یبوست علائم، علل، تشخیص و درمان
یبوست چیست و راه درمان آن
یبوست چیست؟ یبوست طولانی به دشواری در دفع مدفوع یا کاهش حرکات روده اشاره دارد. این شرایط بیش از چند هفته ممکن است ادامه داشته باشد. یبوست یعنی فرد کمتر از سه بار در هفته مدفوع کند. اگر چه احتمال بروز یبوست غیر مزمن نیز بسیار شایع است اما یبوست طولانی در زندگی روزمره افراد دشواری هایی را ایجاد می کند. یبوست طولانی سبب می شود فرد برای دفع مدفوع تقلا کند. درمان یبوست طولانی وابسته به علت زمینه ای آن می باشد. در برخی موارد نیز علل یبوست مشخص نمی شود.
پیش آگهی یبوست به طور کلی خوب است. بیشتر بیمارانی که دچار یبوست هستند با برخی اقدامات اولیه به خوبی درمان می شوند. اگر یبوست به دلیل سرطان کولون ایجاد شود در آن صورت پیش آگهی نامناسبی به همراه خواهد داشت.
علایم یبوست
علایم یبوست طولانی عبارت است از:
- دفع مدفوع کمتر از سه بار در هفته
- مدفوع سخت و توده ای
- تقلا برای حرکات روده
- احساس انسداد در رکتوم که مانع از حرکات روده می شود
- احساس عدم تخلیه کامل مدفوع از رکتوم
- نیاز به تخلیه رکتوم با استفاده از دست ها به منظور اعمال فشار بر شکم یا استفاده از انگشتان برای بیرون کشیدن مدفوع از رکتوم
- اگر دو یا بیش از دو مورد از علایم یبوست حداقل به مدت سه ماه تجربه شود در آن صورت فرد به یبوست طولانی مبتلا خواهد بود.
تظاهرات بیمار مبتلا به یبوست عبارت است از:
- بیماران ممکن است از دفع نا منظم، زور زدن، تخلیه ناکامل یا بسته شدن مقعد، مدفوع کم یا سفت شکایت داشته باشند.
- بیماران ممکن است از درد شکم، نفخ و تهوع شکایت داشته باشند.
- معاینه بالینی ممکن است نشان دهنده پرولپس رکتوم، فیشر مقعد، تنگی مقعد، افزایش تون دریچه مقعدی، سفت شدن و تجمع مدفوع همچنین رکتوسل باشد.
چه زمان باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر تغییرات غیر قابل توضیح و پایداری را در حرکات روده تجربه می کنید فورا با پزشک تماس حاصل کنید.
علت یبوست
یبوست اغلب در شرایطی روی می دهد که ضایعات و مدفوع به آهستگی در مسیر گوارشی حرکت می کنند یا اینکه به طور موثری قادر به خروج از رکتوم نیستند، در نتیجه مدفوع بسیار خشک و سخت خواهد شد. در تعریف علل یبوست عوامل مختلفی وجود دارد:
- انسداد در کولون یا رکتوم:
انسداد در کولون یا رکتوم سبب کاهش حرکت مدفوع می شود. علل انسداد در کولون یا رکتوم عبارت است از:
- فیشر ناحیه آنال (مقعد)
- انسداد روده
- سرطان کولون
- باریک شدن کولون
- سایر سرطان های ناحیه شکم که بر کولون فشار وارد می کند
- سرطان رکتال
- رکتوسل
- مشکلات مربوط به اعصاب اطراف کولون و رکتوم
مشکلات نورولوژیک که بر اعصاب کنترل کننده ماهیچه کولون و رکتوم تاثیر می گذارد در یبوست نقش دارند. عوامل زیر در ایجاد چنین مشکلاتی دخالت دارند:
- نفروپاتی اوتونومیک
- مالتیپل اسکلروزیس
- بیماری پارکینسون
- آسیب به نخاع
- سکته مغزی
- دشواری در ماهیچه های که در مدفوع کردن دخالت دارند
مشکلات مربوط به ماهیچه های لگنی که در حرکات روده دخالت دارند نیز از علل یبوست طولانی محسوب می شوند:
- ناتوانی در ریلکس کردن ماهیچه های لگنی که امکان حرکات روده را فراهم می کنند
- عدم انقباض هماهنگ ماهیچه های لگنی
- ضعیف شدن ماهیچه های لگنی
- شرایط هورمونی در بدن
هورمون ها به تعادل مایعات در بدن کمک می کنند. بیماری ها و برخی شرایط سبب بر هم خوردن تعادل هورمونی می شوند که در برخی موارد منجر به بروز یبوست می گردد. از جمله این عوامل می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- دیابت
- فعالیت بیش از حد غده پاراتیروئید
- بارداری
- کم کاری تیروئید
فاکتورهای خطر یبوست
فاکتورهایی که احتمال ایجاد یبوست را در افراد افزایش می دهند عبارتند از:
- افزایش سن و سالمندی
- خانم ها بیش از مردان به یبوست دچار می شوند
- دهیدراته شدن بدن
- مصرف رژیم غذایی حاوی فیبر اندک
- عدم فعالیت فیزیکی
- مصرف برخی داروها مانند خواب آورها، نارکوتیک ها، برخی آنتی دپرشنت ها یا داروهای کاهنده فشار خون
- داشتن مشکلات روانی مانند افسردگی یا اختلالات خوردن
عوارض یبوست
اثرات یبوست بر بدن عبارت است از:
- تورم وریدی در مقعد یا هموروئید: تقلا برای تقویت حرکات روده سبب تورم عروق وریدی اطراف کانال مقعد می شود.
