سندرم روده تحریک پذیر علائم، علل، تشخیص و درمان

روده تحریک پذیر چیست؟ روده تحریک پذیر یا سندرم روده تحریک پذیر (Irritable bowel syndrome) اختلالی است که روده بزرگ را تحت تاثیر قرار می دهد. علائم بیماری سندرم روده تحریک پذیر شامل کرامپ، درد شکمی، نفخ، دفع گاز و اسهال یا یبوست و یا هر دو می باشد. سندرم روده تحریک پذیر به اختصار IBS خوانده می شود. تنها تعداد اندکی از افراد مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر علائم شدیدی را تجربه می کنند. اغلب افراد مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر می توانند با کنترل رژیم غذایی، شیوه زندگی و استرس علائم سندرم روده تحریک پذیر را کنترل کنند. علائم شدید سندرم روده تحریک پذیر با استفاده از برخی داروها و مشاوره قابل درمان می باشد. لازم به ذکر است بیماری سندرم روده تحریک پذیر سبب ایجاد تغییراتی در بافت روده و یا افزایش احتمال ابتلا به سرطان کولورکتال نمی شود.

علائم بیماری سندم روده تحریک پذیر

علائم سندرم روده تحریک پذیر متغیر می باشد اما شایع ترین علائم سندرم روده تحریک پذیر عبارت است از:

دردهای شکمی، کرامپ و نفخ که معمولا با حرکات روده بهبود می یابد
گاز بیش از حد
اسهال یا یبوست
وجود مخاط در مدفوع

چه زمان باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر دچار تغییرات پایداری در عادات روده خود شدید یا علائم سندرم روده تحریک پذیر را تجربه کردید باید به پزشک مراجعه کنید. این علائم در برخی شرایط ممکن است نشان دهنده وجود بیماری خطرناکی مانند سرطان کولون باشد. علائم شدیدی که باید فورا مورد توجه قرار دهید عبارت است از:

کاهش وزن
اسهال شبانه
خونریزی از رکتال
فقر آهن
تهوع بدون دلیل مشخص
دشواری در بلعیدن
تغییرات مکرری که با دفع گاز و یا حرکات روده برطرف نمی شود

علت سندرم روده تحریک پذیر

علت دقیق بیماری سندرم روده تحریک پذیر مشخص نیست. اما برخی عوامل که در ایجاد بیماری سندرم روده تحریک پذیر دخالت دارند عبارت است از:

انقباضات ماهیچه ای در روده: دیواره های روده متشکل از ماهیچه هایی است که با انقباض خود سبب حرکت غذا در مسیر گوارشی می شود. انقباضاتی که قوی تر و یا طولانی تر از حد طبیعی باشد سبب تولید گاز ، نفخ و اسهال می شود. انقباضات ضعیف روده ای نیز عبور غذا از روده را آهسته ساخته و سبب خشک شدن مدفوع می گردد.
سیستم عصبی: ناهنجاری های عصبی موجود در سیستم عصبی سبب می شود به هنگام کشش معمولی ناشی از گاز یا مدفوع، ناراحتی بیشتری احساس کنید. سیگنال ضعیف بین مغز و روده سبب می شود بدن به تغییراتی که به طور نرمال در سیستم گوارشی اتفاق می افتد تغییرات شدیدی نشان دهد و این منجر به درد، اسهال یا یبوست خواهد شد.
التهاب در روده: برخی افراد مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر با افزایش تعداد سلول های سیستم ایمنی در روده های خود مواجه هستند. پاسخ مرتبط به سیستم ایمنی با درد و اسهال همراه خواهد بود.
عفونت شدید: سندرم روده تحریک پذیر می تواند بعد از اسهال شدید ناشی از باکتری یا ویروس ایجاد شود (گاسترواینتریت). سندرم روده تحریک پذیر می تواند با باقی مانده باکتری در روده ها ارتباط داشته باشد (رشد بیش از حد باکتری).
تغییراتی در باکتری های روده (میکروفلور): میکروفلور باکتری خوبی است که در روده رشد کرده و نقش مهمی در سلامت روده ایفا می کند. تحقیقات نشان می دهد میکروفلور در افراد مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر متفاوت از میکروفلور افراد سالم می باشد.

