کزاز علائم، علل، تشخیص و درمان
کزاز چیست؟
بیماری کزاز یک عفونت باکتریایی خطرناک است که سیستم عصبی را درگیر کرده و موجب انقباضات دردناک ماهیچه ای خصوصا در ماهیچه های فک و گردن می گردد. این بیماری در تنفس شما مشکل ایجاد کرده و زندگی شما را تهدید می کند. بیماری کزاز عموما به عنوان قفل فک شناخته می شود.
با کشف واکسن کزاز، شیوع بیماری در آمریکا و سایر کشورها بسیار کاهش یافته است. با این حال، کزاز همچنان به عنوان تهدیدی برای افرادی که واکسیناسیون خود را تجدید نکرده و در کشورهای در حال توسعه زندگی می کنند، محسوب می شود.
درمانی برای بیماری کزاز وجود ندارد. درمان کزاز بر روی کنترل عواقب ناشی از این بیماری تا زمانی که سم کزاز از بدن خارج شود، متمرکز است.
علائم کزاز
نشانه ها و علائم کزاز ممکن است از چند روز تا چند هفته بعد از این که باکتری از راه یک زخم وارد بدن شده است، ظاهر شوند. دوره کمون باکتری کزاز بین هفت تا ده روز است.
نشانه ها و علائم کزاز شامل:
- اسپاسم و سفتی در ماهیچه های فک
- سفتی در ماهیچه های گردن
- مشکل در بلع
- سفتی در ماهیچه های شکمی
- اسپاسم های دردناک بدنی برای چند دقیقه که به دنبال اتفاقات جزئی مانند صدای بلند، لمس فیزیکی یا نور ایجاد می شوند.
سایر نشانه های و علائم احتمالی کزاز شامل:
- تب
- تعریق
- بالا رفتن فشار خون
- ضربان قلب بالا
چه زمان باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر شما دچار یک زخم عمیق یا آلوده شده اید و در پنچ سال گذشته واکسن کزاز را دریافت نکرده اید، برای تزریق واکسن به پزشک مراجعه کنید. اگر شما از زمان دریافت آخرین واکسن کزاز مطمئن نیستید، واکسن را بزنید.
بعد از ایجاد هر زخمی بهتر است برای تزریق واکسن کزاز مراجعه کنید خصوصا اگر زخم به گرد و غبار یا مدفوع حیوانات آلوده شده باشد و شما در 10 سال گذشته واکسن بیماری کزاز را دریافت نکرده و یا از زمان دریافت آن مطمئن نیستید.
علت کزاز
هاگ باکتری عامل –کلاستریدیوم تتانی- در خاک، گرد و غبار و مدفوع حیوانات یافت می شود. اگر این هاگ ها وارد زخم عمیق شوند، به باکتری هایی رشد می کنند که با تولید یک سم قوی به نام تتانواسپاسمین اعصاب را در کنترل ماهیچه ها دچار مشکل می کنند. این سم موجب سفتی و اسپاسم ماهیچه ها شده که مهم ترین نشانه در این بیماری محسوب می شود.
تقریبا در تمام موارد بیماری کزاز در افرادی رخ می دهد که هرگز واکسینه نشده اند یا بزرگسالانی که بیش از ده سال از دریافت آخرین واکسن در آن ها می گذرد. بیماری کزاز مسری نیست و از فرد مبتلا به فرد سالم منتقل نمی شود.
فاکتورهای خطر کزاز
موارد زیر می توانند خطر ابتلا به بیماری را بالا ببرند:
- عدم دریافت واکسن کزاز و یا دریافت واکسن جدید
- یک جراحت که راهی برای ورود هاگ های کزاز به داخل زخم فراهم کند.
- یک شئی خارجی مانند ناخن یا یک تراشه (چوب، شیشه و...)
کزاز ممکن است از شرایط زیر ناشی شود:
- زخم های حفره دار که در اثر تراشه های چوب و شیشه، خالکوبی و داروهای تزریقی ایجاد می شوند.
- زخم گلوله
- شکستگی های ترکیبی
- سوختگی ها
- زخم های جراحی
- استفاده از داروهای تزریقی
- نیش یا گاز حشرات و حیوانات
- زخم های پا عفونی
- عفونت های دندانی
- بند ناف آلوده در نوزادان تازه متولد شده از مادرانی که ایمنی کافی در برابر کزاز ندارند.
عوارض کزاز
زمانی که سم کزاز به پایانه های عصبی شما متصل می شود امکان جدا کردن آن وجود ندارد. بهبود کامل بیماری مستلزم رشد پایانه های عصبی جدید است که ماه ها زمان می برد.
عوارض کزاز شامل موارد زیر است:
- شکستگی استخوان: شدت اسپاسم ها در این بیماری ممکن است موجب شکستگی ستوف فقرات و سایر استخوان ها شود.