- پارگی پوست اطراف مقعد یا آنال فیشر: مدفوع سخت و بزرگ سبب ایجاد پارگی های نازکی در اطراف مقعد می شود.
- عدم تخلیه کامل مدفوع: یبوست طولانی سبب تجمع مدفوع خشک شده می شود که به روده ها می چسبد.
- پرولپس رکتوم: تقلا برای تقویت حرکات روده سبب می شود بخشی از رکتوم کشیده شده و از ناحیه آنوس بیرون بزند.
تشخیص یبوست
علاوه بر معاینه فیزیکی و معاینه دیجیتالی رکتوم در برخی موارد به منظور تشخیص یبوست پزشک انجام آزمایشات زیر را توصیه خواهد کرد:
- آزمایش خون: پزشک برای بررسی وضعیت سیستمیک بدن مانند بررسی کم کاری تیروئید انجام آزمایش خون را در نظر خواهد گرفت.
- بررسی و معاینه رکتوم و بخش های پایینی کولون (سیگموئیدوسکوپی): در این روش پزشک با استفاده از لوله ای منعطف و مجهز به نور رکتوم و بخش پایینی کولون را مورد معاینه قرار خواهد داد.
- بررسی رکتوم و کل ناحیه کولون با استفاده از کولونسکوپی: با استفاده از کولونسکوپی پزشک می تواند کل ساختار کولون را با استفاده از لوله ای نازک و مجهز به دوربین مورد معاینه قرار دهد.
- ارزیابی عملکرد ماهیچه های اسفنکتر آنال یا مانومتری آنورکتال: در این روش پزشک ابتدا لوله ای باریک و منعطف را وارد آنال و رکتوم می سازد. سپس بالونی کوچک که در راس لوله قرار دارد باد می شود. این دستگاه سپس توسط ماهیچه های اسفنکتر به عقب رانده می شود. این روش به متخصص امکان می دهد تا میزان انقباض ماهیچه های اسفنکتر را اندازه گیری کند.
- ارزیابی سرعت ماهیچه های اسفنکتر آنال (تست خروج بالون): این روش اغلب همراه با مانومتری آنوررکتال انجام می شود و هدف آن اندازه گیری مدت زمانی است که بالون پر شده با آب که در رکتوم قرار داده شده از آن خارج شود.
- ارزیابی اینکه حرکت غذا در کولون تا چه حد مناسب است: در این بررسی بیمار کپسول حاوی نشانگر رادیویی را می بلعد. پیشرفت کپسول در کولون به مدت چند روز توسط دستگاهی ضبط می شود و در نهایت با استفاده از اشعه ایکس نتایج رویت می شود. در برخی موارد ممکن است غذای حاوی رادیوکربن فعال به بیمار داده شود. سپس با استفاده از دوربین پیشرفت غذا مانیتور می گردد. در این شرایط متخصص ارزیابی خواهد کرد غذا تا چه حد به طور مناسبی در کولون حرکت می کند.
- تصویر برداری با استفاده از اشعه ایکس در طول دفع مدفوع: در این روش پزشک متخصص خمیری از باریم را وارد رکتوم می سازد. بیمار خمیر باریم را همانند زمانی که مدفوع خارج می شود، دفع خواهد کرد. باریم می تواند احتمال وجود پرولپس یا مشکلاتی در عملکرد ماهیچه ها را نشان دهد.
- ام آر آی: در این روش پزشک متخصص ژل کنتراست را وارد رکتوم می سازد. بیمار در ادامه ژل را دفع خواهد کرد. اسکنرهای ام آر آی در این حالت احتمال نقص در عملکرد ماهیچه ای را نشان خواهند داد. با استفاده از این تست مشکلات دخیل در علل یبوست مانند رکتوسل یا پرولپس رکتوم نیز نشان داده می شود.
