استئوپروز یا پوکی استخوان چیست؟

استئوپروز یا پوکی استخوان، اختلال استخوانی است که در آن استخوان ها باریک تر شده قدرت خود را از دست می دهند و شکننده تر می شوند. افراد مبتلا به پوکی استخوان، بیشتر در معرض خطر شکستگی استخوان قرار دارند.
در این حالت، استخوان ها می توانند حتی در طول حرکات روزانه مانند خم شدن یا سرفه کردن نیز بشکنند. بیشترین شکستگی می تواند در مچ، لگن و ستون فقرات اتفاق بیافتد.
پوکی استخوان می تواند دردسرهای زیادی را به همراه داشته باشد از جمله این که فرد استقلال خود را از دست می دهد. مرگ نیز می تواند اتفاق بیافتد، مخصوصا اگر شکستگی در ناحیه لگن باشد.
شکستگی لگن به سختی بهبود می یابد. در این صورت توانایی حرکت فرد به اطراف کاهش می یابد. خود این مسئله دشواری ها و مشکلات خاصی را در سلامت فرد ایجاد می کند.
پوکی استخوان در زنان نسبت به مردان شیوع بیشتری دارد که به دلیل تغیرات هورمونی ایجاد شده در طول منوپوز یا یائسگی است.

پوکی استخوان، حالتی از آرتروز نیست، اما می تواند سبب شکستگی هایی شود که به آرتروز منجر می گردد.

فاکتورهای خطر:

اگر شرایط زیر را دارید، بیشتر در خطر ابتلا به پوکی استخوان گرفته اید:

• خانم باشید.
• 50 سال به بالا باشید.
• در دوران بعد از یائسگی قرار داشته باشید.
• رژیم غذایی با کلسیم پایین داشته باشید.
• مشکلات روده ای داشته باشید که مانع از جذب کلسیم و ویتامین ها می شود.
• پرکاری تیروئید (هایپرتیروئیدیسم) داشته باشید.
• زندگی بی تحرکی داشته باشید.
• لاغر باشید.
• داروهایی مانند پردنیزولون استفاده کرده باشید.
• سیگار بکشید.
• الکل زیادی مصرف کنید.
• سابقه خانوادگی بیماری پوکی استخوان داشته باشید.
• شکستگی استخوان را تجربه کرده باشید که ناشی از شکنندگی و ضعف استخوان های شما باشد (به این معنی که شکستگی استخوان بر اثر ضربه خارجی نباشد).

علائم استئوپروز یا پوکی استخوان

بیشتر افراد مبتلا به پوکی استخوان علامت خاصی ندارند. آن ها نمی دانند که مبتلا به پوکی استخوان هستند تا این که تست تراکم استخوان بدهند و یا شکستگی استخوان را تجربه کنند.
نخستین علامت می تواند کاهش قد ناشی از خمیدگی و فشردگی ستون فقرات باشد. این فشردگی ناشی از ضعف مهره هاست. ضعف مهره ها، شکستگی کوچکی را نام شکستگی ناشی از فشردگی ایجاد می کند.
شکستگی ناشی از فشردگی سبب می شود تا استخوان های ستون فقرات به طور عمودی افت کند. این اتفاق وقتی می افتد که مهره ها کوتاهتر شده باشند. شکل هر مهره از حالت مستطیلی در حالت نرمال به سمت مثلث شکل، افت می کند.
شکستگی ناشی از فشردگی، کمر درد به همراه دارد. اما کاهش قد منجر به هیچ عارضه ای نمی شود.
پوکی استخوان معمولا منجر به درد نمی شود مگر آن که شکستگی اتفاق بیافتد.

تشخیص استئوپروز یا پوکی استخوان

با استفاده از تست فیزیکی، پزشک متوجه خواهد شد که قد شما کوتاه تر از قبل شده است یا این که ممکن است متوجه قوز پشت کمر شما شود، انحنایی در ستون مهره ها در بالای کمر که به شکل خمیدگی و قوز خود را نشان می دهد.

با استفاده از اشعه ایکس می توان دریافت که تراکم استخوانها کمتر از حد انتظار شده است که این میتواند ناشی از پوکی استخوان باشد. اما دلایل احتمالی دیگری مانند فقر ویتامین دی نیز وجود دارد. در نهایت این تشخیص برای پزشک کار ساده ای است.

اگر شما شکستگی استخوان را تجربه کرده باشید که ناشی از شکننده شدن استخوانها باشد، پزشک به پوکی استخوان مشکوک خواهد بود.

تست تراکم استخوان میتواند تاییدی برای تشخیص استئوپورز باشد. چندین تکنیک برای اندازه گیری تراکم استخوان وجود دارد.

دقیق ترین تست تراکم استخوان DEXA است (dual-energy X-ray absorptiometry). این تست 10 تا 15 دقیقه طول می کشد و دردی هم ندارد. در این تست مقدار کمی تشعشع وجود دارد که عمدتا روی ناحیه لگن و ستون مهره ها انجام می شود.