عوامل محرک دخیل در بیماری سندرم روده تحریک پذیر عبارتند از :

غذا: نقش آلرژی غذایی یا بی تحملی نسبت به آن در افراد مبتلا به بیماری سندرم روده تحریک پذیر به خوبی درک نشده است. آلرژی غذایی به ندرت می تواند منجر به بروز سندرم روده تحریک پذیر شود. اما برخی افراد مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر به هنگام خوردن برخی غذاها یا نوشیدنی ها از جمله محصولات لبنی، مرکبات، لوبیا، شیر، نوشیدنی های کربن دار و یا کلم علائم شدیدی را تجربه می کنند.
استرس: اغلب افراد مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر به هنگام افزایش استرس در زندگی خود علائم شدیدی را تجربه می کنند. اگرچه استرس می تواند علائم سندرم روده تحریک پذیر را تشدید کند اما نمی تواند سبب بروز سندروم روده تحریک پذیر شود.
هورمون ها: خانم ها دو برابر مردان در خطر ابتلا به سندرم روده تحریک پذیر قرار دارند. بیشتر خانم های مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر در نزدیکی پریودهای قاعدگی خود علائم شدیدی را تجربه می کنند.

فاکتورهای خطر سندرم روده تحریک پذیر

فاکتورهای خطر عنوان شده احتمال ابتلا به بیماری سندرم روده تحریک پذیر را در افراد افزایش می دهد:

جوان بودن: در اغلب موارد سندرم روده تحریک پذیر در سنین زیر 50 سالگی روی می دهد.
خانم ها: در برخی کشورها احتمال بروز سندرم روده تحریک پذیر در خانم ها بیشتر می باشد. استروژن درمانی قبل و بعد از دوران یائسگی نیز فاکتور خطری برای بیماری سندرم روده تحریک پذیر محسوب می شود.
سابقه خانوادگی در ابتلا به سندرم روده تحریک پذیر: ژن ها ممکن است در ایجاد بیماری سندرم روده تحریک پذیر دخالت داشته باشند.
ابتلا به مشکلات روانی: اضطراب، افسردگی و سایر مشکلات روانی با احتمال بروز سندرم روده تحریک پذیر ارتباط دارد. سابقه آزار عاطفی، فیزیکی و یا جنسی نیز می تواند به عنوان فاکتور خطری در بیماری سندرم روده تحریک پذیر در نظر گرفته شود.

عوارض سندرم روده تحریک پذیر

یبوست و اسهال مزمن ناشی از بیماری سندرم روده تحریک پذیر می تواند هموروئید را به دنبال داشته باشد. علاوه بر این سندرم روده تحریک پذیر عوارض زیر را به دنبال خواهد داشت:

کیفیت ضعیف زندگی: افراد مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر متوسط تا شدید با مشکلاتی در زندگی روزمره خود رو به رو هستند. تحقیقات نشان می دهد افراد مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر در مقایسه با افرادی که به این بیماری دچار نیستند غیبت بیشتری از محل کار خود دارند.
اختلالات خلقی: تجربه علائم بیماری سندرم روده تحریک پذیر می تواند منجر به بروز افسردگی و اضطراب شود. افسردگی و اضطراب می تواند علائم بیماری سندرم روده تحریک پذیر را تشدید کند.

تشخیص سندرم روده تحریک پذیر

راهی برای تشخیص قطعی بیماری سندرم روده تحریک پذیر وجود ندارد. پزشک متخصص بیماری های گوارشی ابتدا شرح پزشکی بیمار را بررسی خواهد کرد و سپس معاینه فیزیکی انجام می شود و در نهایت برای کنار گذاشتن سایر علل احتمالی آزمایشاتی انجام خواهد شد. اگر شما به سندرم روده تحریک پذیر همراه با اسهال دچار باشید تست هایی برای بررسی عدم تحمل نسبت به گلوتن در شما انجام خواهد شد (بیماری سلیاک). پزشک برای تشخیص بیماری سندرم روده تحریک پذیر موارد زیر را در نظر خواهد داشت:

معیار رومی ( Rome criteria): این معیارها شامل درد و ناراحتی های شکمی است که به طور متوسط حداقل یک روز در هفته در بازه سه ماه گذشته تکرار شده است و و حداقل با دو مورد از این فاکتورها همراه بوده: درد و ناراحتی مرتبط با خروج مدفوع، تغییر در فراوانی مدفوع کردن یا تغیّر در یکنواختی و قوام مدفوع.