تشخیص افتراقی یبوست عبارت است از:
- اختلالات دفعی مانند عدم هماهنگی عضلات کف لگن
- ناشی از داروها
- سندرم روده تحریک پذیر
- حاملگی
- انسداد روده
- علل متابولیک/غددی
- میوپاتیک (مثل اسکلرودرما)
- نوروژنیک
آمادگی برای ملاقات با پزشک
شما برای درمان یبوست احتمالا به پزشک خانواده مراجعه خواهید کرد. در برخی موارد ممکن است به متخصص بیماری های گوارشی ارجاع داده شوید. از آنجاییکه زمان ملاقات با پزشک مختصر می باشد بهتر است با توجه به نکات زیر آمادگی برای ملاقات با پزشک داشته باشید:
- علائمی که تجربه می کنید را یادداشت کنید.
- تغییرات اخیر در زندگی مانند استرس ها، مسافرت و شرایطی مانند باردار شدن را در نظر داشته باشید.
- لیستی از داروها، ویتامین ها و مکمل های مصرفی خود، دفعات مصرف و دوز آن ها آماده کنید.
- سوالاتی که در ذهن دارید را لیست نمایید. در مورد یبوست برخی سوالات پایه ای که می توانید از پزشک خود بپرسید عبارت است از:
- علت احتمالی علائم من چیست؟
- چه آزمایشات تشخیصی را باید انجام دهم؟ آیا انجام این آزمایشات به آمادگی خاصی نیاز دارد؟
- اثرات یبوست بر بدن چیست؟
- چه درمان هایی را توصیه می کنید؟
- برای درمان خانگی یبوست باید به چه مواردی توجه کنم؟
- اگر درمان های اولیه یبوست اثری نداشت چه گزینه های دیگری پیش رو دارم؟
- من به بیماری دیگری نیز دچار هستم، چطور می توانم این شرایط را با هم کنترل کنم؟
به خاطر داشته باشید پزشک نیز سوالاتی از شما خواهد پرسید. برخی سوالات احتمالی پزشک در مورد یبوست عبارت است از:
- علایم یبوست از چه زمانی آغاز شده است؟
- آیا علایم یبوست در شما موقتی است یا به طور مزمن ادامه داشته است؟
- شدت علایم یبوست در شما چقدر است؟
- آیا عاملی وجود دارد که سبب تشدید علایم یبوست شود؟
- آیا عاملی وجود دارد که سبب بهبود علایم یبوست شود؟
- آیا دچار شکم درد هستید؟
- آیا دچار استفراغ می شوید؟
- آیا اخیرا کاهش وزن بدون دلیلی داشته اید؟
- چند بار در روز غذا می خورید؟
- چه مقدار مایعات به طور روزانه استفاده می کنید؟
- آیا در مدفوع شما خون وجود دارد؟
- آیا برای دفع مدفوع باید به خودتان فشار وارد کنید؟
- آیا سابقه خانوادگی در ابتلا به بیماری های گوارشی دارید؟
- آیا به بیماری دیگری مبتلا هستید؟
- آیا اخیرا مصرف داروی جدیدی را آغاز کرده اید، یا دوز مصرفی داروهای قبلی شما تغییری کرده است؟
درمان یبوست
چگونه یبوست را درمان کنیم؟ درمان اولیه یبوست طولانی با استفاده از رژیم غذایی و ایجاد تغییراتی در شیوه زندگی آغاز خواهد شد. اگر چنین تغییراتی به درمان یبوست کمک نکند در آن صورت پزشک دارو درمانی یا جراحی را پیشنهاد خواهد کرد. درمان قطعی یبوست وابسته به تشخیص علل یبوست می باشد.
چندین مورد لاگزتیو وجود دارد که در درمان یبوست نقش دارند. برخی از لاگزتیوهای غیر نسخه ای عبارت است از:
- مکمل های فیبر: مکمل های فیبر حجم مدفوع را افزایش می دهد. از جمله این مکمل ها می توان به پسلیوم و متیل سلولز اشاره کرد.
- محرک ها: محرک هایی مانند بیزاکودیل و سنا می توانند به انقباضات روده کمک موثری کنند.
- اسموتیک ها: لاگزتیوهای اسموتیک به حرکت مایعات در کولون کمک می کنند. از جمله لاگزتیوها می توان به منیزیم هیدروکسید خوراکی و منیزیم سیترات اشاره کرد.
- لوبریکانت ها: لوبریکانت هایی مانند روغن های مینرال می توانند حرکت ضایعات در کولون را تقویت کنند و به این ترتیب روند درمان یبوست را تقویت می کنند.
