اسهال علائم، علل، تشخیص و درمان
اغلب افراد در طول زندگی خود اسهال را تجربه کرده اند. اسهال به حرکت مکرر روده ها همراه با دفع آبکی اشاره دارد. در اغلب موارد اسهال تا نصف روز به طول میانجامد. اما اسهال مکرر که هفته ها به طول انجامد نشان دهنده وجود مشکلی در بدن می باشد. از جمله علت اسهال طولانی مدت عبارت است از : عفونت مکرر، بیماری التهابی روده یا شرایطی مانند سندرم روده تحریک پذیر.
علائم اسهال
از جمله علائم مرتبط با اسهال عبارت است از:
- مدفوعی آبکی و شل
- دل پیچه (کرامپ های شکمی)
- شکم درد
- تب
- خون در مدفوع
- نفخ
- تهوع
- نیاز فوری به دفع کردن
چه زمان باید به پزشک مراجعه کرد؟
در مورد اسهال بزرگسالان موارد زیر از اهمیت برخوردار می باشد:
- اسهال مکرری که بیش از دو روز به طول انجامد
- دهیدراته شدن
- دل پیچه های شکمی شدید یا درد در ناحیه رکتال
- مدفوعی تیره رنگ یا خون در مدفوع
- تب بالای 39 درجه سلسیوس
اسهال کودکان در موارد زیر به توجه پزشکی نیاز دارد:
- دهیدراته شدن
- تب بالای 39 درجه سلسیوس
- مدفوعی تیره رنگ یا خونی
علل اسهال
برخی بیماری ها در علل اسهال و انواع اسهال دخالت دارد. از جمله بیماری های دخیل در علل اسهال عبارت است از:
- اسهال ویروسی: ویروس هایی که می توانند اسهال را به همراه داشته باشند عبارتند از Norwalk، سیتومگالوویروس و ویروس هپاتیت. روتاویروس ها شایع ترین علت دخیل در اسهال کودکان محسوب می شوند.
- باکتری ها و انگل ها: مصرف غذا یا آب آلوده در انتقال باکتری و انگل به بدن نقش دارد. انگل هایی مانند ژیاردیا می تواند از علل اسهال محسوب شود. از جمله باکتری های شایع که در ایجاد اسهال دخالت دارند می توان به سالمونلا و اشرشیا کلای اشاره کرد.
- داروها: مصرف برخی داروها از جمله آنتی بیوتیک ها می تواند از علل اسهال محسوب شود. آنتی بیوتیک ها باکتری های مفید و مضر را نابود می کند و به این ترتیب تعادل طبیعی باکتری در روده بر هم می ریزد. در 5 تا 25% بیمارانی که آنتی بیوتیک استفاده می کنند اسهال ناشی از آنتی بیوتیک روی می دهد. آنتی بیوتیک هایی که اغلب همراه با عفونت کلستریدیوم دیفیسیل و اسهال هستند عبارتند از: کلیندامایسین، سفالوسپورین ها، آمپی سیلین و آموکسی سیلین. اسهال ناشی از آنتی بیوتیک معمولا با قطع مصرف آنتی بیوتیک بدون هیچ عارضه ای بهبود می یابد. سایر داروها که در علل اسهال دخالت دارند داروهایی هستند که برای درمان سرطان استفاده می شوند. داروهای آنتی اسید حاوی منیزیم نیز در ایجاد اسهال دخالت دارند.
- عدم تحمل لاکتوز: لاکتوز قند موجود در شیر و محصولات لبنی می باشد. افرادی که در هضم لاکتوز با دشواری رو به رو هستند پس از مصرف محصولات لبنی به اسهال دچار می شوند. بنابراین عدم تحمل لاکتوز نیز می تواند از جمله علل اسهال محسوب شود. بدن افراد به طور طبیعی آنزیمی می سازد که در هضم لاکتوز نقش دارد، اما در مورد اغلب افراد میزان این آنزیم بعد از دوران کودکی افت سریعی پیدا می کند. به همین دلیل با افزایش سن احتمال ایجاد عدم تحمل لاکتوز افزایش می یابد.
- فروکتوز: فروکتوز قند موجود در میوه ها و عسل می باشد که ممکن است به عنوان شیرین کننده در برخی نوشیدنی ها استفاده شود. فروکتوز در برخی موارد در افرادی که قادر به هضم فروکتوز نیستند به عنوان علل اسهال دخالت دارد.