معیار مانینگ ( Manning criteria): این معیار شامل دردی است که با خروج مدفوع کاهش یافته و یا حرکات روده ناقص بوده، مخاطی در مدفوع وجود داشته باشد و یا تغییری در یکنواختی مدفوع ایجاد شود. بیشتر بودن علائم در بیمار احتمال ابتلا به سندرم روده تحریک پذیر را افزایش می دهد.

در نظر داشتن انواع سندرم روده تحریک پذیر: به منظور تعیین روند درمان سندرم روده تحریک پذیر بر اساس علائم می توان این طبقه بندی را در نظر داشت: یبوست دائمی، اسهال دائمی یا ترکیبی از اسهال و یبوست.

پزشک همچنین موارد زیر را در تشخیص بیماری سندرم روده تحریک پذیر در نظر خواهد گرفت:

شروع علائم بعد از 50 سالگی
کاهش وزن
خونریزی رکتال
تب
تهوع یا استفراغ مکرر
درد شکمی مخصوصا دردهایی که با حرکات روده تخفیف نیابد و یا دردهای شکمی که شب هنگام آغاز می شود
اسهالی که به طور مکرر ادامه داشته یا سبب بیدار شدن فرد به هنگام خواب می شود
آنمی ناشی از فقر آهن
سابقه خانوادگی در ابتلا به سرطان کولون

در صورت داشتن علائم و شرایط مذکور و یا در صورتی که درمان اولیه برای سندرم روده تحریک پذیر به درستی عمل نکند شما نیاز به انجام تست های بیشتری خواهید داشت.

سایر تست های اضافی که ممکن است در تشخیص بیماری سندرم روده تحریک پذیر مورد توجه قرار گیرد عبارت است از:

بررسی مدفوع به منظور ارزیابی احتمال عفونت
بررسی توانایی روده در جذب مواد مغذی
سیگموئیدوسکوپی انعطاف پذیر: پزشک با استفاده از لوله ای سبک و منعط بخش پایینی کولون به نام سیگموئید را مورد معاینه قرار خواهد داد.
کولونسکوپی: پزشک با استفاده از لوله ای کوچک و منعطف کل بخش های کولون را مورد معاینه قرار خواهد داد.
عکس برداری با استفاده از اشعه ایکس و یا سی تی اسکن: این عکسبرداری ها از ناحیه شکمی و لگن به متخصص گوارش امکان تشخیص بیماری را خواهد داد مخصوصا اگر فرد دچار دردهای شکمی باشد. پزشک با استفاده از مایعی روده بزرگ را پر می کند تا هر گونه مشکل احتمالی با وضوح در تصاویر اشعه ایکس مشخص گردد.
تست عدم تحمل لاکتوز: لاکتوز آنزیمی است که برای هضم قند موجود در لبنیات ضروری است. اگر بدن شما لاکتوز تولید نکند در این صورت ممکن است علائمی مشابه با علائم سندرم روده تحریک پذیر ایجاد گردد.
تست تنفسی برای تشخیص رشد بیش از حد باکتری: تست تنفس می تواند نشان دهد آیا در روده کوچک رشد بیش از حد باکتری روی داده است یا خیر. رشد بیش از حد باکتری در بین افرادی که جراحی روده انجام داده و یا افراد مبتلا به دیابت شایع است.
اندوسکوپی بخش بالایی مسیر گوارشی: در این روش لوله ای منعطف از طریق گلو به سمت مری قرار داده می شود. دوربین موجود در انتهای لوله به متخصص بیماری های گوارش امکان می دهد تا بخش بالایی مسیر گوارش را مورد مشاهده قرار دهد و در برخی موارد نمونه برداری از بخش بالایی روده کوچک انجام می شود تا رشد بیش از حد باکتری مورد بررسی قرار گیرد. پزشک در صورت مشکوک بودن به بیماری سلیاک انجام اندوسکوپی را توصیه خواهد کرد.
آزمایش مدفوع: آزمایش مدفوع به منظور بررسی احتمال انگل و باکتری و یا بررسی اسید صفراوی انجام می شود.

