گاستروانتریت ویروسی علائم، علل، تشخیص و درمان

بیماری گاستروانتریت ویروسی یا آنفلوانزای معده نوعی بیماری ویروسی می باشد که اصطلاحا آنفلوآنزای معده نامیده می شود. در اصل گاستروانتریت ویروسی ارتباطی به آنفلوآنزا ندارد. در بیماری آنفلوآنزا سیستم تنفسی، ریه، بینی و گلو تحت تاثیر قرار می گیرند اما در گاستروانتریت ویروسی معده و روده ها تحت تاثیر قرار گرفته اند.

علائم گاستروانتریت ویروسی

علائم گاستروانتریت ویروسی شامل موارد زیر می باشند:

اسهالی آبکی که معمولا خونی نیست. اسهال خونی نشان دهنده شرایط عفونی شدیدتری می باشد.
کرامپ و دردهای شکمی
تهوع، استفراغ یا هر دوی آن ها
در بعضی موارد سردرد یا درد ماهیچه ای
تب با درجه پایین

بسته به علت، علائم گاستروانتریت ویروسی می تواند ظرف یک تا سه روز بعد از آلوده شدن بروز کند و می تواند علائم خفیف تا شدیدی را به دنبال داشته باشد. علائم گاستروانتریت ویروسی معمولا یک تا دو روز به طول می انجامد اما در برخی موارد ممکن است تا ده روز نیز ادامه داشته باشد.

از آن جاییکه علائم گاستروانتریت ویروسی مشابه اسهال ناشی از باکتری می باشد؛ به سادگی ممکن است با اسهال باکتریایی مانند Clostridium difficile یا سالمونلا و ای کلای یا عفونت های انگلی مانند جیاردیا اشتباه گرفته شود.

چه زمان باید به پزشک مراجعه کرد

در صورتی که علائم زیر در کودک شما رویت شد فورا با پزشک تماس حاصل فرمایید:

تب 38.9 درجه
بی حالی و کج خلقی
وجود ناراحتی یا درد
داشتن اسهال خونی
مشاهده علائمی از دهیدراته شدن: در این حالت مقدار نوشیدن و ادرار کردن کودک را با روزهای نرمال او مقایسه کنید. ممکن است نوزاد شما بعد از خوردن شیر کمی از آن را برگرداند. این اتفاق ممکن است برای هر نوزادی پیش آید اما استفراغ کردن طبیعی نیست. نوزاد ممکن است به دلایل مختلفی استفراغ کند که در اغلب موارد نیاز به توجه پزشکی دارد.

توجه به موارد زیر حائز اهمیت خواهد بود:

آیا استفراغ در فرزند شما بیش از چند ساعت به طول انجامیده است؟
آیا پوشک او در طول شش ساعت گذشته مرطوب نشده است؟
آیا مدفوع خونی دارد و یا به اسهال شدید مبتلا شده است؟
آیا نقطه نرمی روی بالای سر نوزاد خود احساس می کنید (fontanel)؟
آیا دهان نوزاد شما خشک است و یا بدون این که اشکی از چشمانش بیاید گریه می کند؟
آیا نوزاد شما به طور غیر عادی خواب آلود و بی حال می باشد؟

در صورتی که نوزاد شما این علائم غیر معمول را دارا می باشد فورا با پزشک تماس حاصل کنید.

علت گاستروانتریت ویروسی

به هنگام خوردن و یا نوشیدن غذا یا آب آلوده یا در اثر به اشتراک گذاشتن حوله یا وسایل شخصی با فرد آلوده احتمال آلوده شدن به ویروس گاستروانتریت و بروی عفونت گاستروانتریت ویروسی وجود دارد.