- شیرین کننده های مصنوعی: سوربیتول و مانیتول از جمله شیرین کننده های مصنوعی هستند که در آدامس و برخی محصولات فاقد قند یافت می شود. این عوامل می توانند در برخی شرایط به عنوان علل اسهال شناخته می شوند.
- جراحی: برخی افراد پس از انجام جراحی شکمی یا بعد از برداشت کیسه صفرا دچار اسهال می شوند.
- سایر اختلالات موجود در دستگاه گوارشی: علت اسهال طولانی مدت متفاوت می باشد. عواملی مانند بیماری کرون، کولیت اولسراتیو، بیماری سلیاک، کولیت و یا سندرم روده تحریک پذیر از جمله عواملی است که در علت اسهال طولانی مدت نقش دارد.
عوارض اسهال
اسهال سبب دهیدراسیون می شود. دهیدراسیون در صورت عدم درمان عارضه ای مرگ بار می باشد. دهیدراسیون در کودکان، افراد مسن و افرادی که سیسم ایمنی ضعیفی دارند عارضه ای خطرناک محسوب می شود. در صورتی که متوجه علائم دهیدراسیون شدید فورا با پزشک تماس حاصل کنید. علائم و نشانه های دهیدراسیون در افراد بالغ عبارت است از:
- تشنگی بیش از حد
- خشکی پوست و دهان
- عدم ادرار کردن
- ضعف، خستگی، گیجی، احساس سبکی در سر
- خستگی
- ادراری تیره رنگ
نشانه های هیدراسیون در نوزادان و کودکان عبارت است از:
- عدم خیس شدن پوشک در طی سه ساعت یا بیشتر
- خشکی دهان و زبان
- تب بالای 39 درجه سلسیوس
- گریه کردن بدون اشک
- خواب آلودگی، عدم پاسخ دهی یا تحریک پذیری
تشخیص اسهال
با وجود انجام معاینه فیزیکی و بازبینی داروها، در برخی موارد انجام تست های تشخیصی ضروری خواهد بود تا علل اسهال تعیین شود. از جمله آزمایشات به کار رفته در تشخیص علل اسهال می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- آزمایش خون: شمارش تعداد سلول های خونی می تواند در تعیین علل اسهال نقش داشته باشد.
- آزمایش مدفوع: پزشک با انجام آزمایش مدفوع احتمال وجود باکتری یا انگل احتمالی را تعیین خواهد کرد.
- کولونسکوپی یا سیگموئیدوسکوپی: اگر علت اسهال طولانی مدت مشخص نشود در برخی موارد بررسی دیواره کولون و انجام بیوپسی توصیه خواهد شد. در هر دو روش از لوله ای نازک و مجهز به نور برای مشاهده داخل کولون استفاده می شود.
تشخیص های افتراقی اسهال حاد عبارت است از:
- باکتریایی: کامپیلوباکتر، سالمونلا، شیگلا، یرسینیا، ایی کلای
- سم زدایی در روده: ویبریو، ایی کلای، استافیلوکوک، باسیلوس سرئوس
- ویروسی: نوروویروس ها، روتاویروس ها
- تک یاخته ای: ژیاردیا، آنتامبا
- فرصت طلب ها: کریپتوسپورا، سیکلوسپورا، میکروسپورا، ایزوسپورا، مایکوباکتریوم آویوم، سیتومگالوویروس ها
- بیمارستانی عفونی: کلستریدیوم دیفیسیل
- بیمارستانی غیر عفونی: داروها، غذا دادن با لوله
- سموم (مثل فلزات سنگین)
- بیماری التهابی روده
آمادگی برای ملاقات با پزشک
برای درمان اسهال ممکن است ابتدا به پزشک عمومی مراجه کنید. در برخی موارد ممکن است به متخصص بیماری های گوارشی ارجاع داده شوید. در ادامه اطلاعاتی وجود دارد که شما را برای ملاقات با پزشک آماده می سازد:
- علائمی که تجربه می کنید را لیست کنید.
- اطلاعات شخصی مانند تغییرات اخیر در زندگی و استرس هایی که با آن رو به رو بوده اید را لیست کنید
- داروها، ویتامین ها و مکمل هایی که استفاده می کنید به همراه دوز مصرفی آن ها یادداشت کنید. اگر اخیرا از آنتی بیوتیک استفاده کرده اید، نوع آن، دوره مصرف و دوز مصرف را یادداشت کنید.