- نرم کننده های مدفوع: چنین ترکیباتی مانند docusate sodium با کشیدن آب از روده ها به مرطوب کردن مدفوع و درمان یبوست کمک می کنند.
- انما و شیاف: ترکیباتی مانند سدیم فسفات می توانند به عنوان نرم کننده مدفوع و تقویت کننده حرکات روده استفاده شود. شیاف گلیسرین و بیزاکودیل نیز به عنوان نرم کننده در درمان یبوست مورد کاربرد قرار دارد.
اگر داروهای مذکور در درمان یبوست موثر واقع نشوند سایر گزینه ها عبارت است از:
- داروهایی که سبب کشیدن آب به روده می شوند: برخی از داروهای نسخه ای که در درمان یبوست طولانی نسخه می شوند عبارتند از Lubiprostone و linaclotide. این داروها با کشیدن آب به روده ها سبب تسریع حرکت روده می شوند.
- سایر انواع داروها: Misoprostol و توکسین بوتولیوم نوع A و یا کلشی سین-پروبنسید به طرق متفاوتی می توانند در درمان یبوست طولانی نقش داشته باشند.
- استفاده از فراورده های پروبیوتیک مانند بیفیدوباکتریوم یا لاکتوباسیلوس می تواند در برخی موارد برای درمان یبوست موثر باشد، اما اثربخشی استفاده از این ترکیبات در درمان یبوست باید مورد مطالعه بیشتری قرار گیرد.
تقویت ماهیچه های لگن نیز از جمله گزینه های درمان یبوست می باشد. بیوفیدبک یکی از گزینه های موثر می باشد. در بیوفیدبک درمانگر با استفاده از دستگاهی به بیمار کمک خواهد کرد تا روش ریلکس کردن و سفت کردن ماهیچه های لگنی را بیاموزد. ریلکس کردن ماهیچه های لگنی در زمان مناسب حین مدفوع کردن می تواند این فرایند را تسهل کند. در جلسات بیوفیدبک با استفاده از لوله ای مخصوص به نام کاتتر که وارد رکتوم می شود تانسیون ماهیچه ها اندازه گیری می شود. درمانگر ورزش هایی را به بیمار خواهد آموخت که هدف آن تقویت انقباض ماهیچه های لگنی باشد.
اگر سایر گزینه های درمانی در درمان یبوست طولانی موثر واقع نشود و یا در شرایطی مانند انسداد، رکتوسل و یا فیشر انجام جراحی ضروری خواهد بود. در برخی افراد برداشت بخش های آسیب دیده کولون می تواند به عنوان یک گزینه برای درمان یبوست در نظر گرفته شود. جراحی به منظور برداشت کل کولون به ندرت ضروری می باشد.
درمان خانگی یبوست
در درمان خانگی یبوست توجه به نکات زیر بسیار مفید خواهد بود:
- افزایش مصرف فیبر: افزودن فیبر به رژیم غذایی سبب افزایش حجم مدفوع و سرعت عبور آن از روده می شود. مصرف میوه ها و سبزیجات تازه را تدریجا و به طور روزانه آغاز کنید. پزشک نیز ممکن است مصرف مقداری مشخصی از فیبر را در رژیم روزانه به شما توصیه کند. به طور کلی مناسب است 14 گرم فیبر به ازای هر 1000 کالری در رژیم غذایی گنجانده شود. افزایش ناگهانی مقدار فیبر سبب ایجاد گاز و نفخ می شود. بنابراین مقدار فیبر مصرفی را باید تدریجا افزایش داد.
- ورزش روزانه: داشتن فعالیت فیزیکی سبب تقویت فعالیت ماهیچه های روده می شود. سعی کنید به طور رزوانه و منظم ورزش کنید.
- تمایل به مدفوع کردن را نادیده نگیرید: زمانی را در حمام به خود فرصت دهید تا بدون عجله بتوانید مدفوع کنید.
پیشگیری از یبوست
برای پیشگیری از یبوست توجه به موارد زیر بسیار سودمند می باشد:
- مصرف کافی غذاهای حاوی فیبر بالا مانند سبزیجات، میوه ها، غلات و سبوس گندم
- کاهش مصرف غذاهایی که فیبر اندکی دارد مانند غذاهای فراوری شده و ترکیبات گوشتی
- مصرف مقدار مناسبی از مایعات
- داشتن فعالیت فیزیکی منظم
- تلاش برای کنترل استرس
- تلاش برای ایجاد برنامه ای منظم در حرکات روده مخصوصا بعد از هر وعده غذایی
در مورد کودکانی که استفاده از غذاهای مایع را به تازگی آغاز کرده اند فیبر کافی را در رژیم غذایی آن ها رعایت کنید.
منبع: وبسایت http://www.mayoclinic.org