برخی ویروس ها می توانند در ایجاد گاستروانتریت ویروسی دخالت داشته باشند. این ویروس ها عبارتند از:

نوروویروس ها: نوروویروس ها می توانند کودکان و افراد بالغ را آلوده سازند و این نوع از ویروس ها شایع ترین بیماری های ناشی از غذا را در سرتاسر جهان ایجاد می کنند. عفونت های ناشی از نوروویورس ها می تواند در بین افراد خانواده و در اجتماع منتشر شوند. این احتمال وجود دارد که ویروس در فضاهای بسته پخش شود. در اغلب موارد شما در اثر مصرف غذا یا آب آلوده ممکن است به عفونت دچار شوید اگر چه احتمال انتقال فرد به فرد نیز مطرح می باشد.
روتاویروس ها: این ویروس ها شایع ترین علت ایجاد گاستروانتریت ویروسی در کودکان محسوب می شوند. کودکان زمانی که انگشت یا سایر اشیای آلوده به ویروس را در دهان خود قرار می دهند به بیماری دچار می گردند. گاستروانتریت ویروسی ناشی از روتاویروس ها در نوزادان و کودکان نو پا بسیار شدیدتر می باشد. در افراد بالغ روتاویروس ها ممکن است علائمی را به دنبال نداشته باشند اما در این حالت فرد قادر به انتقال بیماری خواهد بود. در برخی کشورها واکسنی علیه گاستروانتریت ویروسی وجود دارد. به نظر می رسد استفاده از این واکسن می تواند در پیشگیری از بروز عفونت گاستروانتریت ویروسی موثر باشد.
برخی غذاهای دریایی خام یا حتی پخته می تواند سبب ایجاد بیماری شود. اگر چه آب آلوده می تواند منجر به اسهال ویروسی یا گاستروانتریت ویروسی در افراد شود اما در بسیاری از موارد ویروس به این ترتیب منتقل می شود که فرد بعد از رفتن به دستشویی بدون این که دست های خود را بشوید از غذا استفاده می کند.

فاکتورهای خطر گاستروانتریت ویروسی

گاستروانتریت ویروسی در تمام جهان اتفاق می افتد و همه افراد در هر سن با هر نژاد یا قومیتی را تحت تاثیر قرار می دهد.

افرادی که بیشتر مستعد ابتلا به گاستروانتریت ویروسی هستند عبارتند از:

کودکان نوپا: کودکانی که در مراکزی مانند مهد کودک ها نگاهداری می شوند و یا به مدارس ابتدایی می روند بسیار آسیب پذیر هستند؛ زیرا سیستم ایمنی آن ها هنوز بالغ نشده است.
افراد سالمند یا میانسال: سیستم ایمنی این افراد نیز در طول زمان اثربخشی و قدرت مناسب خود را کمی از دست داده است. افراد سالمندی که در مراکز عمومی مانند خانه سالمندان نگاهداری می شوند بیشتر در خطر ابتلا به گاستروانتریت ویروسی قرار دارند؛ زیرا سیستم ایمنی آن ها ضعیف شده هم چنین آن ها در تماس با سایر افرادی قرار دارند که ممکن است آلودگی را انتقال دهند.
کودکانی که به مدارس شبانه روزی می روند: هر فضایی که تعدای از افراد با هم در یک محیط قرار دارند می تواند محیط مناسبی برای انتقال عفونت مانند گاستروانتریت ویروسی محسوب شود.
افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند: اگر سیستم ایمنی فرد به دلایل مختلفی اعم از ابتلا به بیماری اچ آی وی/ ایدز، شیمی درمانی و یا سایر مشکلات تضعیف شده باشد بیشتر در خطر ابتلا به عفونت گاستروانتریت ویروسی قرار خواهد داشت.

هر کدام از ویروس هایی که در ایجاد گاستروانتریت ویروسی نفش دارند در برخی فصول فعال ترند. برای مثال اگر شما در نیمکره شمالی زندگی کنید در ماه های اکتبر و آپریل بیشتر در خطر ابتلا به روتاویروس ها و یا نوروویورس ها و در نتیجه عفونت گاستروانتریت ویروسی قرار خواهید داشت.

عوارض گاستروانتریت ویروسی

عمده ترین عارضه ناشی از گاستروانتریت ویروسی دهیدراته شدن می باشد. دهیدراته شدن شامل از دست رفتن آب شدید و نمک ها و املاح مینرال می باشد. اگر شما به اندازه کافی مایعات مصرف کنید تا بتوانید الکترولیت های از دست رفته در اثر گاستروانتریت ویروسی را جایگزین کنید در آن صورت دهیدراته شدن نباید مشکلی را به دنبال داشته باشد.