تست های جدیدتری نیز وجود دارد مانند تست تراکم استخوان اولتراسوند که بر روی پاشنه پا انجام می شود و سریعتر و ارزان تر از DEXA است، اما دقت کمی دارد. معمولا زمانی که با استفاده از تست اولتراسوند پاشنه پا وجود پوکی استخوان تایید شد نیاز است تا تست DEXA نیز انجام شود.

زمانی که شرایط خفیف است، قبل از ایجاد شکستگی، تست های تراکم استخوان میتواند پوکی استخوان را تشخیص دهد. در این شرایط قبل از بدتر شدن، می توان درمان پیشگیرانه را شروع کرد. در افرادی که دچار خمیدگی در پشت می شوند و یا شکستگی های مشکوکی دارند، تست های تراکم استخوان وجود پوکی استخوان را تایید می کند.

آن ها به عنوان پایه ای برای درمان در نظر گرفته می شوند که می تواند به درمان پاسخ دهد.

تست های دیگری نیز بر روی ادرار و خون انجام می گیرد تا دلایل پوکی استخوان مشخص شود، مثلا این که آیا اختلال تیروئید وجود داشته است یا خیر. برای بیشتر افراد به غیر از سن و شروع دوران پس از یائسگی، دلیل مشخصی به دست نیامده است.

دوره مورد انتظار

پوکی استخوان، بیماری است که در طولانی مدت ادامه دارد. درمان صحیح می تواند در بهبود تراکم استخوان موثر باشد و احتمال وقوع شکستگی استخوان را کاهش دهد. بعد از درمان، تراکم استخوان به حالت نرمال باز نمی گردد اما خطر شکستگی بعد از درمان تا حد زیادی کاهش می یابد.

پیشگیری استئوپروز یا پوکی استخوان

شما می توانید از راه های زیر برای پیشگیری استفاده نمایید :
مصرف کافی ویتامین دی و کلسیم

• مصرف غذاهای کم چرب و سرشار از کلسیم، ساردین، سالمون، سبزیجات دارای برگ سبز و غذاها و نوشیدنی های حاوی کلسیم. پزشک نیز ممکن است مصرف مکملکلسیم را برایتان تجویز کند.
• ممکن است لازم باشد تا مولتی ویتامین روزانه و یا ویتامین دی مصرف نمایید.
• انجام منظم ورزش های weight-bearing
• عدم استفاده از سیگار
• عدم استفاده از الکل زیاد

اگر شما خانمی هستید که اخیرا وارد دوره منوپوز یا یائسگی شده اید، درباره بررسی وضعیت پوکی استخوان با پزشک خود مشورت نمایید.

داروهایی که برای پیشگیری از پوکی استخوان مصرف می شود:

چندین دارو برای پیشگیری از پوکی استخوان ناشی از یائسگی وجود دارد. این داروها شامل:

• استفاده از استروژن (استفاده ی غیر منظم آن توصیه شده است)
• رالوکسیفن (اویستا)
• الندرونیت و ریزدرونیت

استروژن از سرعت روند تجزیه استخوان ها می کاهد. از دست دادن استروژن در دوره یائسگی منجر به تحلیل استخوان ها می شود. استروژن درمانی، می تواند روند پیشروند پوکی استخوان را کُند نماید. اما این درمان چندان مطلوب نیست زیرا عوارض جانبی قابل توجهی دارد. احتمال ایجاد بیماری های قلبی و سکته قلبی در خانم هایی که بیش از ده سال از دوران منوپوز یا یائسگی آنها گذشته و استروژن مصرف می کنند، بالا است.

داروی رالوکسیفن (اویستا) درمان جایگزین است. این دارو مانند استروژن روی استخوان ها عمل می کند و تراکم استخوان را افزایش می دهد.

داروهای آلندرونیت و ریزدرونیت از دسته بیوفسفونات هستند. این دسته از داروها روند تجزیه استخوان را کُند می کنند. این داروها به افزایش تراکم استخوان و ضخیم تر شدن استخوان کمک می کنند.

بر اساس نتیجه تست تراکم استخوان می توان تصمیم گرفت که آیا استفاده از دارو برای پیشگیری لازم است یا خیر. شما باید قد خود را هر سال اندازه بگیرید. مخصوصا اگر خانمی بالای 40 سال باشید.

داروهای تیروئید، می تواند منجر به پوکی استخوان و سایر مشکلات شود. داروهای مصرفی برای تیروئید را مرتب بررسی نمایید. اگر از داروی پردنیزولون استفاده می کنید، از پزشک خود بخواهید تا دوز آن را به کمترین حد ممکن برساند یا این که در صورت امکان مصرف این دارو را قطع نماید.

