشده خود
- تخم مرغ
- گوشت کم چربی و فرآوری نشده، ماهی و مرغ
- بیشتر فرآورده های لبنی کم چرب
غلاتی که شما می توانید در رژیم غذایی بدون گلوتن مصرف کنید شامل موارد زیر هستند:
- ذرت و آرد ذرت
- بذر کتان
- آردهای بدون گلوتن (برنج، سویا، ذرت، سیب زمینی، لوبیا)
- ارزن
- کوینو
- برنج
- سویا
- تاپیوکا
- تیف
- سورگوم
غلات غیر مجاز در رژیم غذایی بدون گلوتن
از خوردن و نوشیدن خوراکی های حاوی غلات زیر بپرهیزید:
- گندم
- جو
- چاودار
- تریتیکاله
- جو دو سر (در برخی موارد)
در حالی که جو دو سر به طور طبیعی گلوتن ندارد، ممکن است در طول تولید با گندم، چاودار و جو مخلوط گردد و جو دو سر محصولات حاوی آن که برچسب بدون گلوتن دارند با غلات ذکر شده مخلوط نشده اند. با این حال برخی از افراد مبتلا به بیماری سلیاک توانایی تحمل فرآورده های جو دو سر بدون گلوتن را نیز ندارند.
داروها و مکمل ها
در برخی از داروهای نسخه ای و غیر نسخه ای، گلوتن گندم ممکن است به عنوان عامل اتصال دهنده مورد استفاده قرار گیرد. در مورد داروهای مصرفی خود با پزشک متخصص گوارش مشورت کنید. مکمل های غذایی که حاوی گلوتن گندم هستند باید واژه گندم را در برچسب خود داشته باشند.
نتایج رژیم غذایی بدون گلوتن
پیگیری رژیم غذایی بدون گلوتن یک امر ضروری در سراسر زندگی افراد مبتلا به بیماری سلیاک است. پیگیری برنامه غذایی بدون گلوتن عوارض و علائم بیماری سلیاک را کاهش می دهد. برای افرادی که به حساسیت به گلوتن غیر سلیاکی مبتلا هستند، رعایت رژیم غذایی بدون گلوتن در تمام طول زندگی ضروری نیست. برخی تحقیقات نشان می دهند شما می توانید برنامه غذایی بدون گلوتن را برای یک دوره خاص برای مثال یکی یا دو سال رعایت کنید و مجددا حساسیت به گلوتن را بررسی نمایید. برخی از افراد مبتلا به حساسیت به گلوتن غیر سلیاکی ممکن است به رژیم غذایی بدون گلوتن به عنوان یک درمان مادام العمر نیاز داشته باشند.
شواهد بالینی کافی مبنی بر فواید زیر در مورد رژیم غذایی بدون گلوتن برای افرادی که بیمار نیستند وجود ندارد. از جمله این فواید شامل:
- کاهش وزن
- بهبود کلی وضعیت سلامت
- بهبود سلامت گوارش
- بهبود عملکرد ورزشی
خطرات رژیم غذایی بدون گلوتن
غذاهایی که در برنامه غذایی بدون گلوتن مورد استفاده قرار نمی گیرند غنی از ویتامین ها و مواد مغذی هستند. برای مثال دانه های کامل غلات و سایر محصولات غنی از موارد زیر هستند:
- آهن
- کلسیم
- فیبر
- تیامین
- ریبوفلاوین
- نیاسین
- فولات
بنابراین داشتن یک رژیم غذایی بدون گلوتن دریافت برخی وارد مغذی را تغییر می دهد. سطح مواد مغذی در برخی از نان های بدون گلوتن بسیار متفاوت از محصولاتی است که جایگزین آن ها شده اند. برخی از غذاهای بدون گلوتن نیز مقدار چربی و قند بالاتری در مقایسه با غذاهای حاوی گلوتن دارند. بنابراین علاوه بر بررسی برچسب ماده غذایی برای وجود گلوتن، بهتر است سطح سایر مواد مغذی، نمک، کالری قند و چربی را نیز بررسی کنید. در مورد مصرف غذاهای جایگزین سالم و مغذی با پزشک مشورت کنید.