نوزادان و افراد سالمند و افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند ممکن است در اثر گاستروانتریت ویروسی به شدت دهیدارته شوند تا جایی که تنها با مصرف مایعات نتوان الکترولیت های از دست رفته را جبران کرد. بنابراین در برخی موارد ممکن است بستری شدن در بیمارستان ضروری باشد تا از طریق تزریق وریدی املاح و الکترولیت های از دست رفته جایگزین شود. دهیدراته شدن در گاستروانتریت ویروسی می تواند بسیار خطرناک و حتی کشنده باشد اما به ندرت چنین می شود.

تشخیص بیماری گاستروانتریت ویروسی یا آنفلوانزای معده

پزشک احتمالا بیماری گاستروانتریت ویروسی را بر اساس علائم و معاینه فیزیکی تشخیص می دهد. برخی اوقات وجود موارد مشابه در یک اجتماع نیز می تواند به پزشک در تشخیص گاستروانتریت ویروسی کمک کند. آزمایش سریع از مدفوع می تواند وجود روتاویروس ها و یا نوروویروس ها را تشخیص دهد. اما در مورد سایر ویروس هایی که می توانند منجر به ایجاد علائم شوند آزمایش تشخیصی سریعی وجود ندارد. در برخی موارد پزشک می تواند آزمایش مدفوع را برای کنار گذاشتن احتمال عفونت باکتریایی یا انگلی انجام دهد.

آمادگی برای ملاقات با پزشک

شما یا کودکتان ممکن است ابتدا نزد پزشک خانواده مراجعه کنید. در برخی موارد ممکن است به متخصص بیماری های عفونی ارجاع داده شوید.

قبل از ملاقات با پزشک بهتر است سوالاتی که در ذهن دارید را لیست نمایید. در مورد گاستروانتریت ویروسی برخی سوالات پایه ای عبارت است از:

علت احتمالی این علائم چیست؟ آیا علل احتمالی دیگری برای بروز این علائم وجود دارد؟
آیا نیاز به انجام تستی خاص برای تشخیص گاستروانتریت ویروسی وجود دارد؟
بهترین روش درمانی چیست؟ آیا جایگزینی برای آن وجود دارد؟
آیا باید دارویی خاص برای درمان گاستروانتریت ویروسی استفاده شود؟
در منزل چطور می توانم برخی علائم کودکم را تسکین دهم؟

انتظاراتی که از پزشک داریم:

پزشک نیز ممکن است سوالاتی را در مورد شما یا کودکتان مطرح کند. بهتر است آمادگی پاسخ به پرسش های پزشک را داشته باشید. برخی سوالات احتمالی پزشک در مورد بیماری گاستروانتریت ویروسی عبارت است از:

علائم از چه زمانی آغاز شده است؟
آیا این علائم به طور مداوم ادامه داشته یا گهگاهی ایجاد شده و سپس از بین می رود؟
شدت علائم چقدر است؟
آیا چیزی وجود دارد که منجر به بهبود علائم شما می شود؟
آیا چیزی وجود دارد که علائم شما را بدتر می کند؟
آیا کودک شما اخیرا در تماس با فردی بوده است که علائم مشابه را داشته است؟

باید دقت کنید که:

مصرف کافی مایعات در درمان گاستروانتریت ویروسی بسیار اهمیت دارد.
بهتر است برای کاهش میزان استرس دستگاه گوارشی از غذاهای ساده استفاده کنید. اگر کودک شما به گاستروانتریت ویروسی دچار شده است باید هم چنان به مصرف غذاهای ساده و مصرف مقدارکافی مایعات دقت داشته باشید.
اگر به کودک خود شیر می دهید سعی کنید برنامه معمول خود را رعایت کنید.
از پزشک کودک بخواهید تا محلول خوراکی هیدراسیون (سرم خوراکی) را برای جبران دهیدراتاسیون ناشی از گاستروانتریت ویروسی برای شما نسخه کند. البته این ترکیبات را می توانید با مشورت داروساز و بدون نسخه نیز تهیه کنید.