تشخیص های افتراقی در بیماری سندرم روده تحریک پذیر عبارت است از:

سندرم روده تحریک پذیر با اسهال غالب
رشد بیش از حد باکتری
ژیاردیا
بیماری سلیاک
آثار دارو
پرکاری تیروئید
کولیت عفونی
بیماری التهابی روده
عدم تحمل لاکتوز
سندرم روده تحریک پذیر با یبوست غالب
سرطان کولون
دیورتیکولیت
آثار داروها
هیپرکلسمی
کم کاری تیروئید

پیش آگهی سندرم روده تحریک پذیر

بیماران مبتلا به سندرم روده تحریکذیر باید بدانند در خطر ابتلا به بیماری مانند سرطان قرار ندارند. همچنین باید آگاه باشند علائم سندرم روده تحریک پذیر مزمن بوده و با عود و فروکش همراه خواهد بود. امید به زندگی در بیماران مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر مشابه با سایر افراد جامعه می باشد. همچنین علائم بیماری سندرم روده تحریک پذیر تمایل به ثبات دارند. اگر علائم جدی ایجاد شود نیاز به ارزیابی احتمال سایر بیماری ها وجود خواهد داشت. بیماران مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر باید به لحاظ افسردگی و سوء مصرف مواد مخدر مورد غربالگری قرار گیرند.

آمادگی برای ملاقات با پزشک

شما به دلیل علائم گوارشی که تجربه می کنید به متخصص بیماری های گوارشی ارجاع داده خواهید شد. قبل از ملاقات با متخصص محدودیت هایی که در رژیم غذایی خود داشته اید را یادداشت کنید. علائمی که تجربه می کنید حتی علائم به ظاهر غیر مرتبط را در نظر داشته و لیست کنید. عوامل محرکی که سبب بروز علائم در شما می شود مانند مصرف برخی غذاها را یادداشت کنید. لیستی از داروهای مصرفی، مکمل ها و ویتامین ها و دفعات مصرف آن آماده کنید. سابقه ابتلا به سایر بیماری ها را در نظر داشته باشید. تغییراتی که در مدت اخیر در زندگی خود تجربه کرده اید را یادداشت کنید. سوالات احتمالی که از پزشک دارید را لیست بفرمایید. برخی سوالات که می توانید از پزشک خود بپرسید عبارت است از:

علت احتمالی علائمی که تجربه می کنم چیست؟
برای تشخیص چه آزمایشاتی را باید انجام دهم؟ انجام این آزمایشات به آمادگی خاصی نیاز خواهد داشت؟
چه رویکردهای درمانی را توصیه می کنید؟ آیا این رویکردها عوارض جانبی را در پی خواهد داشت؟
آیا باید تغییری در رژیم غذایی خود ایجاد کنم؟
آیا باید در شیوه زندگی خود تغییراتی ایجاد کنم؟
آیا صحبت کردن با مشاور را توصیه می کنید؟
من به بیماری دیگری مبتلا هستم، چطور می توانم این شرایط را با هم کنترل کنم؟
اگر به سندرم روده تحریک پذیر دچار باشم بهبود علائم بعد از شروع درمان چه مدت خواهد بود؟

پزشک متخصص نیز سوالاتی را از شما خواهد پرسید. برخی سوالات احتمالی پزشک در مورد سندرم روده تحریک پذیر عبارت است از :