درمان استئوپروز یا پوکی استخوان

درمان در مراحل اولیه به این صورت خواهد بود:

• مطمئن شوید که بیمار به اندازه کافی در روز کلسیم مصرف می کند، اگر منابع کلسیم کافی در دست ندارد برای او کلسیم نسخه نمایید.
• نسخه کردن ویتامین دی
• توصیه به انجام ورزش های weight-bearing
• اصلاح سایر فاکتورهای خطر

داروها برای درمان استئوپروز یا پوکی استخوان:

برای خانم ها، داروهای زیادی جهت درمان پوکی استخوان وجود دارد، از جمله:

• یوفسفونات ها: این داروها به منظور درمان پوکی استخوان در زنانی استفاده می شود که در دوران پس از یائسگی قرار دارند. بیوفسفونات ها روند تجزیه استخوان را مهار میکنند، حتی ضخامت استخوان را نیز افزایش می دهند. اغلب به صورت قرص وجود دارند وخوراکی مصرف می شوند. اما در برخی موارد داخل وریدی نیز تزریق می شوند. مصرف این داروها می تواند عوارض جانبی در پی داشته باشد، از جمله تهوع، دردهای شکمی، تحریک مری و مشکلاتی در بلع. در موارد نادر نیز می تواند از طریق استخوان فک و به دلیل عدم خون رسانی کافی منجر به مرگ شود.

داروهای زیر در دسته بیوفسفونات ها قرار دارند:

• آلندرونیت
• رزیدرونیت
• ایباندرونیت
• پامیدرونیت
• زولدرونیک اسید

• واسطه های انتخابی مربوط به گیرنده استروژن (SERMs): این دسته از داروها اثراتی شبیه به استروژن القا می کنند تا تراکم استخوان را افزایش دهند. داروی این دسته:

• -رالوکسیفن

• کلسی تونین: این دارو هورمونی است که از غده تیروئید ترشح می شود و به صورت اسپری بینی مصرف می شود. کلسی تونین تجزیه استخوان ها را مهار می کند.
• تری پاراتید : این دارو نیز فرمی از هورمون پاراتیروئید است که رشد استخوان های جدید را تحریک می کند. این دارو به صورت روزانه تزریق می شود و هنوز برای درمان طولانی مدت توصیه نشده است.
• Denosumab: این دارو نوعی از درمان بیولوژیک است، این دارو، آنتی بادی است که پروتئین هایی را هدف گذاری می کند که در روند تجزیه استخوان دخالت دارند. با اتصال به این پروتئین ها، روند تحلیل استخوان متوقف می شود.
• استروژن درمانی: این روش به ندرت توصیه می شود زیرا احتمال خطر بالایی دارد. در این روش استروژن از دست رفته ناشی از یائسگی دوباره جایگزین می شود. استروژن روند تحلیل استخوان را کُند می کند.
  استروژن درمانی در طولانی مدت خطرات زیادی به همراه دارد از جمله، احتمال ابتلا به بیماری های قلبی، سکته، سرطان سینه و سنگ صفرا را افزایش می دهد. استروژن درمانی به ندرت برای درمان پوکی استخوان استفاده می شود.

در میان مردان، کاهش میزان تستوسترون عامل پوکی استخوان است (بدون در نظر گرفتن سن). انجام تست ها می تواند نشان دهد که آیا میزان تستوسترون در بدن فرد پایین است یا خیر. در این مورد سایر تست ها دلیلی برای شروع درمان است. مردان می توانند داروهای آلندرونیت و رالوکسیفن برای درمان مصرف نمایند.

پزشک کنترل خواهد کرد که درمان تا چه حد نتیجه بخش بوده است. در نتیجه هر دوسال یکبار تست تراکم استخوان انجام می شود.

درمان شکستگی استخوان

اگر شخص مبتلا به پوکی استخوان دچار شکستگی در ناحیه لگن شد، ممکن است به انجام جراحی نیاز باشد. طی این جراحی استخوان لگن را تنظیم و تثبیت می کنند.

شکستگی مچ ممکن است با گچ گرفتن و قالب گیری به سادگی برطرف شود اما برخی اوقات برای تنظیم صحیح استخوان ممکن است به جراحی نیاز باشد.

سایر درمان ها برای شکستگی شامل: مصرف داروهای ضد درد و استراحت کردن برای یک مدت کوتاه است.

تزریق داروی کلسی تونین، درد ستون فقرات ناشی از خمیدگی و تغییر شکل مهره ها را کاهش می دهد.

چه وقت باید به پزشک مراجعه کرد

اگر علائم زیر را دارید، انجام تست های تشخیصی را با پزشک دنبال نمایید:

• فاکتورهای خطر مربوط به پوکی استخوان
• داشتن شکستگی که ناشی از ضربه شدید خارجی نبوده است.

پیش آگهی

نتیجه درمان برای افراد مبتلا به پوکی استخوان خوب است، مخصوصا اگر این مشکل خیلی زود تشخیص داده شده و تحت درمان قرار گیرد. تراکم استخوان حتی در موارد شدید پوکی استخوان عموما تثبیت شده و بهبود می یابد. با درمان، احتمال شکستگی نیز کاهش می یابد.

افرادی که پوکی استخوان خفیفی دارند نیز روند درمان خوبی خواهند داشت. افرادی که دچار شکستگی می شوند می توانند انتظار داشته باشند که استخوان آنها دوباره به حالت طبیعی باز خواهد گشت. درد ناشی از شکستگی نیز طی هفته اول و یا دوم از بین می رود.

در برخی افراد، پوکی استخوان دلیل مشخصی دارد که در این صورت با شناسایی دلیل و برطرف کردن آن، مشکل پوکی استخوان حل خواهد شد.