درمان گاستروانتریت ویروسی

درمانی برای گاستروانتریت ویروسی وجود ندارد. باید توجه داشت آنتی بیوتیک ها نمی توانند علیه گاستروانتریت ویروسی مناسب باشند و حتی استفاده نامناسب از آن ها می تواند به ایجاد سویه هایی باکتریایی بیانجامد که نسبت به آنتی بیوتیک ها مقاوم اند. درمان گاستروانتریت ویروسی در ابتدا شامل انجام برخی اقدامات فردی می باشد.

درمان های خانگی گاستروانتریت ویروسی

برای پیشگیری از دهیدراسیون که ممکن است در اثر بیماری گاستروانتریت ویروسی توجه به موارد زیر می تواند موثر باشد:

از مصرف غذاهای جامد برای مدتی اجتناب کنید.
به اندازه کافی مایعاتی مانند نوشیدنی های ورزشی غیر کافئین دار و یا آبگوشت استفاده کنید. به دفعات و در حجم کم از مایعات استفاده کنید.
از مصرف غذاهایی که سبب حالت تهوع شما می شوند اجتناب کنید. ابتدا غذاهایی استفاده کنید که هضم آسان تری دارند، مانند موز، ژلاتین، برنج و مرغ ساده.
تا زمانی که گاستروانتریت ویروسی در شما بهتر نشده است مصرف برخی غذاها را قطع کنید. سالادهای فصل، غذاهای چرب و یا محصولات کافئین دار از جمله این غذاها به شمار می آیند.
به اندازه کافی استراحت کنید. بیماری گاستروانتریت و دهیدراسیون سبب می شود شما ضعیف شده و احساس خستگی داشته باشید.
در مصرف برخی داروها احتیاط کنید. مصرف برخی داروها مانند ایبوپروفن می تواند سبب ناراحتی معده شود. در مصرف استامینوفن نیز باید احتیاط کرد؛ زیرا در برخی موارد و مخصوصا در کودکان می تواند سبب سمیت کبدی شود. مصرف آسپرین در کودکان می تواند خطر بروز سندرم ری را به همراه داشته باشد. این سندرم به ندرت می تواند کشنده باشد. قبل از استفاده از مسکن ها در کودکان حتما با متخصص اطفال مشورت کنید.

وقتی فرزند ما دچار عفونت روده ای یا بیماری گاستروانتریت در کودکان می شود توجه به نکات زیر می تواند کمک کننده باشد:

مراقب دهیدراته شدن در کودک خود باشید. به کودک خود به مقدار کافی مایع خوراکی هیدراسیون (سرم خوراکی یا ORS) بدهید. این مایعات را می توانید با مشاروه داروسازها بدون نسخه پزشک برای پیشگیری از دهیدراته شدن ناشی از گاستروانتریت ویروسی از داروخانه ها تهیه کنید. اگر در مورد نحوه استفاده از آن ها سوالی دارید با پزشک کودک خود مشورت کنید. به کودک خود آب ساده ندهید؛ زیرا آب ساده به خوبی در بدن کودک جذب نمی شود و الکترولیت های از دست رفته را جبران نمی کند. در مواردی که کودک شما در اثر گاستروانتریت ویروسی دچار دهیدراسیون شده است به او آب سیب ندهید؛ زیرا اسهال او را تشدید می کند.
کودک خود را به آرامی به رژیم غذایی معمول بازگردانید. ابتدا بهتر است از غذاهای ساده ای استفاده کنید که راحت تر هضم می شوند.
از مصرف برخی غذاها اجتناب کنید. مصرف محصولات لبنی، غذاهای شیرین مانند بستنی و آب نبات مناسب نخواهد بود.
اطمینان حاصل کنید که کودکتان به اندازه کافی استراحت کرده است. بیماری و دهیدراسیون سبب می شود کودک ضعیف و خسته شود.
از مصرف خودسرانه داروهای ضد اسهال برای کودک خود اجتناب کنید مگر آن که پزشک توصیه کرده باشد. این داروها ممکن است دفع ویروس بیماری گاستروانتریت از بدن را دشوارتر سازد.
اگر نوزاد شما بیمار می باشد بعد از استفراغ کردن و یا بعد از اسهال کردن به او 15 تا 20 دقیقه زمان دهید و سپس مقدار اندکی مایعات به طفل خود بدهید. اگر به فرزند خود شیر می دهید سعی کنید برنامه شیردهی ادامه داشته باشد. اگر نوزاد شما با استفاده از شیشه شیر می خورد می توانید مقادیر اندکی از محلول های هیدراسیون یا شیر خشک به او بدهید.

