لیکن پلان علائم، علل، تشخیص و درمان
لیکن پلان چیست؟ لیکن پلان شرایطی التهابی می باشد که بر پوست، مو، ناخن و غشاهای مخاطی تاثیر می گذارد. در پوست، لیکن پلان پوستی معمولا به صورت برآمدگی هایی به رنگ ارغوانی و اغلب خارش دار ظاهر می شود که در طول چند هفته ایجاد می گردد. در دهان (لیکن پلان دهانی)، واژن (لیکن پلان تناسلی) و بخش هایی که توسط غشای مخاطی پوشش داده می شود، لیکن پلان شکل می گیرد و برخی اوقات می تواند با زخم های دردناک همراه باشد.
اغلب افراد می توانند در منزل موارد خفیف لیکن پلان را تخفیف دهند بدون این که نیازی به مراقبت های درمانی باشد. اگر این شرایط (لیکن پلان) سبب درد یا خارش معنی داری شود در آن صورت به داروهای نسخه ای نیاز خواهد بود.
علائم بیماری لیکن پلان
علائم لیکن پلان بستگی به ناحیه ای دارد که بیماری در آن آغاز شده است. علائم لیکن پلان عبارت است از:
- توده های ارغوانی رنگ که اغلب روی بخش داخلی بازو، مچ و زانو ایجاد می شود اما برخی اوقات می تواند ناحیه خارجی ژنیتال را نیز تحت تاثیر قرار دهد (لیکن پلان تناسلی).
- خارش
- تاول هایی که ممکن است پاره شده و شکاف هایی را به جا بگذارد.
- تکه های سفید رنگ داخل دهان، گونه ها یا لثه ها، لب ها یا زبان
- از دست دادن مو یا تغییر رنگ پوست کف سر (لیکن پلان پوست سر)
- آسیب به ناخن یا از دست دادن آن (لیکن پلان ناخن)
چه زمان باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر دچار برجستگی های کوچک و یا شرایطی شبیه به راش شدید که دلیلی نیز برای آن وجود نداشت (برای مثال واکنش آلرژیک شناخته شده ای در مورد آن مطرح نبود) به پزشک مراجعه کنید. بنابراین اگر متوجه علائم لیکن پلان در دهان، ناحیه تناسلی، کف سر یا ناخن شدید به پزشک مراجعه کنید.
بهترین راه درمان بیماری لیکن پلان، تشخیص سریع و به موقع است؛ زیرا این شرایط پوستی و مخاطی می تواند سبب ضایعات و ناراحتی هایی شود.
علت لیکن پلان
لیکن پلان زمانی اتفاق می افتد که سیستم ایمنی اشتباها به سلول های پوستی یا غشاهای مخاطی حمله کند. علت دقیق این پاسخ های ایمنی غیر نرمال مشخص نیست. بیماری لیکن پلان مسری نمی باشد.
در برخی افراد وجود برخی فاکتورها می تواند منجر به ایجاد لیکن پلان شود:
- ابتلا به عفونت هپاتیت سی
- واکسن آنفلوآنزا
- برخی رنگدانه ها، ترکیبات شیمیایی و فلزات
- داروهای ضدالتهاب غیر استروئیدی مانند ایبوپروفن و ناپروکسن
- برخی داروها برای بیماری های قلبی، فشار خون بالا یا آرتریت
فاکتورهای خطر در لیکن پلان
همه افراد می توانند به بیماری لیکن پلان دچار شوند اما لیکن پلان اغلب در افراد میانسال شایع است.
عوارض لیکن پلان
لیکن پلان در ولوو و در واژن به سختی درمان می شود (لیکن پلان تناسلی) و می تواند درد شدیدی را به همراه داشته باشد و اسکارهایی را بر جای بگذارد. اختلال در عملکرد جنسی نیز می تواند از عوارض طولانی مدت لیکن پلان تناسلی باشد.
مشهود است که لیکن پلان می تواند ریسک ابتلا به سرطان کارسینوم سلول سنگفرشی را افزایش دهد اگر چه این ریسک اندک است. پزشک می تواند غربالگری روتین را در افراد مبتلا به این بیماری توصیه کند.
در بسیاری از افراد مبتلا به لیکن پلان ممکن است حتی بعد از برطرف شدن راش باز هم بخش هایی از پوست تیره تر باقی بمانند.
تشخیص لیکن پلان
پزشک ممکن است بر اساس علائم شما و سابقه پزشکی هم چنین معاینه فیزیکی، تشخیص لیکن پلان را انجام دهد. در صورت لزوم می توان تست های آزمایشگاهی نیز انجام داد. این آزمایش ها عبارتند از:
- بیوپسی: پزشک تکه کوچکی از بافت را برای بررسی زیر میکروسکوپ برمی دارد. این بافت آنالیز می شود تا مشخص شود آیا الگوهای سلولی نشان از لیکن پلان دارد یا خیر.