- انسداد سرخرگ ریوی (آمبولی ریه): یک لخته خونی که ممکن است از هر نقطه ای در بدن شما به حرکت در آمده باشد، می تواند سرخرگ مهم ریوی یا یکی از شاخه های آن را مسدود کند.
- مرگ: اسپاسم های شدید ماهیچه ای با تنفس مقابله کرده یا آن را متوقف می سازد. نارسایی تنفسی شایع ترین علت مرگ در بیماری کزاز است. نبود اکسیژن همچنین موجب ایست قلبی و مرگ می شود. نومونیا از علت های دیگر مرگ در بیماری کزاز است.
تشخیص کزاز
پزشک براساس معاینه فیزیکی، سابقه پزشکی و ایمنی سازی و نشانه ها و علائم اسپاسم های ماهیچه ای، سفتی و درد آن ها بیماری کزاز را تشخیص می دهد. به طور کلی، تست های آزمایشگاهی در تشخیص کزاز کمک کننده نیستند.
آمادگی برای ملاقات با پزشک
اگر زخم شما کوچک و تمیز است اما شما نگران بروز عفونت هستید و یا از ایمنی خود در برابر کزاز اطمینان ندارید، به پزشک مراجعه کنید. اگر زخم شما شدید است و یا علائم کزاز را دارید، به مراقبت های اورژانس مراجعه کنید.
چیزی که شما می توانید انجام دهید:
در صورت امکان، اطلاعات زیر را در اختیار پزشک خود قرار دهید:
- چه زمان، کجا و چگونه دجار جراحت شده اید؟
- وضعیت ایمنی شما چگونه است؟ بدین معنی که آخرین باری که دوز تقویت کننده واکسن کزاز را دریافت کرده اید چه زمان بوده است؟
- چگونه از زخم خود مراقبت کردید؟
- آیا به بیماری مزمنی مانند دیابت، بیماری قلبی مبتلا هستید؟ آیا باردار هستید؟
شما ممکن است برخی سوالات پایه ای در مورد بیماری کزاز داشته باشید:
- بهترین شیوه عمل چیست؟
- آیا جایگزینی برای راه های توصیه شده وجود دارد؟
- چگونه می توانم بیماری کزاز را در کنار بیماری دیگری که به آن مبتلا هستم کترل کنم؟
- آیا باید پرهیز خاصی را رعایت کنم؟
- آیا بروشور یا منبع چاپی دیگری برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد این بیماری وجود دارد؟ وب سایت پیشهادی شما بدین منظور چیست؟
انتظاراتی که از پزشک می رود:
در صورتی که زخمی آشکار باشد پزشک آن را معاینه می کند. او ممکن است سوالاتی از شما بپرسد:
- آیا علائم کزاز مانند اسپاسم ماهیچه ای را دارید؟ اگر پاسخ مثبت است علائم از چه زمان آغاز شده اند؟
- آیا علائم شما پیوسته بوده و یا گاها ظاهر می شوند؟
- شدت علائم شما چه قدر است؟
- آیا به نظر می آید که چیزی علائم شما را بهتر یا بدتر کند؟
- چه زمان برای آخرین بار برای کزاز واکسینه شده اید و چه نوع واکسن کزازی را دریافت کرده اید؟
- آیا اخیرا زخمی داشته اید؟
درمان کزاز
از آن جایی که درمانی برای بیماری زاز وجور ندارد، درمان کزاز شامل مداوای زخم، داروهایی برای راحت تر ساختن علائم و درمان حمایتی است.
مداوای زخم
تمیز کردن زخم یک امر ضروری در پیشگیری از رشد هاگ های کزاز است. تمیز مردن زخم شامل پاک کردن گرد و غبار، اجسام خارجی و بافت مرده از روی زخم است.
داروهای کزاز
- آنتی توکسین: پزشک ممکن است یک آنتی توکسین کزاز مانند ایمنوگلوبولین کزاز را تجویز کند. در هر حال، آنتی توکسین تنها توکسین هایی که به پایانه های عصبی متصل نشده اند را خنثی می کند.
- آنتی بیوتیک ها: پزشک ممکن است برای درمان کزاز آنتی بیوتیک ها به صورت خوراکی یا تزریقی به منظور مقابله با باکتری کزاز تجویز نماید.
- واکسن: تمام بیماران مبتلا به کزاز باید به محض تشخیص بیماری، واکسن کزاز را دریافت کنند.
- داورهای آرام بخش: پزشک داروهای آرام بخش قوی را برای کنترل اسپاسم های ماهیچه ای در کزاز تجویز می کند.
- سایر داروها: داروهای دیگر مانند منیزیم سولفات و برخی بتا بلاکرها برای تنظیم حرکات غیر ارادی ماهیچه ای مانند تنفس وضربان قلب تجویز می شوند. مورفین از جوله داروهایی است که بدین منظور در کزاز استفاده می شود.
درمان حمایتی
بیماری کزاز شدید نیازمند بستری شدن برای مدت طولانی در بخش مراقبت های ویژه است. از آن جایی که آرام بخش ها تنفس را مهار می کنند، شما ممکن است به طور موقت از ونتیلاتور (دستگاه تهویه) استفاده کنید.