- سوالاتی که در ذهن دارید را لیست نمایید. برخی سوالات پایه ای عبارت است از:
- علت اسهال و دل پیچه در من چیست؟
- آیا اسهال من ناشی از دارویی است که استفاده می کنم؟
- چه آزمایشاتی را باید انجام دهم؟
- آیا این اسهال مزمن خواهد بود؟
- چه محدودیت هایی را باید رعایت کنم؟
- آیا باید به متخصص مراجعه کنم؟
به خاطر داشته باشید پزشک نیز سوالاتی از شما خواهد پرسید. برخی سوالات احتمالی پزشک در مورد اسهال عبارت است از:
- علائم شما از چه زمانی آغاز شده است؟
- آیا این علائم موقتی بوده یا به طور دائم آن ها را تجربه می کنید؟
- شدت علائمی که تجربه می کنید چقدر است؟
- آیا عاملی در بهبود یا تشدید علائم شما نقش دارد؟
- آیا اسهال سبب می شود شب هنگام از خواب بیدار شوید؟
- آیا در اسهال خود اثری از خون دیده اید؟ آیا مدفوع شما به رنگ تیره است؟
- آیا اخیرا در اطراف شما کسی به اسهال دچار شده است؟
- آیا اخیرا در بیمارستان بوده اید؟
- آیا اخیرا از آنتی بیوتیک استفاده کرده اید؟
درمان اسهال
در اغلب موارد اسهال به طور خود به خود و ظرف چند ساعت بهبود می یابد. اگر درمان های خانگی و تغییراتی در شیوه زندگی برای بهبود موثر واقع نشود در آن صورت برخی داروها توصیه خواهد شد.
- آنتی بیوتیک ها: آنتی بیوتیک ها به درمان اسهال ناشی از ویروس یا انگل کمک می کند.
- جایگزین کردن مایعات از دست رفته: در مواردی که اسهال روی می دهد پزشک به دنبال جایگزین کردن مایعات از دست رفته خواهد بود. در مورد اسهال بزرگسالان نوشیدن مایعات و آبمیوه مناسب خواهد بود. اگر استفاده از مایعات سبب ناراحتی معده شده و یا منجر به اسهال شود می توان تزریق وریدی برای دریافت مایعات را به عنوان یک گزینه مورد توجه قرار داد. استفاده از آب راه خوبی برای جایگزین کردن مایعات از دست رفته است، اما آب حاوی نمک و الکترولیت (ترکیبات مینرال مانند سدیم و پتاسیم) نمی باشد. بدن برای داشتن عملکرد قلبی مناسب به ترکیبات مینرال نیاز دارد. برای حفظ تعادل الکترولیت ها می توان از ترکیبات مایع حاوی سدیم یا پتاسیم استفاده کرد. به خاطر داشته باشید برخی آبمیوه ها مانند سیب در تشدید اسهال نقش دارد. در مورد اسهال کودکان می توانید از محلول های رهیدراسیون خوراکی استفاده کنید.
- تعدیل داروهای مصرفی: اگر پزشک تشخیص دهد که استفاده از آنتی بیوتیک در ایجاد اسهال دخالت داشته است در آن صورت ممکن است دوز مصرفی آن کاهش یافته یا داروی دیگری به جای آن استفاده شود.
- درمان مشکلات زمینه ای: اگر اسهال ناشی از ابتلا به بیماری هایی مانند بیماری التهابی روده باشد در آن صورت راه درمان، کنترل بیماری التهابی روده یا بیماری کرون می باشد. در این مورد متخصص بیماری های گوارشی اقدامات و پیگیری های لازم را انجام خواهد داد.
درمان های خانگی اسهال
در اغلب موارد اسهال بدون نیاز به درمان ظرف چند روز بهبود می یابد. برای کمک به رویارویی با علائم اسهال می توان به نکات زیر توجه داشت:
- نوشیدن آب و مایعات کافی از جمله آب و آبمیوه ها، همچنن اجتناب از مصرف کافئین یا الکل
- افزودن غذاهایی با فیبر اندک در رژیم غذایی برای بهبود حرکات روده
- برای درمان اسهال چه بخوریم؟ در تعیین غذای مناسب برای اسهال بزرگسالان همواره پرهیز از مصرف غذاهای چرب، غذاهایی با فیبر زیاد یا غذاهای حاوی چاشنی زیاد به مدت چند روز را در نظر داشته باشید.