- تست هپاتیت سی: پزشک می تواند برای بررسی هپاتیت سی از خون شما نمونه برداری کند؛ زیرا هپاتیت سی می تواند منجر به بروز لیکن پلان شود.
- تست های آلرژی: پزشک ممکن است شما را به متخصص آلرژی یا متخصص پوست ارجاع دهد تا اگر علائم ناشی از آلرژی است با استفاده از تست پچ پوستی عاملی که سبب آلرژی شده شناسایی شود.
تست های دیگری نیز ممکن است لازم باشد که بر حسب منطقه ای از بدن که در گیر لیکن پلان شده است برای مثال مری، ناحیه تناسلی، گوش و دهان انجام خواهد شد.
آمادگی برای ملاقات با پزشک
شما احتمالا به متخصص پوست یا درماتولوژیست ارجاع داده خواهید شد.
در ادامه اطلاعاتی وجود دارد که شما را برای ملاقات با پزشک آماده می کند. قبل از ملاقات با پزشک توجه به موارد زیر می تواند آمادگی لازم را در شما ایجاد کند:
- علائمی که تجربه کرده اید و مدت آن ها را لیست کنید.
- همه داروها، ویتامین ها و مکمل های مصرفی و دوز مصرفی آن ها را یادداشت کنید.
- سوالات احتمالی از پزشک را لیست کنید.
در مورد بیماری لیکن پلان برخی سوالات پایه ای عبارت است از:
- علت احتمالی علائم من چیست؟
- این علائم چه علل احتمالی دیگری دارد؟
- آیا باید تست هایی را انجام دهم؟
- این تغییرات پوستی چقدر طول می کشد؟
- چه درمان هایی وجود دارد و شما چه درمانی را توصیه می کنید؟
- عوارض جانبی این درمان ها چه خواهد بود؟
- من به بیماری دیگری نیز مبتلا هستم، چطور می توانم این شرایط را با هم کنترل کنم؟
- آیا باید محدودیتی را دنبال کنم؟
- آیا باید به متخصص مراجه کنم؟
- چه جایگزین ژنریکی برای درمان نسخه ای که تجویز کردید وجود دارد؟
- آیا بروشور یا وب سایتی وجود دارد که برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد لیکن پلان بتوانم به آن مراجعه کنم؟
پزشک نیز احتمالا سوالاتی را از شما خواهد پرسید. برخی سوالات پایه ای در مورد لیکن پلان عبارت است از:
- کجای بدن شما دچار زخم شده است؟
- آیا این نواحی دچار خارش، درد یا ناراحتی می باشند؟
- شدت درد یا ناراحتی شما چقدر است؟
- آیا اخیرا درمان جدیدی را آغاز کرده اید؟
- آیا اخیرا واکسن دریافت کرده اید؟
- آیا آلرژی دارید؟
درمان لیکن پلان
- لیکن پلان را چگونه درمان کنیم؟ لیکن پلان پوستی اغلب ظرف چند سال یا کمتر خود به خود برطرف می شود. اگر لیکن پلان بر غشای مخاطی تاثیر بگذارد (مانند لیکن پلان دهانی) ممکن است نسبت به درمان مقاوم باشد و یا دوباره عود کند.
- داروها و سایر درمان ها می تواند به تخفیف خارش، کاهش ناراحتی و تقویت فرایند بهبود کمک کند. با پزشک در مورد عوارض جانبی احتمالی این درمان ها مشورت کنید.
- کورتیکواستروئیدها: انتخاب اول درمانی برای درمان لیکن پلان استفاده از کورتیکوستروئیدهای نسخه ای به فرم کرم یا پماد می باشد تا به کاهش التهاب کمک کند. اگر این درمان ها موثر نباشند و شرایط بدتر شده و یا گسترش یابد در آن صورت استفاده از قرص های کورتیکوستروئیدی تنها یا در ترکیب با کرم ها و پمادهای موضعی مطرح می شود. اگر باز هم بهبود مشاهده نشد در آن صورت استفاده از کورتیکوستروئیدهای تزریقی مطرح می شود.
عوارض جانبی شایع کورتیکوستروئید ها عبارت است از تحریک و نازک شدن پوست در موضع مصرف کرم های استروئیدی، برفک دهانی و ناراحتی معده. کورتیکوستروئیدها در کوتاه مدت می توانند بی خطر باشند.