درمان های خانگی کزاز
زخم های حفره دار یا سایر زخم های عمیق، گاز حیوانات یا به طور خاص زخم های آلوده شما در معرض خطر بالای ابتلا عفونت کزاز قرار می دهند. در صورتی که زخم شما عمیق و آلوده است و اگر شما از زمان واکسیناسیون خود اطمینان ندارید، به پزشک مراجعه کنید. زخم های تمیز نشده را باز بگذارید تا از به دام افتادن باکتری ها در پانسمان زخم جلوگیری شود.
پزشک زخم را تمیز می کند، یک آنتی بیوتیک تجویز کرده و یک دوز تقویت کننده واکسن کزاز به شما توصیه می کند. اگر شما قبل در برابر باکتری کزاز ایمن شده باشید، بدن شما به سرعت آنتی بادی های مورد نیاز برای محافظت در برابر بیماری کزاز را تولید می کند.
اگر زخم شما سطحی است، اقدامات زیر می توانند در پیشگیری از کزاز کمک کننده باشند:
- خونریزی را کنترل کنید. محل زخم را برای کنترل خونریزی مستقیما فشار دهید.
- زخم را تمیز نگاه دارید. بعد از این که خونریزی متوقف شد، زخم را به خوبی با آب تمیز بشویید. نواحی اطراف زخم را با لیف و صابون شستشو دهید. اگر چیزی در زخم دیده می شود، به پزشک مراجعه کنید.
- آنتی بیوتیک مصرف کنید. بعد از تمیز کردن زخم، لایه نازکی از یک کرم یا پماد آنتی بیوتیک مانند آنتی بیوتیک ترکیبی نئوسپورین و پلیسپورین روی زخم بمالید. این آنتی بیوتیک ها بهبودی زخم ها را تسریع نمی کنند بلکه می توانند با ردش باکتریایی و عفونت مقابله کنند.
- مواد موثره موجود در برخی پماد ها ممکن است موجب راش پوستی خفیف در برخی افراد شود. در صورت بروز راش، استفاده از پماد را متوقف کنید.
- زخم را بپوشانید. قرار گرفتن زخم در معرض هوا بهبودی را سرعت می بخشد اما پانسمان کردن زخم آن ها تمیز نگه داشته و از باکتری های خطرناک موجود در محیط دور می کند. تاول هایی که تخلیه می شوند آسیب پذیر تر هستند؛ آن ها با یک بانداژ مناسب بپوشانید.
- پانسمان خود را عوض کنید. برای پیشگیری از عفونت، حداقل روزی یکبار و یا زمانی که پانسمان مرطوب یا کثیف می شود آن را عوض کنید. اگر شما به چسب مورد استفاده در برخی پانسمان ها حساسیت دارید، از پانسمان بدن چسب یا گاز استریل و نوار چسب کاغذی استفاده کنید.
پیشگیری از کزاز
شما با ایمن شدن در برابر باکتری کزاز به راحتی می توانید از بروز بیماری پیشگیری کنید.
مجموعه واکسن های اولیه کزاز
کودکان واکسن کزاز را به عنوان بخشی از واکسن کزاز دیفتری سیاه سرفه دریافت می کنند. این واکسن محافظتی را در برابر سه بیماری عفونی ایجاد می کند: یک عفونت تنفسی و گلو (دیفتری)، سرفه شدید (سیاه سرفه) و کزاز.
واکسن کزاز دیفتری سیاه سرفه مجموعه ای از پنچ تزریق است که عموما به بازو یا ران کودکان در سن های زیر زده می شوند:
- دو ماهگی
- چهار ماهگی
- شش ماهگی
- 15-18 ماهگی
- 4-6 سالگی
تقویت کننده واکسن کزاز
تقویت کننده واکسن کزاز اغلب به همراه تقویت کننده واکسن دیفتری زده می شود. در سال 2005، واکسن کزاز دیفتری سیاه سرفه برای استفاده در نوجوانان و بزرگسالان زیر 65 سال به منظور اطمینان از محافظت در برابر سیاه سرفه، تایید شد.
توصیه می شود که نوجوانان یک دوز از واکسن کزاز دیفتری را ترجیحا در سنی 11-12 سال دریافت کرده و دوز تقویت کننده واکسن دیفتری را هر 10 سال یکبار تکرار کنند.
اگر شما به نواحی از دنیا سفر می کنید خصوصا کشورهای در حال توسعه که شیوع بیماری کزاز در آن ها بیشتر است، از ایمنی خود در برابر باکتری کزاز اطمینان حاصل کنید.
برای به روز رسانی برنامه واکسیناسیون خود با پزشک خود مشورت کنید. اگر شما در کودکی در برابر این بیماری واکسینه نشده اید، در مورد دریافت واکسن کزاز دیفتری با پزشک صحبت کنید.
منبع: وبسایت http://www.mayoclinic.org