پیشگیری از گاستروانتریت ویروسی

بهترین راه برای پیششگیری از انتشار عفونت های روده ای و گاستروانتریت ویروسی توجه به موارد زیر می باشد:

فرزند خود را واکسینه کنید. واکسنی که علیه گاستروانتریت ویروسی ناشی از روتاویروس ها تولید شده در برخی کشورها موجود می باشد. این واکسن را می توانید در سال های اولیه زندگی کودک تزریق کنید. واکسن گاستروانتریت ویروسی در پیشگیری از علائم شدید گاستروانتریت ویروسی موثر می باشد.
دست های خود را به طور مرتب بشویید و اطمینان حاصل کنید که کودک شما نیز دستانش را شسته است. اگر کودک شما بزرگ شده باشد به او نحوه صحیح شستن دست ها را بیاموزید. شستن دست ها به خصوص بعد از دستشویی رفتن بسیار اهمیت دارد. به هنگام شستن دست ها بهتر است از آب گرم و صابون استفاده کنید و به مدت حداقل 20 ثانیه دست های خود را به هم بمالید. شستن زیر ناخن ها نیز به هنگام شستن دست ها بسیار مهم است. سپس دست های خود را به دقت آبکشی نمایید. زمانی که آب و صابون در دسترس نمی باشد از محلول های ضدعفونی کننده استفاده کنید.
وسایل شخصی خود را به اشتراک نگذارید. از حوله های جدا و شخصی برای حمام رفتن استفاده کنید.
زمانی که به گاستروانتریت ویروسی دچار می شوید فاصله مناسب را از دیگران حفظ کنید.
سطوح را ضدعفونی کنید. اگر فردی در خانه شما به گاستروانرتیت ویروسی مبتلا است سطوح سخت مانند دستگیره ها را ضدعفونی کنید. می توانید با استفاده از آب و محلول سفید کننده ضدعفونی سطوح را به منظور پیشگیری از انتشار گاستروانتریت ویروسی انجام دهید.
مراکز نگهداری از کودک را چک کنید. در این مراکز اتاقی که به تعویض پوشک اختصاص داده شده است باید مجزا از اتاقی باشد که غذای کودک را سرو می کنند. اتاقی که برای تعویض پوشک تعبیه شده باید مجهز به سینک بوده و به نحو مناسب وبهداشتی پوشک ها سازماندهی شود.

زمانی که مسافرت می کنید توجه به نکات زیر اهمیت خواهد داشت:

وقتی به کشور دیگری مسافرت می کنید ممکن است در اثر مصرف غذا یا آب آلوده بیمار شوید. توجه به نکات زیر می تواند احتمال آلوده شدن شما را کاهش دهد:

تنها از آب معدنی های پلمپ شده استفاده کنید.
از مصرف قطعات یخ اجتناب کنید؛ زیرا ممکن است منبع تولید یخ ها آلوده باشد.
برای مسواک زدن از آب معدنی استفاده کنید.
از مصرف غذاهای خام مانند سالاد و سبزیجات خام که ممکن است با دست افراد در تماس بوده باشد اجتناب کنید.
از خوردن گوشت یا ماهی که به درستی پخته نشده است اجتناب کنید.

منبع: وبسایت http://www.mayoclinic.org

مطالب زیر را بخوانید

گاستریت علائم، علل، تشخیص و درمان