چه علائمی دارید و این علائم از چه زمان آغاز شده است؟
شدت علائم چقدر است؟ آیا علائم موقتی است یا دائمی؟
آیا عاملی مانند استرس یا غذا (در خانم ها تغییرات هورمونی ناشی از چرخه قاعدگی) در ایجاد علائم دخالت دارد؟
آیا دچار کاهش وزن بدون توجیه شده اید؟
آیا تب و یا استفراغ داشته اید؟ آیا در مدفوع شما خون وجود داشته است؟
آیا اخیرا استرس یا تغییرات عاطفی خاصی را تجربه کرده اید؟
رژیم غذایی معمول شما چیست؟
آیا سابقه آلرژی غذایی و یا عدم تحمل نسبت به گلوکز داشته اید؟
آیا در خانواده شما سابقه ابتلا به سرطان کولون و یا اختلالات روده ای وجود دارد؟
آیا علائمی که تجربه می کنید بر کیفیت زندگی شما تاثیر داشته است؟

درمان سندرم روده تحریک پذیر

درمان قطعی سندرم روده تحریک پذیر مشخص نیست. درمان سندرم روده تحریک پذیر متمرکز بر تخفیف علائم می باشد. علائم خفیف بیماری سندرم روده تحریک پذیر معمولا با کنترل استرس و ایجاد تغییراتی در رژیم غذایی و شیوه زندگی مدیریت خواهد شد. توجه به نکات زیر در درمان سندرم روده تحریک پذیر سودمند خواهد بود:

پرهیز از مصرف غذاهایی که سبب ایجاد علائم بیماری سندرم روده تحریک پذیر می شود
خوردن غذاهایی با فیبر بالا
مصرف مناسب مایعات
ورزش منظم
خواب کافی

درمان دارویی سندرم روده تحریک پذیر مبتنی بر رفع علائم می باشد. برخی گزینه ها در درمان دارویی سندرم روده تحریک پذیر عبارت است از:

افراد مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر با اسهال غالب با مکمل های فیبر دار، داروهای ضد اسهال مانند دیفنوکسیلات به علاوه نورتریپتیلین و سایر ضد افسردگی های سه حلقه ای درمان می شوند.
افراد مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر با یبوست غالب با مکل های فیبردار درمان می شوند.
درد موجود در بیماری سندرم روده تحریک پذیر با آنتی کولینرژیک ها، ضد افسردگی های سه حلقه ای یا مهار کننده های انتخابی بازجذب سروتونین برطرف می شود.

داروهای تایید شد در افراد مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر عبارت است از:

آلوسترون (Alosetron): آلوسترون برای ریلکس کردن کولون و کاهش حرکت ضایعات در طول بخش پایینی روده طراحی شده است. آلوسترون یک آنتاگونیست 5-HT3 است که به نظر می رسد در زنان دچار سندرم رود تحریک پذیر با اسهال غالب موثر می باشد.
الاکسادولین (Eluxadoline): الاکسادولین می تواند اسهال را با کاهش انقباضات ماهیچه ای و ترشح مایعات در روده تخفیف داده و سبب افزایش تون ماهیچه ای در رکتوم گردد. تاثیرات جانبی ناشی از این دارو عبارت است از تهوع، دردهای شکمی و یبوست خفیف. الاکسادولین با پانکراتیت ارتباط دارد که می تواند در برخی افراد با مشکلات جدی همراه باشد.
ریفاکسیمین ( Rifaximin): این آنتی بیوتیک می تواند رشد بیش از حد باکتری و اسهال را کاهش دهد.
لوبی پروستون (Lubiprostone): این دارو ترشح مایعات در روده کوچک را افزایش می دهد و به دفع مدفوع کمک می کند. این دارو برای تجویز در خانم های مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر با یبوست غالب تایید شده است. این دارو تنها در خانم هایی تجویز می شود که علائم شدیدی را تجربه می کنند و به سایر درمان ها پاسخ نداده اند.
لیناکلوتاید (Linaclotide): لیناکلوتاید می تواند ترشح مایعات در روده کوچک را افزایش دهد و به دفع مدفوع کمک کند. این دارو می تواند اسهال را به دنبال داشته باشد.