- داروهایی مربوط به پاسخ ایمنی: داروهایی که پاسخ های سیستم ایمنی را سرکوب کرده و یا اصلاح می کنند، می توانند به صورت ژل، پماد یا به فرم خوراکی مورد استفاده قرار گیرند. برای مثال، مهارکننده های موضعی calcineurin می تواند در کنترل لیکن پلان در غشاهای مخاطی موثر باشند. داروهایی مانند تاکرولیموس و پیمکرولیموس از جمله این موارد هستند.
- آنتی هیستامین ها: آنتی هیستامین هایی که علیه پروتئینی به نام هیستامین عمل می کنند می توانند در درمان لیکن پلان موثر باشند. آنتی هیستامین های خوراکی یا موضعی می تواند خارش یا درد مربوط به بیماری لیکن پلان را کاهش دهند.
- نور درمانی: نور درمانی می تواند به برطرف شدن نواحی آسیب دیده ناشی از لیکن پلان پوستی کمک کند. در شایع ترین روش نور درمانی برای برطرف کردن لیکن پلان از تابش فرابنفش نوع B استفاده می شود که تنها به لایه بالایی پوست (اپیدرمیس) نفوذ می کند. این روش ممکن است کمی ریسک سوختگی را همراه داشته باشد. نور درمانی با استفاده از فرابنفش نوع A همراه با پسورالن نیز می تواند مفید باشد اما این تابش می تواند ریسک سرطان پوست و ابتلا به آب مروارید را به دنبال داشته باشد. نور درمانی معمولا به دو یا سه جلسه درمانی در هفته به مدت چند هفته نیاز دارد.
- رتینوئیدها: اگر لیکن پلان به کورتیکوستروئید ها یا نور درمانی پاسخ نداد در آن صورت رتینوئید نسخه ای به عنوان گزینه بعدی درمان لیکن پلان در نظر گرفته می شود. رتینوئیدها نسخه ای فرم سنتتیک ویتامین آ هستند که روی پوست استفاده می شوند و به فرم خوراکی نیز وجود دارند. لوسیون رتینوئید می تواند درمان موثری باشد اما منجر به تحریک پوست، خشکی، قرمزی و لایه برداری می شود. رتینوئیدها می توانند منجر به نقص در جنین شوند از این رو این داروها به خانم هایی که باردار هستند و یا قصد بارداری دارند توصیه نمی شود. اگر شما باردار یا شیرده هستید پزشک رتینوئید تراپی را برای شما به تاخیر خواهد انداخت یا این که گزینه درمانی دیگری را برای درمان بیماری لیکن پلان در نظر می گیرد.
- اگر پزشک مشکوک شود که لیکن پلان به عفونت هپاتیت سی، آلرژن و یا داروی مصرفی شما ارتباط دارد در آن صورت اقداماتی را انجام خواهد داد تا عامل دخیل در لیکن پلان را شناسایی کند. پزشک ممکن است شما را به متخصص آلرژی ارجاع دهد. در مواردی که عفونت هپاتیت سی مطرح باشد متخصص بیماری های کبدی نیز می تواند موثر باشد.
- درمان های جدید: برخی تحقیقات نشان داده است که استفاده از ویتامین های آ و ب در درمان لیکن پلان پوستی موثر باشد اما به انجام تحقیقات بیشتری در این مورد نیاز است. برخی کارآزمایی های بالینی نشان داده است ژل آلوئه ورا می تواند برای درمان لیکن پلان دهانی و ولوو موثر باشد.
قبل از استفاده از این درمان ها برای لیکن پلان باید با پزشک مشورت کنید. برخی درمان های جدید و مکمل های ویتامینی منجر به عوارض جانبی جدی می شود
درمان خانگی لیکن پلان
مراقبت های فردی می تواند خارش و ناراحتی ناشی از لیکن پلان را کاهش دهد. این موارد عبارت است از:
- استفاده از لوسیون های مرطوب کننده
- کمپرس های خنک
- کرم ها یا پمادهای هیدروکورتیزون که حاوی حداقل یک درصد هیدروکورتیزون باشد (البته اگر از کورتیکواستروئیدهای موضعی نسخه ای استفاده نمی کنید).
- عدم خارش ضایعات
در مورد لیکن پلان دهانی بهداشت مناسب دهان و ملاقات مرتب با دندانپزشک بسیار اهمیت دارد. شما می توانید درد ناشی از زخم های دهانی را با توجه به موارد زیر کاهش دهید:
- اجتناب از مصرف سیگار
- عدم مصرف الکل
- عدم مصرف غذاهای تند و غذاها و نوشیدنی های اسیدی