- استفاده از برخی داروها: برخی داروهای ضد اسهال غیر نسخه ای مانند لوپرامید وجود دارند که در برخی موارد به کاهش حرکات روده و کنترل علائم شدید اسهال کمک خواهند کرد. برخی بیماری ها و عفونت ها (مانند عفونت های باکتریایی و یا انگلی) با استفاده از این داروها تشدید می شوند زیرا به این ترتیب بدن نمی تواند از عامل ایجاد اسهال رهایی یابد. همچنین استفاده از این داروها در اسهال کودکان مناسب نیست.
- مصرف برخی ترکیبات پروبیوتیک: این میکروارگانیسم ها تعادل سالمی را در باکتری های مفید دستگاه گوارشی ایجاد می کنند. پروبیوتیک ها به فرم کپسول در دسترس هستند. همچنین در برخی غذاها نیز از فراوردهای پروبیوتیک استفاده شده است. تحقیقات تایید می کند برخی پروبیوتیک ها در درمان اسهال ناشی از آنتی بیوتیک و اسهال های عفونی موثر می باشد. اما برای درک بهتر اینکه چه سویه های باکتریایی مفید تر هستند و به چه دوزی از آن ها نیاز داریم، باید تحقیقات بیشتری انجام شود.
پیشگیری از اسهال
پیشگیری از اسهال ویروسی
برای پیشگیری از اسهال ویروسی دست های خود را شستشو دهید:
- دست های خود را به طور مکرر بشویید. دست های خود را قبل و بعد از آماده کردن غذا بشویید. بعد از تماس با گوشت خام دست های خود را بشویید، بعد از دستشویی رفتن دست های خود را شستشو دهید. به هنگام سرفه، عطسه، تعویض پوشک و تمیز کردن بینی نیز شستن دست ها را فراموش نکنید.
- حداقل به مدت 20 ثانیه دست ها را با کف صابون شستشو دهید. بعد از قرار دادن صابون در دست ها دست های خود را به مدت حداقل 20 ثانیه به هم بمالید.
- وقتی امکان شستن دست ها وجود ندارد از ترکیبات ضد عفونی کننده استفاده کنید. ترکیبات ضد عفونی کننده با پایه الکلی در این شرایط مناسب می باشد. می توانید این ترکیبات را همانند لوسیون به دست های خود بمالید. از محصولاتی با غلظت 60% الکلی استفاده کنید.
- واکسیناسیون: برای پیشگیری از ابتلا به برخی ویروس ها مانند روتاویروسها (شایع ترین عامل اسهال کودکان) می توانید از واکسن استفاده کنید. در این مورد پزشک شما را راهنمایی خواهد کرد.
پیشگیری از اسهال مسافرتی
در برخی موارد افرادی که به برخی کشورها مسافرت می کنند دچار اسهال می گردند. برای کاهش احتمال ابتلا به این بیماری به موارد زیر توجه داشته باشید:
- مراقب مواد خوراکی باشید: از غذاهایی استفاده کنید که به خوبی پخته باشد. از مصرف میوه ها و سبزیجات خام خودداری کنید مگر آنکه خودتان آن ها را پوست بگیرید. از مصرف گوشت خام اجتناب کنید.
- مراقب نوشیدنی ها باشید: از نوشیدنی هایی استفاده کنید که در بسته بندی اصلی توزیع می شوند. از مصرف یخ های باز اجتناب کنید. برای شستن دندان های خود از آب معدنی استفاده کنید. به هنگام دوش گرفتن دهان خود را بسته نگاه دارید. نوشیدنی های داغ مانند قهوه یا چای احتمالا خطری در پی ندارند. به خاطر داشته باشید الکل و قهوه اسهال را تشدید می کنند.
- در مورد مصرف آنتی بیوتیک ها از پزشک خود راهنمایی بخواهید. در برخی موارد می توانید مصرف آنتی بیوتیک ها را قبل از مسافرت آغاز کنید. این نکته مخصوصا در مورد بیمارانی اهمیت دارد که به اختلال در سیستم ایمنی دچارند. در برخی موقعیت ها مصرف آنتی بیوتک ریسک ابتلا به اسهال مسافرتی را کاهش می دهد.
منبع: وبسایت http://www.mayoclinic.org