درمان های خانگی سندرم روده تحریک پذیر

برای روده تحریک پذیر چه بخوریم؟ در پاسخ به این پرسش باید توجه داشت تغییرات ساده در رژیم غذایی و شیوه زندگی می تواند علائم ناشی از سندرم روده تحریک پذیر را کاهش دهد. بدن شما برای پاسخ به این تغییرات به زمان نیاز خواهد داشت:

مصرف فیبرها: فیبر به کاهش یبوست کمک می کند اما دفع گاز و کرامپ تشدید می گردد. باید تدریجا مصرف فیبر در رژیم غذایی را افزایش دهید. مکمل های فیبر سبب ایجاد گاز و نفخ کمتری در مقایسه با غذاهای حاوی فیبر می شود.
پرهیز از مصرف غذاهای محرک: باید از مصرف غذاهایی که سبب بروز علائم سندرم روده تحریک پذیر می شود اجتناب کنید.
خوردن در ساعات منظم: وعده های غذایی را از قلم نیندازید. سعی کنید روزانه در ساعت مشخصی غذا بخورید تا عملکرد روده منظم شود. اگر به اسهال دچارید داشتن وعده های غذایی کوچک با دفعات بیشتر می تواند مناسب باشد. در صورت داشتن یبوست وعده های غذایی بزرگتر و غنی از فیبر می تواند به حرکت غذا در روده کمک کند.
ورزش منظم: ورزش کردن به کاهش استرس و افسردگی کمک کرده و سبب ایجاد انقباضات نرمالی در روده ها می شود.

نقش درمان های مکمل در تخفیف علائم سندرم روده تحریک پذیر چندان مشخص نیست اما برخی گزینه های مکمل در درمان سندرم روده تحریک پذیر عبارت است از:

طب سوزنی: محققین دریافته اند طب سوزنی می تواند به بهبود علائم در افراد مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر کمک کند.
نعناع فلفلی درمان گیاهی سندرم روده تحریک پذیر: نعناع فلفلی ترکیبی طبیعی و ضد اسپاسم می باشد که به ریلکس شدن ماهیچه های صاف در روده کمک می کند. استفاده از نعناع به عنوان درمان گیاهی سندرم روده تحریک پذیر می تواند در درمان کوتاه مدت علائم سندرم روده تحریک پذیر موثر باشد اما نتایج تحقیقات در این مورد همچنان ناسازگار است.
پروبیوتیک ها: ترکیبات پروبیوتیک باکتری های خوبی هستند که به طور نرمال در روده زندگی می کنند و در برخی غذاها مانند ماست و یا مکمل ها یافت می شوند. تحقیقات نشان می دهد برخی از پروبیوتیک ها می تواند در تخفیف علائم سندرم روده تحریک پذیر مانند درد شکمی، نفخ و یا اسهال موثر باشد.
کاهش استرس: یوگا یا مدیتیشن می تواند به کاهش استرس کمک کند.

پیشگیری از سندرم روده تحریک پذیر

اگر به دنبال راهی برای پیشگیری یا تخفیف علائم ناشی از سندرم روده تحریک پذیر هستید می توانید گزینه های زیر را در نظر داشته باشید:

مشاوره: یک مشاور می تواند تغییرات موثری را در پاسخ به استرس در شما ایجاد کند. تحقیقات نشان می دهد روان درمانی می تواند تاثیرات مثبت بلند مدتی در کاهش علائم بیماری سندرم روده تحریک پذیر داشته باشد.
بیوفیدبک: سنسورهای الکتریکی به شما کمک می کند تا اطلاعاتی را نسبت به عملکرد بدن خود دریافت کنید. بیوفیدبک به شما کمک می کند تا بر تغییراتی مانند ریلکس کردن برخی ماهیچه ها در بدن خود متمرکز شوید تا به این ترتیب علائم بیماری سندرم روده تحریک پذیر در شما کاهش یابد.
ورزش های ریلکس کننده: این ورزش ها به ریلکس شدن ماهیچه های بدن کمک می کند. این روزش ها ابتدا با سفت کردن ماهیچه های پا آغاز می گردد سپس به آرامی اجازه می دهد تا کشش ایجاد شده از بین برود. در ادامه ماهیچه های پشت پا را سفت و سپس ریلکس کنید. این ورزش تا مدتی ادامه می یابد که ماهیچه های بدن ریلکس شود.

منبع: وبسایت http://www.mayoclinic.org